Kišinjev
| Kišinjev rum. Chişinău | |
|---|---|
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Moldavija |
| Osnovan | 1436.[1] |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2014. | 492.894 |
| — gustina | 4.107,45 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 47° 01′ 22″ S; 28° 50′ 07″ I / 47.022887° S; 28.835335° I |
| Aps. visina | 85 m |
| Površina | 120 km2 |
  Kišinjev Kišinjev na karti Moldavije | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Jon Čeban (od 2019) |
| Pozivni broj | +373 22 |
| Veb-sajt | |
| www.chisinau.md | |
.jpg)
_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
Kišinjev (rum. Chişinău, rus. Кишинёв) je glavni grad Republike Moldavije. Prema popisu iz 2014. godine Kišinjev ima 532.513 stanovnika. Grad se nalazi na Biku, pritoci Dnjestra. Podeljen je u pet administrativnih okruga i prostire se na 565 km².
Osnovan je 1436. kao grad-manastir. Sve do 19. veka Kišinjev je bio malo mesto. Na osnovu Bukureštanskog mira[2] između Rusije i Otomanskog Carstva, Rusija je 1812 okupirala zapadni deo rumunske istorijske provincije Moldavija i Kišinjev postaje centar nove ruske gubernije pod imenom Besarabija. Grad je bio u okviru Rumunije između dva svetska rata. Nakon potpisivanja Pakta o nenapadanju između Nacističke Nemačke i Sovjetskog Saveza, dolazi do podela interesnih sfera u istočnoj Evropi[3] i Sovjetskog Saveza vrši okupaciju današnje Republike Moldavije.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Smešten je u centralnom delu Moldavije duž reke Bik koja je pritoka Dnjestra. Ona izvire u šumi Kodri, gde u svom gornjem toku pravi duboki kanjon. Pored grada Kišinjev na reci je napravljena i brana sa akumulacionim jezerom površine 10 km². Tokom leta se često desi da reka presuši tako da se stvori niz manjih jezera. Grad se prostire na 120 km² a cela opština Kišinjev na 635 km² i odlikuje je veoma plodno tlo. Novi delovi leže na terasama duž reke Bik, delovi starog grada i dalje su izloženi poplavama. Zemljište je uglavnom crna zemlja pogodna za poljoprivredu. Od mineralnih resursa rasprostranjen je krečnjak i dobro očuvani fosili. U okviru Kišinjeva se nalaze 23 jezera.
Klima[uredi | uredi izvor]
U Kišinjevu vlada vlažna suptropska klima koja se odlikuje toplim suvim letima i vetrovitim zimama.[4]
Mineralno bogatstvo[uredi | uredi izvor]
Na teritoriji Kišinjeva i u njegovoj okolini nalaze se brojna nalazišta građevinskog materijala: kreč, krečnjak, grubi građevinski kamen, glina, pesak, šljunak.
Flora[uredi | uredi izvor]
Kišinjev se smatra jednim od najzelenijih gradova u Evropi. Drveće raste na gotovo svim ulicama grada, a leti je grad utonuo u zelenilo. U Kišinjevu postoji mnogo trgova i parkova, u kojima raste više od 50 vrsta drveća, žbunja i lijana, obe tipične za Moldaviju (topola, divlji kesten, bagrem, javor, vrba, lipa, planinski pepeo, katalpa, breza, smrča, itd.), i retke vrste (kedar, glicinija, virdžinska kleka).
Fauna[uredi | uredi izvor]
U parkovima grada živi oko 14 vrsta ptica i 14 vrsta vodozemaca. Od sisara u gradu žive jež, evropska krtica, tvor, kuna i slepi miš. Pored toga, tu su i veverice i poljski miševi. Poznate posete gradu lisica i zečeva. Među pticama je uobičajeno više vrsta golubova, svrake, vrane, šojke, brzaci, čvorci, laste, sise, detlići i vrapci. U pojedinim delovima grada na seobi je viđen siv soko. Sastav vrsta gmizavaca i vodozemaca nije bogat. Postoje obična zmija, okretni gušter, zelena krastača, jezerska žaba, obični triton itd. Insekti uključuju bube, skvamozne, polukrute, dvokrilce i druge. Postoje štetočine drveća i grmlja: lisne uši, insekti, paukove grinje, svilene bube. Ponekad se bubamare i američki beli leptiri pojavljuju u velikom broju.
| Klima Kišinjeva (1981–2010) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 16,0 (60,8) |
20,7 (69,3) |
25,7 (78,3) |
31,6 (88,9) |
35,9 (96,6) |
37,5 (99,5) |
39,4 (102,9) |
39,2 (102,6) |
37,3 (99,1) |
32,6 (90,7) |
23,6 (74,5) |
18,3 (64,9) |
39,4 (102,9) |
| Maksimum, °C (°F) | 0,9 (33,6) |
2,6 (36,7) |
8,1 (46,6) |
15,6 (60,1) |
21,9 (71,4) |
25,2 (77,4) |
27,5 (81,5) |
27,2 (81) |
21,5 (70,7) |
15,2 (59,4) |
7,4 (45,3) |
2,2 (36) |
14,6 (58,3) |
| Prosek, °C (°F) | −1,9 (28,6) |
−0,8 (30,6) |
3,7 (38,7) |
10,4 (50,7) |
16,5 (61,7) |
19,9 (67,8) |
22,1 (71,8) |
21,7 (71,1) |
16,3 (61,3) |
10,5 (50,9) |
4,1 (39,4) |
−0,6 (30,9) |
10,2 (50,4) |
| Minimum, °C (°F) | −4,3 (24,3) |
−3,6 (25,5) |
0,2 (32,4) |
6,0 (42,8) |
11,6 (52,9) |
15,2 (59,4) |
17,3 (63,1) |
16,9 (62,4) |
12,0 (53,6) |
6,8 (44,2) |
1,5 (34,7) |
−3,0 (26,6) |
6,4 (43,5) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −28,4 (−19,1) |
−28,9 (−20) |
−21,1 (−6) |
−6,6 (20,1) |
−1,1 (30) |
3,6 (38,5) |
7,8 (46) |
5,5 (41,9) |
−2,4 (27,7) |
−10,8 (12,6) |
−21,6 (−6,9) |
−22,4 (−8,3) |
−28,9 (−20) |
| Količina padavina, mm (in) | 36 (1,42) |
31 (1,22) |
34 (1,34) |
40 (1,57) |
48 (1,89) |
66 (2,6) |
64 (2,52) |
56 (2,2) |
51 (2,01) |
37 (1,46) |
38 (1,5) |
41 (1,61) |
542 (21,34) |
| Dani sa kišom | 8 | 7 | 11 | 13 | 14 | 14 | 12 | 10 | 10 | 11 | 12 | 10 | 132 |
| Dani sa snegom | 13 | 13 | 8 | 1 | 0,03 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0,4 | 5 | 11 | 51 |
| Relativna vlažnost, % | 82 | 78 | 71 | 63 | 60 | 63 | 62 | 60 | 66 | 73 | 81 | 83 | 70 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 75 | 80 | 125 | 187 | 254 | 283 | 299 | 295 | 226 | 169 | 75 | 58 | 2.126 |
| Izvor #1: Pogoda.ru.net[5] | |||||||||||||
| Izvor #2: NOAA (sun, 1961–1990)[6] | |||||||||||||
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prvi pisani tragovi o Kišinjevu datiraju iz 1466. godine kada je bio pod vladavinom moldavskog kneza Stefana III. Nakon njegove smrti grad pada pod kontrolu Osmanskog carstva. Tatari ga ruše u 18. veku. Postepeno je grad pretrpeo strašna razaranja i u Rusko-turskom ratu od 1787. do 1792. god. Kišinjev je predat Rusiji zajedno sa ostatkom Besarabije. Od tada je grad poznat po svom ruskom nazivu Kišinjev. Nakon Prvog svetskog rata ušao je u sastav Rumunije, ali je ponovo sa ostatkom Besarabije vraćen Sovjetskom Savezu 1940. godine i postao je glavi grad novoosnovane Moldavske Sovjetske Republike. Tokom Drugog svetskog rata bio je okupiran od strane nemačkih snaga i teško oštećen. Nakon završetka rata grad je obnovljen. Ovaj grad je bio poprište velikih demonstracija pre nego što je Moldavija dobila nezavisnost.[7]
Srbi u Kišinjevu[uredi | uredi izvor]
Srbi su odavno prisutni u Kišinjevu i njegovoj okolini. Pored starih trgovaca, tu je bilo mnogo izbeglica, srpskih političara, bogatih ljudi, sveštenstva i oficira. Najposle tu su se niz Dunav spuštajući sabirali razni avanturisti i putnici. Lazar Arsenijević Bata - Laka srpski političar i samouki istoričar - pisac, je izbegao 1813. godine iz Srbije, nakon propasti Prvog srpskog ustanka. Stigao je u Kišinjev, gde se izdržavao učeći decu tamošnjim bogatijim izbeglim Srbima. U kući ustaničkog vođe Mladena Milovanovića je sreo svoju buduću ženu.[8]
Sima Milutinović Sarajlija srpski književnik, našao je 1819. godine u Kišinjevu, svoje roditelje koju su tamo izbegli, i vratio ih nazad. Ostao je u Besarabiji do 1825. godine[9]
Veliki ruskih pesnik Aleksandar Puškin bio je u progonstvu u Kišinjevu, pa u Odesi. Dok se bavio u Kišinjevu, dolazio je u bliski kontakt sa tamošnjim Srbima. Preko gradonačelnika Nizova i književnika Liprandija, imao je susrete u njihovim domovima. Kod Liprandija sretao se često sa srpskim vojvodama, nastanjenim u tom gradu, nakon propasti Prvog srpskog ustanka. Bili su njegovi sagovornici između ostalih, Vujić, Nenadović, Živković i drugi. Puškin je beležio našu narodnu književnost i od sagovornika tražio tumačenje zanimljivih srpski reči. U Kišinjev je dolazio i viđao se sa Puškinom, i profesor Harkovskog univerziteta Stojković. Puškin je imao Vukov srpski rečnik, Stojkovićev prevod Biblije i Istoriju knjaza Miloša Obrenovića. Naročito je bio impresioniran Karađorđem i njegovom harizmom, da je napisao pesmu „Karađorđeva kći”.[10]
Boravio je u Kišinjevu 1822. godine srpski pukovnik Stevan Živković, sa svojim pristalicama, uz koga se vezuju pobune u Bukureštu i Jašiju. Te godine se sreće u gradu, sa Vukom St. Karadžićem.[11] Stefan Živković bivši sekretar Sovjeta srpskog, književnik i izbeglica koji je postao ruski vojnik umro je u Kišinjevu. Objavio je 1814. godine u Beču, sa francuskog prevedeno poznato delo „Priključenija Telemaka sina Ulisova”.[12]
Pomogao je objavljivanje jedne teološke knjige, prevedene sa ruskog na slaveno-bugarski jezik, u Kišinjevu „Visokoprepodobni Serbskij arhimandrit gospodin” Gavril. Bio je to kaluđer Gavril Petrović, iz tamošnjeg manastira Bistrice. Bistrica je moldavski pravoslavni manastir pored grada Pjatre, čiji ktitor bio knez moldavski Aleksandar Dobri.[13] Knjigu su inače preveli učeni Srbi - Anastas Stojanović iz Kotlana (ili Kazana - po srpskom) i Antonije Jovanović.[14] Arhimandrit Gavril je bio prenumerant i jedne istorijske knjige, objavljene takođe na bugarskom jeziku 1836. godine.[15]
Umro je 1831. godine u Kišinjevu, sin Karađorđev, Aleksije Karađorđević. Životni put mu se završio u 33-oj godini života. Bio je gardijski poručnik u ruskoj vojsci. Tamo mu je podignut spomenik u vidu visokog obeliska, sa malim krstom na vrhu. Kada je naš poslanik u Bukureštu, Čolak-Antić posetio Kišinjev, video je velika oštećenja na spomeniku. Angažovao je Srbina, Petrovića nastavnika jahanja u trećem rumunskom korpusu, da spomenik opravi. Petrović je uspešno obavio zadatak i referesao o tome u Beogradu, u Maršalatu Dvora.[16]
Po Joakimu Vujiću, u Kišinjevu i okolini bilo je 1840. godine „njekih” Srba. U gradu u glavnoj ulici pri kraju nove varoši kod velike pijace bio je dom Srbina, arhimandrita Spiridona Filipovića ot Sundečića. On je uglavnom bio starešina obližnjeg pravoslavnog muškog manastira Giržavka (ili Hržavka?), a povremeno radi posla tu svraćao. Arhimandrit Spiridon je bio nosilac desetak najviših ruskih odlikovanja i ordenja. Zbog svojih zasluga ostvarenim u više diplomatskih misija uživao je naročitu naklonost ruskog imperatora Aleksandra Pavloviča. Došao je po volji carevoj, i u taj manastir da njime rukovodi 28. oktobra 1818. godine, i napravio novu crkvu posvećenu Vaznesenju Hristovom, od drveta i kamena u ruskom stilu. Bio je rodom iz Šibenika, 16. januara 1779. godine, od oca Filipa i majke Jovane Ilić. Ilići su bili Bokelji, iz Risna, pre doseljenja u Dalmaciju. Dobio je po običaju na krštenju dva imena - Petar i Spiridon. Njegov život bi protekao da nije bilo Francuske revolucije, zbog čega je prvo iz Venecije, a zatim iz rodnog grada morao da se skloni u Boku Kotorsku, u manastir Savinu. Uprkos roditeljskom protivljenju, on se zakaluđerio 1797. godine i postao jeromonah savinski. Kada je marta 1906. godine u Boku ušla ruska flota njen glavnokomandujući je izmolio od crnogorskog Mitropolita, jednog umnog i pobožnog mladog sveštenika. Pre nego što je stupio na brod, Spiridon je preveden u čin arhimandrita. Usledila je njegova zanimljiva životna ruta, kao ruskog podanika, poverljivog lica koja će ga pod starost dovesti do Moldavije. Joakim Vujić je došao u manastir (čiji je sopstvenik bio Srbin Spiridon) i tu u jednoj kaluđerskoj keliji proveo godinu i osam meseci, za kojih je na miru napisao prvi deo - dotadašnjeg puta, svoje poznate knjige „Putešestvije”.[17]
Administrativna podela[uredi | uredi izvor]
Kišinjev ima poseban status u administrativnoj podeli Moldavije – to je opština. Opština Kišinjev obuhvata: sam grad Kišinjev, 6 okolnih gradova (Sangera, Durlešti, Vatra, Kodru, Vadul-lui-Voda, Krikova) i 25 naselja ujedinjenih u 13 opština.
Kišinjev je podeljen na 5 sektora
- Centar (rum. Centru)
- Čokana (rum. Ciocana)
- Buюkani (rum. Buiucani)
- Botanika (rum. Botanica)
- Rыškani (rum. Rîșcani)
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Prema popisu 2012. godine broj stanovnika unutar grada je 667 600 stanovnika, a cela opština broji 794 800.[18]
Jevrejska zajednica[uredi | uredi izvor]
Kišinjev je bio trgovački grad pa je u njemu bila vrlo jaka Jevrejska zajednica. Pre Drugog svetskog rata grad je imao 70 sinagoga a danas je operativna samo jedna. 1913. godine 35% populacije Kišinjeva su činili Jevreji da bi danas taj procenat bio sveden na samo 3%. Dva velika antisemitska pogroma su se odigrala u ovom gradu 1903. i 1905. izazivajući masovno iseljavanje Jevreja u zapadnu Evropu.
Privreda[uredi | uredi izvor]
Industrija[uredi | uredi izvor]
Grad je glavni industrijski centar Moldavije, a naročito je važan za laku industriju i proizvodnju mašina, traktora, pumpi, frižidera i opreme za merenje. U prerađivačkoj industriji bitna je proizvodnja vina, brašna, prerada duvana, fabrike obuće i odeće. Veliki deo ukupne proizvodnje Moldavije dolazi iz ovog grada.
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
Gradski saobraćaj obuhvata 24 trolejbuske i 29 autobuskih linija. Takođe postoji i dosta mini autobusa koji uglavnom prate autobuske trase. Razvijen je i železnički saobraćaj kojim je zemlja povezana sa Rusijom, Belorusijom, Rumunijom... U gradu postoji i jedan aerodrom.
Kultura i obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Kišinjev je kulturni centar zemlje sa Akademijom nauka i 12 državnih univerziteta i više privatnih. Grad ima Muzičku akademiju, Moldavski državni umetnički muzej kao i nekoliko naučno istraživačkih ustanova i laboratorija.
Privreda[uredi | uredi izvor]
![[ikona]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Wiki_letter_w_cropped.svg/20px-Wiki_letter_w_cropped.svg.png){kind=small} | Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Vlada[uredi | uredi izvor]
Gradonačelnik Kišinjeva je član socijalističke partije Jon Čeban.
Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]
Grenobl
Ređo Emilija
Manhajm
Sakramento
Odesa
Bukurešt- Kijev
Jerevan
Minsk
Tel Aviv
Ankara- Jaši
Tbilisi- Alba Julija
- Černovci
Vilnjus- Akhisar
- Ašdod
Patra
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Brezianu, Andrei; Spânu, Vlad (2010). The A to Z of Moldova. Scarecrow Press. str. 81. ISBN 9781461672036. Pristupljeno 26. 12. 2013.
- ^ {{Robarts, Andrew (2008). "Bucharest, Treaty of". In Ágoston, Gábor; Masters, Bruce (eds.). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Facts On File. p. 94. ISBN 978-0-8160-6259-1.}}
- ^ name="mrtext">„Text of the Nazi–Soviet Non-Aggression Pact”. Fordham. 23. 8. 1939. Arhivirano iz originala 14. 11. 2014. g. Pristupljeno 02. 09. 2022.
- ^ www.weather.gov.hk Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. januar 2014), Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ „Pogoda.ru.net” (na jeziku: ruski). Pogoda i klimat. maj 2011. Pristupljeno 1. 4. 2016.
- ^ „Kisinev Climate Normals 1961–1990”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 1. 4. 2016.
- ^ evropski-gradovi-kisinjev, Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ „Srpski narod”, Beograd 1943. godine.
- ^ „Prosvetni glasnik”, Beograd 1892. godine
- ^ „Vreme”, Beograd 1931. godine
- ^ „Istorijski časopis”, Beograd 14-15/1963-1965. godine
- ^ „Srbska novina ili Magazin za hudožestvo, knižestvo i modu”, Budim 1838. godine
- ^ „Srpski sion”, Karlovci 1902. godine
- ^ Jovan Gibner: „Svešćenoje cvjetobranije ili 104 svešćenoje istorije...”, Budim 1825. godine
- ^ Ivan Kajdanov: „Osmotrenije na” , Budim 1836. godine
- ^ „Pravda”, Beograd 1932. godine
- ^ Joakim Vujić: „Putešestvije po Ungariji, Valahiji, Moldaviji, Hersonu i Krimu”, Beograd 1845. godine
- ^ www.statistica.md, Pristupljeno 17. 4. 2013.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Brezianu, Andrei; Spânu, Vlad (2010). The A to Z of Moldova. Scarecrow Press. str. 81. ISBN 9781461672036. Pristupljeno 26. 12. 2013.
- Hamm, Michael F. (mart 1998). „Kishinev: The character and development of a Tsarist Frontier Town”. Nationalities Papers. 26 (1): 19—37. doi:10.1080/00905999808408548.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zvanični veb-sajt
- Map of Chișinău Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. jun 2014)
- Zvanični veb-sajt
- „Severna autobuska stanica u Kišinьevu” (na jeziku: engleski).
- „Južna autobuska stanica u Kišnьevu” (na jeziku: engleski).
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
.svg){kind=small}
