Kanadski štit

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Kanadski štit označen plavom bojom

Kanadski štit (engl. Canadian Shield, franc. Bouclier canadien) je velika oblast potkovičastog oblika koji obuhvata centralnu i istočnu Kanadu i severne delove SAD. Zauzima površinu od oko 4,6 miliona kvadratnih kilometara što je približno polovina kanadske teritorije. Prostire se od Arktičkog okeana pored Hadsonovog zaliva (zauzimajući šest kanadskih provincija: Njufaundlend i Labrador, Kvebek, Ontario, Manitoba, Saskačevan i Alberta te dve teritorije Severozapadne teritorije i Nunavut) pa sve do severnih delova američkih država Minesota, Viskonsin, Mičigen i državi Njujork.

Kanadski štit je formiran pre oko 3 milijarde godina i dobio je ime po tvrdom gnajsu i granitu koji leže ispod njegove površine i spadaju među najstarije stene na Zemlji.[1] Ova oblast je karakteristična po brdovitim predelima sa nadmorskom visinom od 300 do 500 metara. Planine se nalaze na krajnjem severoistoku Labradora i na ostrvu Bafin i uzdižu se od 1.700 do 2.100 metara. Za vreme poslednjeg ledenog doba pre oko 10.000 godina, led koji je pokrivao ovu oblast ogolio je tanak površinski sloj zemlje i formiran je veliki broj ledničkih jezera.

Geografska veličina[uredi | uredi izvor]

Kanadski štit je fiziografska podela koja se sastoji od četiri manje fiziografske provincije: Laurentijanska uzvisina, Kazanska oblast, Dejvis i Džejms.[2] Štit se proteže u Sjedinjene Države kao planine Adirondak (povezane Frontenačkom osovinom) i Gornje uzvišenje. Kanadski štit je podsekcija u obliku slova „U” kratona Laurentija koja označava oblast najvećeg glacijalnog uticaja (struganje do golih stena) stvarajući tanka tla. Starost Kanadskog štita se procenjuje na 4,28 Ga. Kanadski štit je nekada imao nazubljene vrhove, više od bilo koje današnje planine, ali milioni godina erozije su ove planine promenile u valovita brda.[3]

Kanadski štit je kolaž arhejskih ploča i naraslih juvenilnih lučnih terena i sedimentnih basena proterozojskog eona koji su se progresivno amalgamirali tokom intervala 2,45–1,24 Ga, pri čemu se najveći period rasta dogodio tokom trans-hadsonske orogeneze, između 1,90–1,80 Ga.[4]

Kada se uključi deo Grenlanda, Kanadski štit je približno kružnog oblika, omeđen na severoistoku severoistočnom ivicom Grenlanda, sa Hadsonovim zalivom u sredini. On pokriva veći deo Grenlanda, ceo Labrador i Veliko severno poluostrvo Njufaundlenda, veći deo Kvebeka severno od reke Svetog Lorensa, veći deo Ontarija uključujući severne delove poluostrva Ontario, planine Adirondak[5] u Njujorku, najseverniji deo Donjeg Mičigena i ceo Gornji Mičigen, severni Viskonsin, severoistočnu Minesota, centralne i severne delove Manitobe daleko od zaliva Hadson, severni Saskačevan, mali deo severoistočne Alberte,[6] kopnene Severozapadne teritorije istočno od linije se proteže severno od granice Saskačevan-Alberta, veći deo kopna Nunavuta i njegovog Arktičkog arhipelaga, Bafinovog ostrva i značajnih pojaseva kroz ostrva Somerset, Sauthampton, Devon i Elsmir.[7] Ukupno, izložena površina Štita pokriva približno 8.000.000 km2 (3.100.000 sq mi). Pravi obim Štita je još veći i proteže se od Zapadnih Kordiljera na zapadu do Apalača na istoku i sve do Teksasa, ali ovi regioni su prekriveni mnogo mlađim stenama i sedimentima.

Panorama geografije Kanadskog štita u regionu Flin Flon, Manitoba. Veliko ostrvsko jezero je u pozadini.

Geologija[uredi | uredi izvor]

Kanadski štit je među najstarijim na Zemlji, sa regionima koji datiraju od 2,5 do 4,2 milijarde godina.[8] Mnoštvo reka i jezera u regionu je klasičan primer poremećenog drenažnog sistema, uzrokovanog slivovima područja koji su poremećena glacijacijom i efektom postglacijalnog oporavka.[9] Štit je prvobitno bio područje veoma velikih, veoma visokih planina (oko 12.000 m or 39.000 ft)[10] sa velikom vulkanskom aktivnošću, ali je ovo područje erodirano do skoro svog trenutnog topografskog izgleda relativno niskog reljefa pre više od 500 miliona godina.[11][12] Erozija je razotkrila korene planina, koje imaju oblik zelenokamenih pojaseva u kojima su pojasevi vulkanskih stena koje su izmenjene metamorfizmom okruženi granitnim stenama. Ovi pojasevi su stari od 3600 do 2680 miliona godina.[13] Veliki deo granitnih stena pripada karakterističnoj familiji stena tonalit–trondhemit–granodiorit, koje su karakteristične za arhejsku kontinentalnu koru.[14] Mnoga glavna kanadska rudna nalazišta su povezana sa zelenokamenim pojasevima.[15]

Kaldera Sterdžen jezero u okrugu Kenora, Ontario, jedan je od najbolje očuvanih mineralizovanih kompleksa neoarhejske kaldere na svetu, koji je star 2,7 milijardi godina.[16] Kanadski štit takođe sadrži Makenzijev nasipni roj, koji je najveći poznati nasipni roj na Zemlji.[17]

Klima i vegetacija[uredi | uredi izvor]

Na ovom velikom prostranstvu, s obzirom na njegov geografski položaj, preovlađuje arktička i subarktička klima. Na severu je arktička klima sa stalno niskim temperaturama koje sprečavaju rast drveća tako da tu uglavnom preovlađuje tundra (stepska prostranstva sa niskim travama i mahovinom). Subarktička klima preovlađuje južnije i ima dovoljno topla leta za rast drveća. Tu su se razvile prostrane četinarske šume u kojima preovlađuju crna i bela omorika. Od drveća ovde još rastu breza, jasika i dr.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Kanadski štit ima tri glavna prirodna resursa: šume, rude i vodu. Šume kao privredna bogatstva se najviše koriste u četiri Kanadske provincije, Kvebek, Ontario, Manitoba i Saskačevan. Glavne rude su bakar, gvožđe, olovo, nikl, zlato, srebro, uranijum i cink. Krajem 19. veka u Severozapadnim teritorijama su otkrivene značajne količine dijamanta. Veliki potencijal reka i jezera u ovoj oblasti se koriste u proizvodnji struje (hidrocentrale). Kanadski štit sadrži veoma malo obradivog zemljišta.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Oblast je retko naseljena. Stanovništvo živi uglavnom u rudarskim varošima i manjim industrijskim centrima. Od većih gradovi tu su Sadberi u Ontariju i Šikutimi u Kvebeku sa 155.000 stanovnika.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Marshak, Stephen (2009). Essentials of geology (3rd izd.). New York: W.W. Norton. ISBN 978-0393932386. 
  2. ^ The Atlas of Canada (12. 9. 2016). „Physiographic Regions Map”. Natural Resources Canada. Pristupljeno 2019-11-15. 
  3. ^ James-Abra, Erin. „Canadian Shield”. Canadian Encyclopedia. Arhivirano iz originala 11. 1. 2018. g. Pristupljeno 24. 1. 2018. 
  4. ^ Corrigan, D. (2008). „Metallogeny and Tectonic Evolution of the Trans-Hudson Orogen” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 9. 4. 2008. g. Pristupljeno 2008-03-05. 
  5. ^ Peterson Field Guide to Geology of Eastern North America by Roberts, David & Roger Tory Peterson.
  6. ^ Alberta Heritage - Alberta Online Encyclopedia Arhivirano 2010-12-08 na sajtu Archive-It - The Canadian Shield Region of Alberta
  7. ^ „Canadian Shield”. Encyclopædia Britannica. Arhivirano iz originala 2015-06-24. g. Pristupljeno 2009-02-10. 
  8. ^ Tsuyoshi Iizuka, at al., "Geology and Zircon Geochronology of the Acasta Gneiss Complex", Precambrian Research, 153 (2007) pp. 179–208
  9. ^ Pidwirny, M. (2006). „The Drainage Basin Concept”. Fundamentals of Physical Geography (2nd izd.). 
  10. ^ Clark, Bruce W. (1999). „Geologic History”. Making Connections: Canada's geography. Scarborough, Ontario: Prentice Hall Ginn Canada. str. 95. ISBN 978-0-13-012635-1. 
  11. ^ Ambrose, J. W. (1. 9. 1964). „Exhumed paleoplains of the Precambrian Shield of North America”. American Journal of Science. 262 (7): 817—857. Bibcode:1964AmJS..262..817A. doi:10.2475/ajs.262.7.817. 
  12. ^ Shilts, William W.; Aylsworth, Janice M.; Kaszycki, Christine A.; Klassen, Rodney A. (1987). „Canadian Shield”. Geomorphic Systems of North America: 119—161. ISBN 0813753023. doi:10.1130/DNAG-CENT-v2.119. 
  13. ^ Card, K.D. (avgust 1990). „A review of the Superior Province of the Canadian Shield, a product of Archean accretion”. Precambrian Research. 48 (1–2): 99—156. Bibcode:1990PreR...48...99C. doi:10.1016/0301-9268(90)90059-Y. 
  14. ^ Smithies, R.H (15. 10. 2000). „The Archaean tonalite–trondhjemite–granodiorite (TTG) series is not an analogue of Cenozoic adakite”. Earth and Planetary Science Letters. 182 (1): 115—125. Bibcode:2000E&PSL.182..115S. doi:10.1016/S0012-821X(00)00236-3. 
  15. ^ de Geoffroy, J.; Wignall, T. K. (1. 5. 1971). „A probabilistic appraisal of mineral resources in a portion of the Grenville Province of the Canadian shield”. Economic Geology. 66 (3): 466—479. doi:10.2113/gsecongeo.66.3.466. 
  16. ^ Caldera Volcanoes Arhivirano 2012-08-14 na sajtu Wayback Machine Retrieved on 2007-07-20
  17. ^ Pilkington, Mark; Roest, Walter R. (1998). „Removing varying directional trends in aeromagnetic data”. Geophysics. 63 (2): 446—453. Bibcode:1998Geop...63..446P. doi:10.1190/1.1444345. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Bibliotečki resursi o
Kanadski štit

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Kanadski štit na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Канадски_штит&oldid=27556301”