Kanun

Kanuni su zakoni koje je donosio sultan u Osmanskom carstvu nezavisno od Šerijatskog zakona. Oni su se temeljili na racionalnim, a ne na religijskim principima i prvenstveno su spadali u oblasti javnog i administrativnog zakonodavstva.

Naziv potiče od grčke reči kanon κανών što znači pravilo .

Sa širenjem turske vlasti tokom XI i XII vijeka princip kanuna se čvrsto ustalio u praksi islamskog svijeta, tako da su i Osmanlije prihvatili princip kanuna. Osmanski kanun se svodio na ferman, to jest sve što sultan naređuje njegov je zakon.

Kategorije

Postoje tri kategorije kanuna :

• U prvu kategoriju spadaju dekreti sa karakterom zakona koje je izdavao sultan u specifičnim slučajevima.
• Drugu kategoriju čine dekreti koji se odnose na neku posebnu oblast ili društveni stalež.
• Treća kategorija obuhvata opšte kanun-name koje su primjenjivane u cijelom carstvu.

Donošenje kanuna

Većinu ovih zakona donosila je centralna vlada, onda su ih provjeravali veliki vezir i nišandžija. Na kraju se nosila na potpis sultanu i tek onda taj kanun je dobijao zakonsku snagu.

Svaki sandžak (osnovna administrativna jedinica u turskom carstvu) je imao svoj popisni defter, a od Bajazita defteru je prethodila kanun-nama. Iako je svaki sandžak imao svoju kanun-namu, u suštini ona se podudarala sa osnovnim državnim zakonom, Kanun-i Osmani. Mehmed Osvajač je prvi put sistematizovao ovaj zbornik zakona-Kanun-i Osmani.

Kanun-nama sultana Sulejmana zakonodavca

Na prostoru bivše Jugoslavije objavljeno je nekoliko kanun-nama koje se odnose na isto (prostor bivših jugoslovenskih zemalja). Objavljivali su ih : Ćiro Truhelha, Vladimir Skarić, Branislav Đurđev, Nedim Filipović i drugi. Hamid Hadžibegić je objavio prvu opštu kanun-namu na srpskom jeziku (gore navedena). Ovu kanun-namu prvi je objavio Mehmed Arif-bej kao prilog časopisa „Tarihi osmani encumeni mecmuase“ u Istanbulu 1912 - 1913. godine. On ju je objavio po jednom bečkom rukopisu gdje je bila pogrešno zavedena kao kanun-nama Mehmeda II, a nosila je naslov „Kanun-namei Ali Osman“. Taj bečki rukopis je pun nejasnih i pogrešnih mjesta, tako da se Arif - bej služio još sa 5 carigradskih rukopisa koji su mu pomogli da riješi nejasnoće i upotpuni cjelinu. Hamid Hadžibegić je koristeći ovu kanun-namu koju je objavio Arif - bej upotpunio sa još 5 rukopisa koji su se nalazili u našim arhivima i preveo je na srpski jezik.

Vrijeme nastanka

Što se tiče vremena nastanka kanun-name Hamid Hadžibegić se slaže sa M. Arif - bejom i odbija napomenu koja je zavedena u katalogu carske biblioteke u Beču da je to kanun-nama Mehmeda II Fatiha. Nekoliko činjenica isključuje tu mogućnost. Prva je pomen imena Džem Sultana i pravljenja njegovog dvorca u Konji, a druga uspostavljanje takse na burad vina u Smederevu od strane Sulejman paše. U ovoj drugoj činjenici se navodi Smederevo kao uvozna i izvozna luka prema Ugarskoj koja se u kanun-nami smatra kao strana zemlja. Iz ovog se može vidjeti da je kanun-nama nastala prije pada Beograda, a svakako i prije bitke na Mohaču poslije koje je Ugarska podpala pod uticaj Osmanske carevine. Takođe gotovo svi propisi iz kanun-name sultana Mehmeda II koju je objavio Dr. Krelic nalaze se i u ovoj kanun-nami sultana Sulejmana, ali je ta materija sređenija i proširenija. Prema tome za ovu kanun-namu se sa sigurnošću može reći da je nastala u prvim godinama vladavine sultana Sulejmana. Po mišljenju M. Arif - beja ovu kanun-namu je po naređenju sultana Sulejmana sastavio Sejdi - bej koji je dobro poznavao zakone, a bio je i vičan peru.

Podjela

Kanun – nama sultana Sulejmana je podijeljena na tri glave :

• prva koja govori o novčanim i fizičkim kaznama
• druga se bavi pristojbama i daćama
• treća koja nosi naslov o raji

Svaka glava je podijeljena u odsjeke gdje je materijal sređen po materiji. Glavama prethodi jedan kratak uvod koji ozakonjuje sve gorenavedeno. Tu se navodi da je vladar izabran od strane Alaha blagog i milostivog da vlada svijetom i da čuva red i mir u njemu. Tako da se i ovi zakoni moraju poštovati kao takvi.

Važnost

Što se tiče važnosti kanun - name, ona je očita. Ne samo oni dijelovi koji se odnose na naše krajeve nego i opšti propisi daju nam dosta materijala za poznavanje naše narodne istorije. U kanun-nami se jasno može vidjeti položaj raje u timarsko – spahijskom sistemu. Takođe ona čini i osnov za poznavanje poreznog sistema i nameta pod turskom upravom. Uz sve to još se može reći da je ova kanun – nama pretežno rađena za Evropski dio Osmanske carevine, a specijalno za naše krajeve (prostor bivše Jugoslavije).

Vidi još

• Kanon

Literatura

• Inaldžik Halil, Osmansko carstvo klasično doba 1300-1600, Beograd 2003,
• Hadžibegić Hamid, Kanun nama Sulejmana Zakonodavca, Glasnik Zemaljskog Muzeja, 1949