Kmersko carstvo
| Kmersko carstvo ចក្រភពខ្មែរ | |
|---|---|
| Vladavina | |
| Istorija | |
| Istorijsko doba | Srednji vek |
| | |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 1.000.000[1][2] km2 |
| Stanovništvo | |
| — 1150. | 2.000.000 |
| — gustina | |
| Ekonomija | |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC |
Kmersko carstvo stvoreno je 802. godine, kada je kmerski narod ujedinio Džajavarman II. Ono je dostiglo je svoj vrhunac pod Surjavarmanom I i Surjavarmanom II.
Kmersko carstvo je termin koji istoričari koriste za Kambodžu od 9. do 15. veka kada je nacija bila hinduističko/budističko carstvo u jugoistočnoj Aziji. Carstvo je sebe nazivalo Kambuja (sansk. कम्बोज; starokmerski: កម្វុជ; kmerski: កម្ពុជ) ili Kambujadesa (sansk. कम्बुजदेश; starokmerski: កម្វុជទេឝ; kmerski: កម្ពុជទេស) što su bili drevni izrazi za Kambodžu. Carstvo je izraslo iz bivših civilizacija Funan i Čenla, ponekad je vladalo i/ili vazalizovalo veći deo kopna jugoistočne Azije[3] i delove Južne Kine, protežući se od vrha Indokineskog poluostrva prema severu do moderne provincije Junan u Kini i od Vijetnama prema zapadu do Mjanmara.[4][5]
Verovatno je njegova najzapaženija ostavština mesto Angkor, u današnjoj Kambodži, kmerska prestonica tokom zenita carstva. Veličanstveni spomenici Angkora, poput Angkor Vata i Bajona, svedoče o neizmernoj moći i bogatstvu Kmerskog carstva, impresivnoj umetnosti i kulturi, arhitektonskoj tehnici, dostignućima u estetici i raznovrsnim sistemima verovanja kojima je vremenom uživali pokroviteljstvo. Satelitska snimanja otkrila su da je Angkor, tokom svog vrhunca u 11. do 13. veku, bio najveći predindustrijski urbani centar na svetu.[6]
Počeci[uredi | uredi izvor]
Kmeri su oko 400. godine stvorili državu po imenu Čen-la, koja je bila najjača oko 700. godine pod Džajavarmanom I. Prvobitno hinduisti, Kmeri su u to vreme prihvatili budizam. Čen-la je slabio, a nakon kratke javanske okupacije, radža Džajavarman II je stvorio novu kmersku državu 802. godine. On je bio bog-kralj ili devadžaradža. Vladao je iz grada zvanog Angkor Tom, blizu jezera Tonle Sap. Njihovi tekstovi pisani na palminom lišću, ili pergamentu su davno uništeni, ali se mogu proučavati na osnovu hronika i rezbarija u hramu Angkor Vat, i gradu Angkor Tom.
Vrhunac i pad[uredi | uredi izvor]
Kmerske vojske, koje su možda imale stotine slonova, vodile su mnoge bitke i osvojile veći deo susednih zemalja, uključujući Tajland i južni Vijetnam. To carstvo dostiglo je vrhunac između 1010. i 1150. godine, pod Surjavarmanom Prvim i Drugim. U 13. veku narod se umorio od prinudnog rada, i kmerski sistem je počeo da se raspada. Osvajačke tajlandske vojske su 1444. godine primorale Kmere da napuste Angkor, i od tada je tim delom dominirala tajlandska kraljevina Sijam.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Formiranje i rast[uredi | uredi izvor]
Džejavarmen II – osnivač Angkora[uredi | uredi izvor]
Prema inskripciji Sdok Kok Tom,[7]:97[8]:353–354 oko 781 Indrapura je bila prva prestonica Džejavarmena II, smeštena u Banti Prej Nokoru, u blizini današnjeg Kompong Čama.[9] Nakon što se na kraju vratio u svoj dom, bivšu kraljevinu Čenla, brzo je izgradio svoj uticaj, osvojio niz konkurentskih kraljeva i 790. postao kralj kraljevine koju su Kmeri zvali Kambuja. Zatim je preselio svoj dvor severozapadno u Mahendraparvatu, daleko u unutrašnjost severno od velikog jezera Tonle Sap.
Džejavarmen II (802–835)[10]:xiii, 59 široko se smatra kraljem koji je postavio temelje perioda Angkor u kambodžanskoj istoriji, počev od grandioznog rituala posvećenja koji je 802. godine izveo na svetoj planini Mahendraparvata, sada poznat kao Fnom Kulen, za proslavu nezavisnosti Kambuje od mesta koje natpisi nazivaju „Java“.[11] Na toj ceremoniji princ Džejavarmen II proglašen je univerzalnim monarhom (kambodžanski: Kamraten jagad ta Raja) ili božjim kraljem (sanskrt: Deva Raja).[12]:35 ili „Gospodari planina“, otuda je koncept Deva Radže ili Boga kralja prividno uvezen sa Jave.[7]:99–101
On je proglasio sebe Čakravartinom u ritualu preuzetom iz hinduističke tradicije, čime je ne samo postao božanski postavljen i stoga nesporni vladar, već je istovremeno proglasio nezavisnost svog carstva od Jave. Prema nekim izvorima, Džejavarmen II je neko vreme boravio na Javi za vreme vladavine Sajlendra,[12] U to vreme se smatra da je Sajlendras vladao Javom, Sumatrom, Malajskim poluostrvom i delovima Kambodže,[13] oko delte Mekonga.
Prvi podaci o Džejavarmenu II potiču iz kamenog natpisa K.235 na steli u hramu Sdok Kok Tom, region Isan, koji datira iz 1053. godine. Priča se o dva i po veka službe koju su pružali članovi osnivačke porodice hrama kmerskom dvoru, uglavnom kao glavni kapelani hinduističke religije šajvizam.[14]
Istoričari vode debatu da li „Java” znači indonežansko ostrvo Java, Čampa ili neko drugo mesto. Prema starijem utvrđenom tumačenju, Džejavarmen II je bio princ koji je živeo na dvoru Sajlendra na Javi, i koji je doneo nazad u svoj dom umetnost i kulturu javanskog dvora u Kambodžu.[7]:97 Ovu klasičnu teoriju su ponovo razmatrali savremeni naučnici kao što su Klod Žak[15] i Makl Vikeri, koji su primetili da su Kmeri termin chvea koristili za opis Čampa, njihovih bliskih suseda.[16] Štaviše, Džejavarmenova politička karijera započela je u Vjadapuri (verovatno Bantej Prej Nokoru) u istočnoj Kambodži, što čini scenario dugogodišnjih kontakata sa Čamima (čak i kroz okršaje, kako sugeriše natpis) verovatnijim od scenarija dugog boravka na dalekoj Javi.[17] Konačno, mnogi rani hramovi na Fnom Kulenu pokazuju kako čamski (npr. Prasat Damrej Krap), tako i javanski uticaj (npr. primitivna „planina-hram“ Aram Rong Ken i Prasat Tmar Dap), mada se čini da je njihova asimetrična distribucija tipično kmerska.[18]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D (decembar 2006). „East-West Orientation of Historical Empires”. Journal of World-Systems Research. 12 (2): 223. ISSN 1076-156X. Pristupljeno 16. 9. 2016.
- ^ Rein Taagepera (septembar 1997). „Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia”. International Studies Quarterly. 41 (3): 493. JSTOR 2600793. doi:10.1111/0020-8833.00053. Pristupljeno 7. 9. 2018.
- ^ Infoplease
- ^ Reynolds, Frank. „Angkor”. Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc. Pristupljeno 17. 8. 2018.
- ^ Plubins, Rodrigo. „Khmer Empire”. World History Encyclopedia. Pristupljeno 17. 8. 2018.
- ^ Damian Evans; et al. (9. 4. 2009). „A comprehensive archaeological map of the world's largest preindustrial settlement complex at Angkor, Cambodia”. Proceedings of the National Academy of Sciences. 104 (36): 14277—82. PMC 1964867
. PMID 17717084. doi:10.1073/pnas.0702525104.
- ^ a b v Coedès, George (1968). Walter F. Vella, ur. The Indianized States of Southeast Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-0368-1.
- ^ Higham, C. (2014). Early Mainland Southeast Asia. Bangkok: River Books Co., Ltd.,. ISBN 978-6167339443..
- ^ Higham 1989, pp. 324 ff.
- ^ Higham, C. (2001). The Civilization of Angkor. London: Weidenfeld & Nicolson, ISBN 978-1842125847
- ^ Albanese, Marilia (2006). The Treasures of Angkor. Italy: White Star. str. 24. ISBN 88-544-0117-X.
- ^ a b Rooney, Dawn (16. 4. 2011). Angkor, Cambodia's Wondrous Khmer Temples. www.bookdepository.com. Hong Kong: Odyssey Publications. ISBN 978-9622178021. Pristupljeno 2019-01-21.
- ^ Widyono, Benny (2008). Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia. Rowman & Littlefield Publisher. ISBN 9780742555532. Pristupljeno 25. 2. 2013.
- ^ David Chandler, A History of Cambodia (Westview Press: Boulder, Colorado, 2008) p. 39.
- ^ Jacques, Claude (1972). „La carrière de Jayavarman II”. BEFEO (na jeziku: francuski). 59: 205—220. ISSN 0336-1519.
- ^ Vickery, 1998
- ^ Higham, 2001, pp. 53–59
- ^ Jacques Dumarçay; et al. (2001). Cambodian Architecture, Eight to Thirteenth Century. Brill. str. 44—47. ISBN 90-04-11346-0.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Velika enciklopedija istorije, prevodioci Predrag Novakov i Maja Marković
- Cœdès, George (1966). The making of South East Asia. University of California Press. ISBN 0-520-05061-4.
- Freeman, Michael; Jacques, Claude (2006). Ancient Angkor
. River Books. ISBN 974-8225-27-5. - Higham, Charles (2001). The Civilization of Angkor. Phoenix. ISBN 978-1-84212-584-7.
- Vittorio Roveda: Khmer Mythology, River Books, ISBN 974-8225-37-2
- Dagens, Bruno (1995) [1989]. Angkor: Heart of an Asian Empire. ‘New Horizons’ series. Prevod: Sharman, Ruth. London: Thames & Hudson. ISBN 0-500-30054-2.
- Keyes, Charles F. (1995). The Golden Peninsula. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-1696-4.
- Rooney, Dawn F. (2005). Angkor: Cambodia's wondrous khmer temples (5th izd.). Odissey. ISBN 978-962-217-727-7.
- David P. Chandler: A History of Cambodia, Westview Press, ISBN 0-8133-3511-6
- Zhou Daguan: The Customs of Cambodia, The Siam Society, ISBN 974-8359-68-9
- Henri Mouhot: Travels in Siam, Cambodia, Laos, and Annam, White Lotus Co, Ltd., ISBN 974-8434-03-6
- Vickery, Michael (1998). Society, economics, and politics in pre-Angkor Cambodia: the 7th–8th centuries. Toyo Bunko. ISBN 978-4-89656-110-4.
- Benjamin Walker, Angkor Empire: A History of the Khmer of Cambodia, Signet Press, Calcutta, 1995.
- I.G. Edmonds, The Khmers of Cambodia: The story of a mysterious people
- Audric, John (1972), Angkor and the Khmer Empire, R. Hale
- Aymonier, Etienne (1893). The History of Tchampa (the Cyamba of Marco Polo, Now Annam Or Cochin-China). Oriental University Institute. ISBN 978-1149974148.
- Chapuis, Oscar (1995). A history of Vietnam: from Hong Bang to Tu Duc. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-29622-7.
- Coedès, George (1968). Vella, Walter F., ur. The Indianized States of Southeast Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-0368-1.
- DiBiasio, Jame (2013), The Story of Angkor, Silkworm Books
- Hall, Daniel George Edward (1981). History of South East Asia. Macmillan Education, Limited. ISBN 978-1349165216.
- Higham, Charles (2004). The Civilization of Angkor. University of California Press. ISBN 978-0-520-24218-0.
- Hubert, Jean-François (2012), The Art of Champa, Parkstone International
- Kiernan, Ben (2019). Việt Nam: a history from earliest time to the present. Oxford University Press.
- Kohn, George Childs (2013). Dictionary of Wars. Routledge. ISBN 978-1-13-595494-9.
- Maspero, Georges (2002). The Champa Kingdom. White Lotus Co., Ltd. ISBN 9789747534993.
- Liang, Jieming (2006). Chinese Siege Warfare: Mechanical Artillery & Siege Weapons of Antiquity. Singapore, Republic of Singapore: Leong Kit Meng. ISBN 981-05-5380-3.
- Miksic, John Norman; Yian, Go Geok (2016). Ancient Southeast Asia. Taylor & Francis. ISBN 1-317-27903-4.
- Ngô, Văn Doanh (2005). Mỹ Sơn relics. Hanoi: Thế Giới Publishers. OCLC 646634414.
- Tarling, Nicholas (1999). The Cambridge History of Southeast Asia: Volume 1, From Early Times to c.1800. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-66372-4.
- Turnbull, Stephen (2001), Siege Weapons of the Far East (1) AD 612-1300, Osprey Publishing
- Tully, John (2006), A Short History of Cambodia: From Empire to Survival, Allen & Unwin
- Marr, David G.; Anthony Crothers Milner (1986). Southeast Asia in the 9th to 14th Centuries. Institute of Southeast Asian Studies, Singapore. str. 244. ISBN 9971-988-39-9. Pristupljeno 5. 6. 2014.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Book review by Cambodia Daily: A Record of Cambodia - The Land and its People, 2007 edition
- Book review by Siam Society - A Record of Cambodia - The Land and its People, 2007 edition
- Book review by New Zealand Journal of Asian Studies: A Record of Cambodia - The Land and its People, 2007 edition
- Smithsonian Magazine - Passing Notes
- Smithsonian Magazine - Jewel of the Jungle
- “Trấn Tây phong thổ ký”: The Customs of Cambodia, Chinese Southern Diaspora Studies Volume 1, 2007 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. jul 2021)
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
