Kineska invazija na Tibet

Kineska invazija Tibeta dogodila se kada je vojska Narodne Republike Kine ušla na teritorije tada nezavisnog Tibeta 7. oktobra 1950. i okupirala ga. Od tada je Tibet sastavni deo Narodne Republike Kine.

Pozadina

Zastava nezavisnog Tibeta

Planinsko područje Tibeta jedno je od najnepristupačnijih i najređe naseljenih regija na svetu. Tibet leži na visoravni okruženoj velikim planinskim masivima površine 1,2 miliona kvadratnih kilometara, a zbog svog specifičnog položaja u Tibetu je, uprkos teritoriji sličnoj srednjoj Evropi, sredinom dvadesetog veka živelo samo tri miliona stanovnika. U jesen 1950. Tibet iznenada nakratko dolazi u fokus međunarodne javnosti nakon što je komunistička Kina ostvarila dugogodišnje pretnje i prešla granicu Tibeta, međutim senka Korejskog rata brzo je prekrila vesti iz planinske države. Tibet je odavno postojao kao samostalna kraljevina i tek u osamnaestom veku dolazi pod uticaj Kine, a kinesko „pokroviteljstvo“ nad Tibetom trajalo je do 1904. godine, kada je Velika Britanija, bojeći se ruskog uticaja u regiji, iz Britanske Indije izvela invaziju Tibeta. Sporazumom Ujedinjenok Kraljevstva, Rusije i Kine iz 1907. godine Tibet je privremeno vraćen pod kineski suverenitet, da bi nakon rušenja kineske dinastije Ćing Tibet 1911. godine proglasio nezavisnost. Status i granice Tibeta trebalo je da budu utvrđeni konferencijom u indijskom gradu Simli 1913. godine, sa predstavnicima Tibeta, Kine i tadašnje Britanske Indije, no Kina nije nikad prihvatila sklopljeni sporazum. Nacionalistička Kina godinama je, u razdoblju između dva svetska rata, vitlala mačem prema Tibetu, no ipak je poštovala sporazum iz Simle.

Međutim, nakon pobede komunista u kineskom građanskom ratu stvari su se izenile i u odnosu prema Tibetu. Nekoliko nedelja po uspostavljanju nove kineske vlade, u januaru 1950. službeni Peking je pozvao na oslobađanje svih kineskih teritorija u koje je uključen i Tibet. Kineska Crvena armija krenula je na hiljadu dvesta kilometara dug marš do tibetanske granice na koju je, zbog nedostatka kvalitetnih puteva u kineskoj unutrašnjosti, stigla tek krajem januara 1950., a prvi itveštaji tokom kasnog proleća i početkom leta te godine govorili su o pograničnim sukobima na području Tsakalo Batanga i Litanga.

Invazija

Kina je službeno zatražila od tibetanske vlade početak pregovora oko budućnosti Tibeta, a u nameri da preduhitri kinesku vojnu intervenciju tibetanska je vlada odredila izaslanstvo za pregovore sa Kinezima. Kao mesto održavanja pregovora izabran je indijski glavni grad Nju Delhi, gde je tibetansko izaslanstvo dočekao opunomoćenik kineske strane za pregovore, kineski ambasador u Indiji. Kina je tražila od Tibeta priznavanje kineskog suvereniteta i prepuštanje odbrambene politike Pekingu, uz obećanje visokog stepena autonomije unutar Kine, no na instrukcije dobijene iz Tibeta tibetansko je izaslanstvo odbilo predloženo zbog čega su pregovori propali.

Dana 7. 10. 1950. četrdeset hiljada kineskih vojnika prešlo je tibetansku granicu, no većina izveštaja koja su se probila iz Tibeta u inostransvo bila je vrlo štura. Službeni je Peking javnosti objavio da je kineska vojska ušla u Tibet „kako bi oslobodila tri miliona Tibetanaca od imperijalističkog jarma“. Kineska invazija je dovela do osude u međunarodnoj javnosti, a posebno je zabrinuta bila Indija koja je uputila protestnu notu Pekingu. Kineska invazija Tibeta vremenski je koincidirala s početkom Korejskog rata te je srazmerno malo pažnje bilo upućeno pitanju Tibeta, a budući da Tibet nije bio član UN-a, početkom novembra 1950. tibetanska vlada je preko posrednika pokušala izneti kinesku invaziju pred Ujedinjene narode, no ni jedna od velikih sila nije bila spremna to učiniti. Uvrštenje Tibeta na dnevni red Glavne skupštine UN-a predložio je diplomatski irelevantan San Salvador, no na indijsku sugestiju to pitanje je skinuto s dnevnog reda. Uprkos velikoj brojčanoj nadmoći nad tibetanskim braniteljima, kineska invazija nije tekla glatko. Naime, zbog velikih prostranstava i loših puteva napredovanje u unutrašnjost Tibeta teklo je srazmerno sporo.

Najznačajnija bitka s malom tibetanskom vojskom odigrala se 5. novembra kod utvrde Čamdo, šesto kilometara istočno od glavnog grada Lase. Kako bi ojačala tibetansku vladu, nacionalna skupština je sredinom novembra 1950. imenovala šesnaestogodišnjeg Tenzina Gjatsa za Dalaj Lamu, vladara države, godinu i po pre nego što je bilo predviđeno. Izbor Dalaj Lame za tibetanskog poglavara obnovio je sukob s drugim konkurentom za tibetanskog duhovnog vođu, dvanaestogodišnjim Pančan Lamom kojega je favorizirala Kina i koji je otišao u egzil zbog sukoba s Dalaj Lamom. Ubrzo po preuzimanju vlasti Dalaj Lama napušta glavni grad Lasu i odlazi u grad Dromo blizu indijske granice. Suočena s neizbežnim porazom, u aprilu 1951. tibetanska vlada je poslala izaslanstvo na pregovore u Peking, no bez ovlasti da sklope sporazum. Tibetansko izaslanstvo u Pekingu bilo izloženo snažnom pritisku, zbog čega je 23. maja 1951. bez konsultacija s tibetanskom vladom prihvatilo kineski diktat u obliku tzv. Sporazuma od sedamnaest tačaka. Sporazum je ostavio Tibetu nadzor nad unutrašnjim odnosima, dok su odbrana i spoljna politika preneseni u Peking. Kina je prisilila Tibet da se Pančan Lama vrati u Tibet i sudjeluje u podeli vlasti.

Kineske snage su početkom septembra 1951. umarširale u Lasu, posle čega je sledila okupacija većih gradova Ruthoka i Gartoka pa raspoređivanje jačih kineskih snaga u zapadnim i južnim delovima zemlje, čime je dovršena okupacija Tibeta.

Pod kineskom okupacijom

Dalaj Lama, koji je Sporazum od sedamnaest tačaka nazvao nametnutim, vratio se u glavni grad Lasu iz privremenog boravišta u Dromou očekujući da će sa kineskim predstavnicima uspeti da ishodi povoljniji sporazum, međutim Kina je odbila da uđe u novi krug pregovora s Dalaj Lamom. Uprkos odbijanju prihvatanja sporazuma s Kinom, Dalaj Lama 1954. godine ulazi u novu tibetansku vladu i nalazi se na čelu odbora za donošenje novog tibetanskog ustava.

Dolaskom kineske vlasti u Tibetu počinju čistke protivnika pekinškog režima, a na američki podsticaj u Tibetu 1959. godine izbija oružani ustanak, koji marta iste godine zahvata i glavni grad Lasu. Međutim, kineske vlasti su nakon višednevnih borbi uspešno ugušile pobunu, iako su manje ustaničke skupine opstale do 1971. godine, kada ih je prestanak američke vojne pomoći nakon kinesko-američkog zbližavanja ostavio na cedilu. Nakon gušenja pobune, Dalaj Lama je napustio Tibet i otišao u egzil u Indiju, a Kina je raspustila tibetansku vladu i postavila Pančen Lamu za predsednika oblasti.

Peking je redovno optuživan za teško kršenje ljudskih prava u Tibetu, koji je tokom sledećih nekoliko decenija uspešno inkorporiran u Kinu te se prvreda razvila do određenog stepena.

Vidi još

• Spisak ratova

Spoljašnje veze

Napomena: Ovaj tekst ili jedan njegov deo je preuzet sa veb sajta hrvatskog časopisa Hrvatski vojnik. Vidi dozvolu.