Kolumbija
| Republika Kolumbija República de Colombia (španski) | |
|---|---|
.svg) | |
| Glavni grad | Bogota |
| Službeni jezik | španski |
| Vladavina | |
| — Predsednik | Gustavo Petro |
| — Potpredsednik | Fransija Markez |
| Istorija | |
| Nezavisnost | Od Španije 7. avgust 1819. |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 1.141.748 km2 (26) |
| — voda (%) | 8,8 |
| Stanovništvo | |
| — 2020.[1] | 49.084.841 (29) |
| — gustina | 42,99 st./km2 |
| Ekonomija | |
| Valuta | Kolumbijski pezos |
| — stoti deo valute | 100 сантавоса |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC -1 |
| Internet domen | .co |
| Pozivni broj | +57¹ |
Kolumbija, zvanično Republika Kolumbija (šp. República de Colombia) je država na severozapadu Južne Amerike.[2] Prema severozapadu se graniči sa Panamom, prema severu izlazi na Karipsko more, prema istoku se graniči sa Venecuelom i Brazilom, prema jugu sa Peruom i Ekvadorom, a prema zapadu izlazi na Pacifički okean. Kolumbija je 26. zemlja na svetu po površini, a četvrta u Južnoj Americi. Sa preko 49 miliona stanovnika na 29. mestu je u svetu i druga je zemlja po broju govornika španskog jezika, posle Meksika. Kolumbija je četvrta zemlja po visini BDP-a u Latinskoj Americi.
Članica je KIVETS-a i spada u zemlje koje se brzo razvijaju. Etnički je veoma šarolika. Usled viševekovnog mešanja domorodačkog stanovništva sa potomcima afričkih robova, Evropljanima i ljudima sa Bliskog istoka stvorena je jedinstvena kulturna baština.[3] Većina gradskih središta je smeštena na Andima, iako teritorija Kolumbije obuhvata i amazonske kišne šume, tropske pašnjake i karipsku i pacifičku obalu. U ekološkom pogledu Kolumbija spada među 17 zemalja koje imaju najveći biodiverzitet i smatra se zemljom sa najvećim biodiverzitetom po kvadratnom kilometru.[4][5]
Poreklo imena[uredi | uredi izvor]
Ime Kolumbija je osmislio venecuelanski revolucionar Fransisko de Miranda izvevši ga iz prezimena Kristifora Kolumba, čime je želeo da označi ceo Novi svet, a posebno onaj deo koji je bio pod španskom i portugalskom vlašću. Kasnije je Republika Kolumbija prihvatila ovaj naziv za teritorije koje su obuhvatale nekadašnje Vicekraljevstvo Nova Granada, koju su činile današnje države Kolumbija, Panama, Ekvador, Venecuela i severozapadni deo Brazila.[6]
Godine 1835. Venecuela i Ekvador su se izdvojili iz zajedničke države, a region Kudinamarka je postao nova država Republika Nova Granada. Nova Granada je 1858. zvanično promenila ime u Granadinska Konfederacija, a 1863. u Sjedinjene Države Kolumbije, da bi konačno 1886. dobila sadašnje ime — Republika Kolumbija.[6]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Preistorija[uredi | uredi izvor]
Zbog svog geografskog položaja, današnja teritorija Kolumbije bila je koridor za ljude između Mezoamerike, Kariba, Anda, i Amazonije. Najstariji arheološki nalazi sa lokaliteta Monsu i Pubenza datiraju od dvadeset hiljada godina pre nove ere. Drugi ostaci ukazuju na rane naseobine u oblastima kao što su Abra između Tokansipa, Zipakire i Tekendame u Kudinamarki. Ova nalazišta su iz paleoindijanskog perioda. U Puerto Ormigi su pronađeni tragovi iz davnih vremena, uključujući i najstariju grnčariju otkrivenu u Americi od tri hiljade godina pre nove ere.
Prekolumbovsko razdoblje[uredi | uredi izvor]
Deset hiljada godina pre nove ere današnju teritoriju Kolumbije su između ostalih nastanjivali domorodački narodi Muiska, Kimbaja, Tairona. Zajednice lovaca-sakupljača koje su živele kod današnje Bogote trgovale su međusobno kao i sa narodima koji su živeli u dolini reke Magdalena.[7] Nekih hiljadu godina pre nove ere zajednice Ameroindijanaca su razvile politički sistem kasikazgâ sa piramidalnom strukturom moći, na čijem čelu je bio poglavica ili na jeziku domorodaca cacique. Narod Muiska je nastanjivao oblasti današnjih departmana Bojaka i Kudinamarka tj. visoravan Altiplano Kundibojasense. Muiske su se bavile gajenjem kukuruza, krompira, kinoe i pamuka a trgovali su proizvodima od zlata, smaragda, ćebadima, keramičkim proizvodima, kokom, i solju sa okolnim narodima. Narod Tairona je nastanjivao severnu Kolumbiju u izolovanom planinskom vencu Anda u Sijera Nevadi de Santa Mariji.[8]
Španska osvajanja (1499—1525)[uredi | uredi izvor]
Španski istraživači, predvođeni Rodrigom de Bastidasom, su istražili karipsku obalu 1500. godine. Vasko Nunjez de Balboa je 1508. započeo osvajanje teritorije u zalivu Uraba a 1513. je bio prvi Evropljanin koji je stigao do Pacifičkog okeana, kog je nazvao Mar del Sul tj. Južno more.
Alonso de Oheda je 1500. stigao do poluostrva Gvahira. Naselje Santa Marta je osnovano 1525. a Kartahena 1533. godine. Gonzalo Himenez de Kesada je 1535. predvodio ekspediciju u unutrašnjost i osnovao „Novi Grad Granada“, kasnije proimenovan u Santa Fe. Druge dve značajne ekspedicije Španaca u unutrašnjost Paname takođe su obavljene u istom periodu. Sebastijan de Belalkazar, osvajač Kita, putovao je na sever i 1536. osnovao Kali a 1537. Popajan. Nikolas Federman je prešao Ljanos Orijentales i došao do istočnih Kordiljera.[9]
Posledica dolaska Evropljana bila je povećana smrtnost među domorodačkim narodima od bolesti na koje nisu bili imuni, kao što su velike boginje, što je dovelo do njihovog značajnog smanjenja.[10] U 16. veku Evropljani počinju da dovode robove iz Afrike.
Kolonijalno razdoblje (1525—1808)[uredi | uredi izvor]
Španci su se naselili duž severne obale današnje Kolumbije početkom 16. veka ali je njihova prva trajna naseobina, u Santa Marti, osnovana 1525. godine. Kraljevska audijencija u Santa Fe de Bogoti je 1549. ovom gradu dodelila status glavnog grada Nove Granade, koja je najvećim delom obuhvatala današnju teritoriju Kolumbije.
Zbog bojazni da bi zemlja mogla opusteti, španska Kruna je prodala zemljište guvernerima, osvajačima i njihovim potomcima što je omogućilo stvaranje velikih gazdinstava i rudnika. Robovi su uvedeni kao radna snaga. Takođe, radi sprečavanja desetkovanja domorodačkog stanovništva stvoreni su rezervati. Obnavljanje stanovništva je postignuto omogućavanjem kolonizacije seljaka i njihovih porodica koje su došle iz Španije. Ovime je počelo kolonijalno razdoblje. Novom Granadom je upravljala Kraljevska audijencija u Santa Fe de Bogoti (šp. Real Audiencia de Santa fé de Bogotá) ali je važne odluke donosio Savet Indija (šp. Real y Supremo Consejo de Indias) iz Španije.
Kraljevskim dekretom iz 1713. ozakonjeno je postojanje naseobine Palenke de San Basilio koju su osnovali odbegli robovi. To je postalo prvo slobodno mesto za bivše robove u Americi. Vođa odbeglih robova je bio Benkos Bioho, rođen u oblasti Bioho u Gvineji Bisao na zapadu Afrike.
Vicekraljevstvo Nova Granada je zvanično stvoreno 1717, da bi zatim bilo privremeno ukinuto, i konačno ponovo uspostavljeno 1739. godine. Glavni grad vicekraljevstva je bila Santa Fe de Bogota. Vicekraljevstvo Nova Granada je obuhvatalo i neke provincije koje su ranije bile pod upravom Vicekraljevstva Nova Španija i Vicekraljevstva Peru. Tako je Bogota postala jedan od glavnih administrativnih centara Španije u Novom svetu, zajedno sa Limom i Meksiko Sitijem, iako je bila u izvesnoj meri zaostala u odnosu na ova dva grada u privrednom i logističkom pogledu.
Svešteniku, botaničaru i matematičaru iz 18. veka, Hose Selestinu Mutisu je vicekralj Antonio Kabaljero i Gongora poverio istraživanje prirode Nove Granade. Ovo je poznato kao Kraljevska botanička ekspedicija u Novoj Granadi, tokom koje su razvrstane biljke, životinje i osnovana je prva astronomska opservatorija u Santa Fe de Bogoti.
Sticanje nezavisnosti (1808—1824)[uredi | uredi izvor]
Od početka kolonizacije ovog područja bilo je nekoliko pobunjeničkih pokreta. Većina je bila ili uništena ili je bila suviše slaba da bi mogla da promeni okolnosti. Poslednji koji se zalagao za potpunu nezavisnost od Španije je oformljen 1810, nakon nezavisnosti Santo Dominga (današnjeg Haitija) 1804, čime je obezbeđena značajna podrška budućim vođama ustanka: Simonu Bolivaru i Fransisku de Paula Santanderu.
Jedan pokret koji je osnovao Antonio Narinjo, protivnik španskog centralizma i predvodnik opozicije protiv vicekraljevstva, izborio se za nezavisnost Kartahene u novembru 1811, i stvaranje dve nezavisne vlade koje su se borile u građanskom ratu – razdoblju poznatom kao La Patria Boba. Sledeće godine Narinjo je proglasio Ujedinjene Provincije Nove Granade na čijem čelu je bio Kamilo Tores Tenorio. Uprkos uspesima ustanka, pojava dve različite ideološke struje među oslobodiocima (federalizam i centralizam) podstakla je unutrašnji sukob i pomogla Špancima da povrate teritoriju. Vicekraljevstvo je obnovljeno pod komandom Huana de Samana, čiji je režim kaznio ustanike. Odmazda je podstakla obnavljanje pobune pod vođstvom Simona Bolivara. On je konačno proglasio nezavisnost 1819. godine. Prošpanske snage su poražene 1822. na teritoriji današnje Kolumbije a 1823. na teritoriji Venecuele.
Teritorija Vicekraljevstva Nova Granada je postala Republika Kolumbija, organizovana kao unija Ekvadora, Kolumbija i Venecuele (Panama je u to vreme bila sastavni deo Kolumbije). Kongres u Kukuti je 1821. usvojio ustav republike. Simon Bolivar je postao prvi predsednik Kolumbije a Fransisko de Paula Santander potpredsednik. Međutim, nova republika je bila nestabilna i prestala je da postoji nakon što su se otcepili Venecuela 1829. i Ekvador 1830. godine.
Republika (1824—1930)[uredi | uredi izvor]
_-_Carta_XI_-_Divisi%C3%B3n_pol%C3%ADtica_de_Colombia,_1824.jpg)
Kolumbija je bila prva država koja je donela ustav u Južnoj Americi a Liberalna i Konzervativna stranka, osnovane 1848. i 1849, dve su najstarije političke stranke na američkom kontinentu.
Unutrašnje političke i teritorijalne podele su 1830. dovele do otcepljenja Venecuele i Kita (današnji Ekvador). Takozvani „Departman Kudinamarka“ je usvojio naziv Nova Granada (šp. Nueva Granada), koji je zadržao do 1856. kada je postao „Granadska Konfederacija“ (šp. Confederación Granadina). Nakon dvogodišnjeg građanskog rata 1863. stvorene su „Ujedinjene Države Kolumbije“. One su postojale do 1886. kada je država konačno preimenovana u Republiku Kolumbiju. Unutrašnje podele su ostale između dveju političkih snaga, stvarajući povremeno veoma krvave građanske ratove, od kojih je najznačajniji bio Hiljadudnevni Rat (šp. Guerra de los Mil Días) od 1899. do 1902.
Ovi događaji zajedno sa namerama Sjedinjenih Američkih Država da ostvare kontrolu nad oblašću Panamskog kanala, doveli su 1903. do otcepljenja Departmana Panama i stvaranja države Paname. Sjedinjene Države su 1921, sedam godina nakon završetka izgradnje kanala, platile Kolumbiji dvadeset pet miliona dolara kao vid obeštećenja, a Kolumbija je Sporazumom Tomson—Urutija priznala Panamu. Godine 1932. izbio je Kolumbijsko—peruanski rat zbog teritorije u Departmanu Amazonas i njegovog glavnog grada Letisije.
La Violencia i Nacionalni front (1930—1974)[uredi | uredi izvor]
Nakon kolumbijsko-peruanskog rata, Kolumbija je imala relativnu političku stabilnost, sve do kraja četrdesetih godina 20. veka kada je došlo do velikih sukoba između pristalica Konzervativne i Liberalne stranke. To razdoblje je poznato kao La Violencia, što na španskom znači nasilje. Sukob je izbio nakon ubistva predsedničkog kandidata Liberalne stranke Horhea Elijesera Gaitana. U Bogoti su 9. aprila 1948. izbili neredi, poznati kao El Bogotazo, a ubrzo su se raširili po celoj zemlji. U njima je stradalo najmanje 200.000 Kolumbijaca.[11][12][13]
Od 1953. do 1964. nasilje između dve političke struje je splasnulo nakon što je Gustavo Rohas u vojnom puču svrgnuo predsednika Kolumbije. Nakon njega za predsednika je 1958. godine izabran general Gabrijel Paris Gordiljo.
Posle silaska s vlasti Rohasa, Konzervativna i Liberalna stranka su se dogovorile da osnuju „Nacionalni front“, koaliciju koja će zajedno vladati zemljom. Prema dogovoru svaka stranka će naizmenično delegirati predsednika na svake četiri godine tokom narednih šesnaest godina. Takođe, ove dve stranke su imale paritete i na drugim funkcijama u državnoj upravi. Nacionalni front je okončao razdoblje La Violencia, i njihove vlade su pokušale da ostvare dugoročne socijalne i privredne reforme u saradnji sa Alijansom za napredak. Međutim, uprkos napretku u određenim oblastima ostalo je mnogo društvenih i političkih problema a stvorene su i gerilske grupe kao što su FARK, Nacionalna oslobodilačka armija i Pokret 19. april, koje se bore protiv vladinog i političkog aparata.
Geografija[uredi | uredi izvor]
.JPG)
.jpg)
Kolumbija se može podeliti na šest prirodnih regiona u skladu sa specifičnostima tih područja. Ti regioni su: planinski venac Anda; pacifički region; karipska obala; ljanosi; amazonske kišne šume, i ostrvski region.
Kolumbija je jedna od zemalja sa najvećim biodiverzitetom, u njoj živi više endemskih vrsta nego u bilo kojoj zemlji. Oko deset posto svih biljnih i životinjskih vrsta na svetu postoji u Kolumbiji, uključujući preko hiljadu osamsto vrsta ptica, više nego što ih zajedno imaju Evropa i Severna Amerika, i 456 vrsta sisara, više nego u bilo kojoj zemlji. Kolumbija je jedina zemlja u Južnoj Americi koja ima izlaz i na Atlantski i na Pacifički okean. Zajedno sa ostrvima u Karipskom moru, Kolumbija je smeštena između 14 i 5 stepeni SGŠ i 66 i 82 ° ZGD.
S obzirom da je smeštena u Vatrenom pojasu Pacifika, najveći deo Kolumbije zauzimaju Andi (u kojima se nalazi većina gradskih središta). Iza Kolumbijskog masiva Andi se granaju u tri planinska venca: Zapadne Kordiljere (šp. Cordillera Occidental), koji se pružaju uz obalu Tihog okeana i na kojima se nalazi Kali; Centralne Kordiljere (šp. Cordillera Central), koji se pružaju između dolina rekâ Kauka i Magdalena, na njima se nalaze gradovi Medeljin, Manizales, Pereira i Jermenija; i Istočne Kordiljere (šp. Cordillera Oriental) koji se protežu ka severu i istoku, i na kojima se nalaze gradovi Bogota, Bukaramanga i Kukuta. Najviši vrh u Zapadnim Kordiljerima je visok 4.250 m, u Centralnim Kordiljerima je najviši vrh visine 5.750 m, dok je u Istočnim Kordiljerima najviši vrh visine 5.410 m.[14] sa nadmorskom visinom većom od 2590 m Bogota je najviši grad na svetu te veličine.
Istočno od Anda nalazi se savana, deo basena reke Orinoko, dok se na krajnjem jugu i istoku zemlje nalazi džungla, deo amazonskih kišnih šuma. Zajedno, ove ravnice čine više od polovine teritorije Kolumbije ali na njima živi manje od tri procenta stanovništva. U Karipskom regionu živi oko dvadeset posto stanovništva. U njemu su veliki lučki gradovi Barankilja i Kartahena. Iako ovde preovlađuju ravnice tu se proteže i planinski venac Sijera Nevada de Santa Marta sa najvišim vrhom u Kolumbiji i pustinja Gvahira. Pacifički region zauzima uzani pojas od obale Tihog okeana do planina Seranija de Baudo, retko je nastanjen i pokriven je gustom vegetacijom. Najvažnija pacifička luka u Kolumbiji je Buenaventura.
U sastavu Kolumbije se takođe nalaze i brojna pacifička i karipska ostrva. Ona čine šesti region koji obuhvata departmane San Andres i Providensija u Karipskom moru i ostrva Malpelo i Gorgona u Tihom okeanu.
Položaj[uredi | uredi izvor]
Države sa kojima se Kolumbija graniči su: Ekvador, Panama, Peru, Venecuela, Brazil, Nikaragva. Površina države iznosi 1.141.748 km².
Geologija i reljef[uredi | uredi izvor]
![[ikona]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Wiki_letter_w_cropped.svg/20px-Wiki_letter_w_cropped.svg.png){kind=small} | Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Vode[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Najveće reke u Kolumbiji su Magdalena, Kauka, Gvavijare i Kaketa, a vode cele zemlje se odvodnjavaju u 3 sliva, ka Tihom okeanu, Karipskom moru (deo slivnog područja reke Orinoko) i Atlantiku (preko reke Amazon). Reke Orinoko i Amazon čine prirodnu granicu Kolumbije sa Venecuelom i Peruom.[15]
Klima[uredi | uredi izvor]
Do upadljive razlike u temperaturi i padavinama dolazi prvenstveno zbog razlika u nadmorskoj visini. Temperature vazduha se kreću od tropskih na morskoj obali do prilično niskih na višoj nadmorskoj visini, a temperaturna kolebanja po oblastima su relativno mala tokom godine. Temperatura vazduha opada za po 2 °C na svakih 300 m nadmorske visine. Kišne padavine su sezonskog karaktera i većina se izluči tokom dva kišna perioda (u jesen i proleće). Pacifička obala Kolumbije je jedan od delova sveta sa najvećom količinom padavina. Na jugoistoku zemlje padne više od 5.000 mm kiše, dok na poluostrvu Gvahira padavine retko prelaze 750 mm na godišnjem nivou. Količina padavina u ostatku zemlje se kreće između ova dva ekstrema.
Kolumbija je podeljena na četiri klimatske zone. Do 900 m nadmorske visine je tijera kalijente ili vrela zemlja, gde se temperature kreću između 24 i 38 °C. Zemljište najpogodnije za obradu kao i većina stanovništva Kolumbije smešteno je u tijeri templadi ili umerenoj zemlji, koja se nalazi između 900 i 1.980 m nadmorske visine. Tijera frija ili hladna zemlja, nalazi se između 1.980 i 3.500 m nadmorske visine. Ovo područje je pogodno za uzgoj pšenice i krompira. U ovom delu zemlje prosečne temperature se kreću između 10 °C i 19 °C. Iznad tijera frije se nalazi zona forestada, ili šumska oblast a iznad nje su pašnjaci. Iznad 4.500 m nadmorske visine nalazi se tijera elada, oblast koja je pokrivena večnim snegom i ledom.
Oko 86% teritorije Kolumbije se nalazi u području tijera kalijente. Tijera frija obuhvata šest posto teritorije ali u njoj živi oko četvrtina stanovnika Kolumbije.
Flora i fauna[uredi | uredi izvor]
| Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Geografske regije[uredi | uredi izvor]
.svg)
Kolumbija je podeljena na 6 fizičko-geografskih celina:
- Amazonska oblast obuhvata amazonsku prašumu na jugu i istoku zemlje;
- Andska oblast obuhvata kolumbijski deo planinskog lanca Anda;
- Karipska oblast obuhvata karipsko primorje i njegovo planinsko zaleđe koje nije deo planinskog lanca Anda (poput Sijera Nevada de Santa Marta);
- Ostrvska oblast obuhvata ostrvsku teritoriju van kontinentalnog dela zemlje u Karipskom moru (San Andreas) i Tihom okeanu (ostrva Gorgona i Malpelo);
- Istočne ravnice obuhvataju severoistočni deo Kolumbije koji pripada slivu reke Orinoko;
- Pacifička oblast obuhvata pacifičko primorje i usko planinsko zaleđe van planinskog lanca Anda (tipičan primer je planina Seranija del Baudo).
Administrativna podela[uredi | uredi izvor]
Kolumbija je podeljena na 32 departmana i distrikt glavnog grada, koji se smatra departmanom (Bogota je takođe i glavni grad departmana Kundinamarka). Departmani su podeljeni na opštine a opštine su podeljene na korehimijentose (šp. corregimientos). Svaki departman ima lokalnu vladu sa guvernerom i skupštinom, koji su direktno izabrani na mandat od četiri godine. Na čelu opštine su gradonačelnik i veće, a svaki korehimijento ima op jednog izabranog korehidora (šp. corregidor), ili lokalnog lidera.
Pored glavnog grada još devet gradova ima status distrikta, tj. posebne opštine. To su Barankilja, Kartahena, Santa Marta, Kukuta, Popajan, Bukaramanga, Tunha, Turbo, Buenaventura i Tumako.
Kliknite na departman da biste pogledali članak o njemu.
|
|
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Sa više od 49 miliona stanovnika 2020. Kolumbija je treća zemlja po broju stanovnika u Latinskoj Americi, dok je početkom 20. veka imala oko četiri miliona.[16] Između 1975. i 2005. stanovništvo se uvećavalo po godišnjoj stopi od 19 promila a procenjuje se da će u razdoblju od 2005. do 2015. broj stanovnika rasti po godišnjoj stopi od 12 promila. Godine 2005. u Kolumbiji je više od 30% stanovništva bilo mlađe od 15 godina dok je 5,1% bilo starije od 65 godina.
Stanovništvo je skoncentrisano u oblasti Anda i duž Karipske obale. Devet departmana na istoku zemlje koji obuhvataju 54% teritorije imaju manje od tri posto stanovništvu a gustina naseljenosti u tim krajevima je manja od jednog stanovnika po kvadratnom kilometru.
Polovinom 20. veka došlo je do masovnog seljenja stanovništva u gradove i danas je Kolumbija jedna od najurbanizovanijih zemalja u Latinskoj Americi. Gradovi su 1938. imali 31%, 1975. 60% a 2005. 72,7% stanovnika.[17] Samo je broj stanovnika Bogote povećan sa 300 hiljada na približno osam miliona, koliko ima danas. Sveukupno u Kolumbiji sedamdeset jedan grad ima više od sto hiljada stanovnika. U 2010. Kolumbija je bila zemlja sa najviše interno raseljenih osoba na svetu, procenjuje se da ih je bilo oko 4,5 miliona ljudi.[18][19] Više od 99,2% stanovnika Kolumbije govori španski ali se pored njega koristi i 65 jezika američkih indijanaca, dva kreolska i romski jezik. Engleski jezik ima službeni status na ostrvima San Andres i Providensija.[20]
Životni vek je 74,79 godina a smrtnost novorođenčadi je 15,92 na hiljadu živorođenih.[21]
Stopa pismenosti je 93,4%[22] a država izdvaja 7,3% BDP-a za obrazovanje.[23]
Etničke zajednice[uredi | uredi izvor]
Prema popisu stanovništva iz 2005. godine, 49% stanovnika Kolumbije su mestici, ili su osobe evropskog i indijanskog porekla. Oko 37% stanovnika je evropskog porekla (uglavnom španskog i jednim delom italijanskog, portugalskog i nemačkog). Oko 10,6% stanovnika je afričkog porekla, dok domorodačko stanovništvo čini 3,4% stanovništva.[24]
Belci žive uglavnom u gradovima, posebno u Bogoti. Stanovnici većih gradova su uglavnom mestici i belci.
Domorodački narodi[uredi | uredi izvor]
Pre španske kolonizacije na teritoriji današnje Kolumbije živeo je veliki broj domorodačkih naroda. Mnogi od njih su se utopili u mestike ali oni koji su preostali predstavljaju više od 85 različitih kultura. U Kolumbiji postoji 567 rezervata (šp. resguardos) namenjenih domorocima, koji obuhvataju površinu od 365.004 km², što je više od trideset posto teritorije, i u njima živi više od 800.000 ljudi u preko 67.000 porodica.[26] Ustav iz 1991. priznaje domorodačke jezike kao službene na lokalnom nivou a većina dece u ovim oblastima ima dvojezičnu nastavu, na maternjem i na španskom jeziku. 850.000 državljana Kolumbije govori neki od domorodačkih jezika kao maternji, a najrasprostranjeniji je gvahibo (23.006).[27]
Neki od najvećih domorodačkih naroda su Vaju,[28] Aruakos, Muiska, Kuna, Paez, Tukano, Gvaibo. Kauka, Gvahira i Gvainija su departmani gde živi najveći broj pripadnika domorodačkih naroda.
Imigrantske zajednice[uredi | uredi izvor]
Prvi talas moderne imigracije u Kolumbiju započeli su španski kolonisti, nakon dolaska Evropljana 1499. godine. Međutim, veliki broj Evropljana i ljudi iz Severne Amerike je imigrirao u Kolumbiju krajem 19. i početkom 20. veka, i u manjoj meri Poljaci, Litvanci, Englezi, Irci, i Hrvati tokom i nakon Drugog svetskog rata. Danas u Kolumbiju uglavnom migriraju Venecuelanci, zbog političkih i privrednih prilika u njihovoj zemlji.[29][30]
Veliki broj imigrantskih zajednica nalazi se na karipskoj obali. U Barankilji, najvećem kolumbijskom gradu na obali Karipskog mora, i u drugim gradovima na karipskoj obali je prisutan veliki broj Palestinaca, Libanaca i ostalih Arapa kao i Jevreja i Roma. Tamo takođe postoje i zajednice Kineza i Japanaca.
Crnci su iz Afrike dovođeni kao robovi, uglavnom u obalske krajeve, od 16. do 19. veka. Danas postoje velike zajednice Afrokolumbijaca duž pacifičke i karipske obale. U departmanu Čoko, koji se nalazi u severnom delu pacifičke obale Kolumbije, više od 80% stanovnika čine crnci.[31]
Religija[uredi | uredi izvor]
Nacionalni zavod za statistiku (DANE) ne prikuplja podatke o veroispovesti pa je teško odrediti tačne podatke. Međutim, na osnovu raznih studija, više od 95% stanovnika Kolumbije su hrišćani,[32] najveći broj njih (između 81 i 90%) su katolici. Oko jedan posto Kolumbijaca su animisti a manje od jednog procenta čine Jevreji, muslimani, hinduisti i budisti. Međutim, oko 60% ispitanika u anketi lista „El Tjempo“ (šp. El Tiempo) su rekli da ne odlaze redovno u crkvu.[33]
Kao i u ostatku Latinske Amerike, i u Kolumbiji dolazi do povećanja broja protestanata, većina njih su obraćenici iz katolicizma u protestantizam. Sada protestanti čine između 10 i 13% stanovništva.[34]
Privreda[uredi | uredi izvor]
Uprkos problemima koje stvaraju oružani sukobi, tržišna ekonomija u Kolumbiji je u poslednjim decenijama 20. veka stabilno rasla, te je BDP uvećavan po prosečnoj godišnjoj stopi od četiri procenta u razdoblju od 1970. do 1998. godine. Do recesije je došlo 1999. kada je Kolumbija po prvi put posle Velike depresije zabeležila negativan rast BDP-a tokom cele godine. Oporavak od recesije je bio dug i mukotrpan, međutim, poslednjih godina Kolumbija beleži visoke stope rasta BDP-a. Tako je 2007. BDP povećan za 8,2% a tokom 2010. i 2011. BDP je porastao za 4,3 odnosno 5,9%.[35]
U međuvremenu je indeks akcija na Kolumbijskoj berzi porastao sa 1000 poena, u trenutku osnivanja u julu 2007. godine, na više od 7300 poena u novembru 2008.[36] Međunarodni monetarni fond procenjuje da je BDP, meren prema kupovnoj moći, iznosio 500 milijardi dolara, što je Kolumbiju svrstalo na treće mesto u Južnoj Americi i 28. u svetu. Takođe BDP po stanovniku je 2012. iznosio 10.742 dolara što Kolumbiju svrstava na 81. mesto u svetu. Međutim, Kolumbiju karakteriše velika nesrazmera u raspodeli dohotka.
Država troši 37,9% BDP-a,[37] od čega je jedna četvrtina namenjena otplati državnog duga, koji je u 2011. procenjen na 44,6% BDP-a.[38] Problemi sa kojima se suočava kolumbijska privreda su slaba domaća i inostrana tražnja, finansiranje penzionog sistema, i nezaposlenost, koja je krajem 2011. iznosila 10,8%.[36] Stopa inflacije je relativno niska poslednjih godina, te je 2012. iznosila 2,44%. Kolumbija kao i druge zemlje Latinske Amerike, ima problema sa kriminalom, korupcijom, kao i sa proizvodnjom droge, jer je bila najveći proizvođač kokaina na svetu . I u svetu je imala lošu reputaciju zbog kokaina i drugih droga i narko dilera bosova kao Pablo Eskobar . [39]
U poljoprivrednom sektoru zaposleno je 22,7% radno sposobnih ljudi, i oni ostvaruju 11,5% BDP-a; u industriji radi 18,7% radno sposobnih ljudi i ostvaruju 36% BDP-a, dok u uslužnim delatnostima radi 58,5% radno sposobnih ljudi i ostvaruju 52,5% BDP-a.[37] Kolumbija ima velika prirodna bogatstva a najviše izvozi naftu, ugalj, kafu, kakao, duvan, ananas i druge poljoprivredne proizvode, zlato, tekstil, hemijske proizvode, plastiku i legure metala.[40] Kolumbija je najveći proizvođač smaragda na svetu,[41] dok oko 70% cveća koje se uvozi u SAD je iz Kolumbije.[42] Najvažniji trgovinski partneri Kolumbije su SAD, Evropska unija, Venecuela i Kina .
Kultura[uredi | uredi izvor]
Zahvaljujući svom položaju, u središtu američkog kontinenta, brojni kulturni uticaji se ispoljavaju u Kolumbiji. U savremenoj kolumbijskoj kulturi može se uočiti indijansko, špansko, evropsko, afričko, karipsko, američko, arapsko kao i prisustvo latinoameričkog kulturnog uticaja. Svoj pečat takođe su dali procesi poput urbanizacije, industrijalizacije, globalizacije i ostale političke, društvene i privredne promene.
Mnogi nacionalni simboli, kako predmeti tako i motivi, stvoreni su iz raznovrsne kolumbijske tradicije s ciljem da predstave šta Kolumbija i kolumbijski narod imaju zajedničko.
Književnost i muzika[uredi | uredi izvor]
Pre dolaska Evropljana kod domorodačkih naroda na području današnje Kolumbije postojala je usmena književnost čiji je najslikovitiji primer epska poema Legenda o Jurupariju.[43] Tokom kolonijalnog razdoblja istaknutiji književnici su bili Ernando Domingez Kamargo sa epskom pesmom San Ignacio de Loyola, Huan Rodrigez Frejle sa delom El Carnero,[44] i predstavnica misticizma časna sestra Fransiska Hosefa de Kastiljo.
Nakon sticanja nezavisnosti književnost kreće putem romantizma predvođena Antoniom Narinjom, Hoseom Fernandezom Madridom, Kamilom Toresom Tenoriom i Fransiskom Antoniom Zeom.[45] U drugoj polovini devetnaestog i početkom dvadesetog veka postaje popularan književni žanr kostumbrizmo; veliki pisci iz ovog perioda su Tomas Karaskilja, Horhe Isaks i Rafael Pombo. Tokom ovog perioda autori kao što su: Hose Asunsion Silva, Hose Eustasio Rivera, Leon de Grejf, Porfirio Barba Đakob i Hose Marija Vargas Vila su razvili modernistički pokret.[46][47] U Kolumbiji je 1872. osnovana Kolumbijska akademija jezika, prva akademija španskog jezika na američkom kontinentu.[48] Kandelario Obeso je 1877. napisao knjigu pesama Cantos Populares de mi Tierra, koja predstavlja prvo literarno delo nekog Afrokolumbijca.[49][50]
Tokom 1939. i 1940. u Bogoti je objavljeno sedam knjiga pesama pod imenom Kamen i nebo koje su ostavile snažan uticaj. Njih je priredio pesnik Horhe Rohas.[51] Naredne decenije, Gonzalo Arango je osnovao pokret „praznina“ kao odgovor na ondašnje nasilje;[52] on je bio pod uticajem nihilizma, egzistencijalizma, i misli još jednog velikog kolumbijskog pisca: Fernanda Gonzaleza Očoe. Tokom buma u latinoameričkoj književnosti, pojavili su se uspešni pisci, predvođeni dobitnikom Nobelove nagrade Gabrijelom Garsijom Markesom i njegovim velikim delom Sto godina samoće, Edvardom Kabaljerom Kalderonom, Manuelom Mehijom Valjehom i Alavarom Mutisom, dobitnikom nagrade Servantes i nagrade Princ od Asturije za književnost. Drugi značajniji savremeni autori su Fernando Valjeho i Herman Kastro Kajsedo, pisac sa najvećim tiražima svojih dela u Kolumbiji posle Garsije Markesa.[53]
Vizuelna umetnost[uredi | uredi izvor]
Umetnost na tlu Kolumbije je stara više hiljada godina. Keramički predmeti pronađeni u Kolumbiji su najstariji na američkom tlu a načinjeni su oko tri hiljade godina pre nove ere.[54]
Najraniji primeri umetničkih radova načinjenih od zlata vezuju se za pripadnike naroda Tumako[55] sa pacifičke obale i datiraju oko 325. godine pre nove ere. Između 200. p. n. e. i 800. kultura San Agustin ušla je u svoj klasični period. Pripadnici ove kulture su podigli obredna središta, sarkofage i velike monolitne stene oslikavanjem antropomorfnih i zoomorfnih oblika stena.[56]
Kolumbijska umetnost je sledila uticaje vremena, pa je od 16. do 18. veka španski katolicizam imao ogroman uticaj na umetnost u Kolumbiji, a nakon što su Burboni preuzeli španski tron popularni barokni stil je zamenio rokoko. Ne tako davno, četrdesetih godina 20. veka, kolumbijski umetnici Pedro Nel Gomez i Santijago Martinez Delgado osnovali su Kolumbijski muralski pokret, ističući neoklasične karakteristike art dekoa.[54]
Od pedesetih godina 20. veka, kolumbijska umetnost počinje da razvija sopstveni izražaj upotrebom folklornih elemenata. Primeri ovakvog izražavanja su Grejfovi portreti Ignasija Gomeza Harmilja, kojima je prikazana kombinacija novih tehnika sa tradicionalnim kolumbijskim motivima. Karlos Korea, sa svojom „Mrtvom prirodom“ (šp. Naturaleza muerta en silencio), kombinuje geometrijsku apstrakciju i kubizam. Alehandro Obregon se, zahvaljujući jedinstvenom pristupu, često smatra ocem modernog kolumbijskog slikarstva i jedan je od najuticajnijih umetnika tog doba. Na njegovim slikama preovlađuju kolumbijski pejzaži sa simboličkom i ekspresionističkom upotrebom životinja, naročito andskog kondora. Fernando Botero i Omar Rajo su verovatno najpoznatiji kolumbijski umetnici u svetu.[54] [57]
Kolumbijsko vajarstvo od 16. do 18. veka uglavnom je prikazivalo religiozne motive u eklektičkom stilu, pod snažnim uticajem španske škole crkvenog vajarstva. U prvim godinama nezavisnosti Kolumbije, umetnici su bili usmereni na stvaranje skulptura političara i javnih ličnosti u čistom neoklasicističkom pravcu. Tokom 20. veka, kolumbijsko vajarstvo počinje da razvija smeo i inovativan pristup sa ciljem postizanja boljeg razumevanja nacionalnih osećanja.[58]
Fotografija je u Kolumbiji počela da se razvija 1841. kada je Žan-Baptist Luj Gros doneo dagerotip. Javna biblioteka Piloto poseduje najveću kolekciju negativa u Latinskoj Americi i 1,7 miliona fotografije Kolumbije nastalih između 1848. i 2005. godine.[59][60]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „The World Factbook”. Central Intelligence Agency. Arhivirano iz originala 28. 08. 2020. g. Pristupljeno 13. 8. 2020.
- ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 09. 04. 2014.
- ^ Familia y Comunidad – Ritmos de Colombia Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. avgust 2013). Colombiaaprende.edu.co. Pristupljeno 14 May 2012.
- ^ „Paisajes naturales de Colombia”. Telepolis.com. Arhivirano iz originala 20. 03. 2009. g. Pristupljeno 16. 05. 2010.
- ^ Luis Fernando Potes. Megadiversidad Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. avgust 2013). prodiversitas.bioetica.org
- ^ a b Piedrahita, Carlos Restrepo (1992). „El nombre "Colombia", El único país que lleva el nombre del Descubrimiento”. Revista Credencial (na jeziku: Spanish). Arhivirano iz originala 05. 01. 2008. g. Pristupljeno 29. 02. 2008.
- ^ Van der Hammen, T. and Correal, G. 1978: "Prehistoric man on the Sabana de Bogotá: data for an ecological prehistory"; Paleography, Paleoclimatology, Paleoecology 25:179–190
- ^ Broadbent, Sylvia 1965: Los Chibchas: organización socio-política. Série Latinoamericana 5. Bogotá: Facultad de Sociología, Universidad Nacional de Colombia
- ^ Simons 2004, str. 19.
- ^ „The Story Of ... Smallpox – and other Deadly Eurasian Germs”. Pbs.org. Pristupljeno 16. 05. 2010.
- ^ Britannica, 15th edition, 1992 printing
- ^ Dictionary of Twentieth Century World History, by Jan Palmowski (Oxford, 1997)
- ^ Grenville, J. A. S., A History of the World in the Twentieth Century (1994)
- ^ „Tallest mountains by continent”. Mountainpeaks.net. Arhivirano iz originala 26. 02. 2011. g. Pristupljeno 16. 05. 2010.
- ^ Biblioteca Luis Ángel Arango. Lablaa.org (13 July 2005). Pristupljeno 14 May 2012.
- ^ "Colombia – Population". Library of Congress Country Studies.
- ^ „Colombia: A Country Study”. Countrystudies.us. Pristupljeno 16. 05. 2010.
- ^ „Colombia has most displaced in world: UN”. Colombia Reports. 09. 11. 2010. Pristupljeno 17. 06. 2013.
- ^ Number of internally displaced people remains stable at 26 million. Source: United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR). 4 May 2009.
- ^ "Francisco Moreno Fernandez y Jaime Otero Roth" Instituto Complutense de Estudios Internacionales-Fundacion Telefonica (mart 2006). „Demografia de la lengua española” (PDF). ="Francisco Moreno Fernandez y Jaime Otero Roth" ICEI-Fundacion Telefonica. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 01. 2013. g. Pristupljeno 07. 02. 2013.
- ^ „Colombia”. CIA World Factbook. 09. 01. 2012. Arhivirano iz originala 18. 12. 2012. g. Pristupljeno 07. 02. 2013.
- ^ Espectador, El (09. 09. 2011). „Colombia: 1'672.000 analfabetas”. El Espectador (na jeziku: Spanish). Arhivirano iz originala 30. 08. 2012. g. Pristupljeno 17. 06. 2013.
- ^ Unidad de Estadísticas de la UNESCO (2007). „Gasto en educación como porcentaje del PIB” (na jeziku: Spanish). Arhivirano iz originala 27. 09. 2013. g. Pristupljeno 17. 06. 2013.
- ^ Bushnell, David & Rex A. Hudson (2010) "The Society and Its Environment"; Colombia: a country study: 87. Washingtion D.C.: Federal Research Division, Library of Congress.
- ^ EPM (2005). „La etnia Wayuu”. Empresas Publicas de Medellín (na jeziku: Spanish). Arhivirano iz originala 19. 02. 2008. g. Pristupljeno 17. 06. 2013.
- ^ „Los Resguardos Indígenas”. Etniasdecolombia.org. Arhivirano iz originala 12. 07. 2008. g. Pristupljeno 17. 06. 2013.
- ^ www.lenguasdecolombia.gov.co Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. mart 2016), "Ley de lenguas nativas", preuzeto 30. aprila 2016.
- ^ EPM (2005). „La etnia Wayuu”. Empresas Publicas de Medellín (na jeziku: Spanish). Arhivirano iz originala 19. 02. 2008. g. Pristupljeno 29. 02. 2008.
- ^ Análisis de la migración venezolana a Colombia durante el gobierno de Hugo Chávez (1999–2011). Identificación de capital social y compensación económica | Echeverry Hernández | Revista Análisis Internacional. Revistas.utadeo.edu.co (10 February 2012). Pristupljeno 17.06.2013.
- ^ Llegaron los venezolanos, Articulo Impreso Archivado Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. decembar 2012). Semana.com (11 March 2012). Pristupljeno 17.06.2013.
- ^ (jezik: španski) Colombia una Los grupos étnicos colombianos Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. mart 2016)
- ^ „Religious Intelligence – Country Profile: Colombia”. Arhivirano iz originala 27. 09. 2007. g. Pristupljeno 03. 10. 2007.
- ^ International Religious Freedom Report 2005, by the Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, U.S. Department of State, 8 November 2005.
- ^ Colombia. State.gov. Pristupljeno 14 May 2012.
- ^ „Colombia – GDP – real growth rate”, CIA World Factbook, Pristupljeno 17. 06. 2013
- ^ a b „Banco de la República, Economic and Financial Data for Colombia”. Banrep.gov.co. Pristupljeno 17. 06. 2013.
- ^ a b CIA world fact book. „Colombia”. CIA. Arhivirano iz originala 13. 05. 2009. g. Pristupljeno 17. 06. 2013.
- ^ „Colombia – Public Debt”, CIA World Factbook, Pristupljeno 17. 06. 2013
- ^ „La inflación en Colombia durante 2012 fue de 2,44%”. rcnradio.com. 23. 01. 2013.
- ^ International Trade Centre: Colombia Exports. intracen.org
- ^ „International Colored Gemstone Association: Emerald”. Gemstone.org. 28. 09. 2001. Arhivirano iz originala 21. 08. 2008. g. Pristupljeno 16. 05. 2010.
- ^ America's Flower Basket: Colombian Flowers and the American Marketplace. florverde.org
- ^ Legend of Yurupary. Cooperativa Editorial Magisterio. 2006. ISBN 978-958-20-0836-9.
- ^ „Cronistas del Nuevo Reino de Granada”. ihlc.udea.edu.co. Arhivirano iz originala 28. 05. 2020. g. Pristupljeno 21. 07. 2015.
- ^ „Vida, pasión y muerte del romanticismo en Colombia” (PDF). biblioteca-virtual-antioquia.udea.edu.co. Arhivirano iz originala 24. 10. 2014. g. Pristupljeno 21. 07. 2015.
- ^ „Romanticismo – Diccionario electrónico de la literatura colombiana”. ihlc.udea.edu.co. 05. 11. 2007.
- ^ „Costumbrismo – Diccionario electrónico de la literatura colombiana”. ihlc.udea.edu.co. 05. 11. 2007.
- ^ „Colombian Academy of Language” (na jeziku: španskom). colombiaaprende.edu.co. Arhivirano iz originala 23. 09. 2015. g. Pristupljeno 22. 07. 2015.
- ^ „Obeso: Poet of the Magdalena”. thecitypaperbogota.com. Pristupljeno 22. 07. 2015.
- ^ Ortiz 2007, str. 47–69.
- ^ „Artículo: Piedra y Cielo a contraluz” (na jeziku: španskom). banrepcultural.org. Arhivirano iz originala 06. 11. 2013. g. Pristupljeno 21. 07. 2015.
- ^ „Gonzalo Arango” (na jeziku: španskom). banrepcultural.org. Arhivirano iz originala 19. 01. 2012. g. Pristupljeno 21. 07. 2015.
- ^ „Biography of German Castro Caycedo” (na jeziku: španskom). banrepcultural.org. Arhivirano iz originala 23. 09. 2015. g. Pristupljeno 21. 07. 2015.
- ^ a b v „Colombian Art”. donquijote.org. Pristupljeno 22. 07. 2015.
- ^ „Tumaco: People and Gold on the Pacific Coast”. banrepcultural.org. Arhivirano iz originala 01. 11. 2013. g. Pristupljeno 22. 07. 2015.
- ^ „San Agustín Archaeological Park”. UNESCO. Pristupljeno 22. 07. 2015.
- ^ „Rayo Museum” (na jeziku: španskom). museorayo.co. Arhivirano iz originala 01. 08. 2015. g. Pristupljeno 22. 07. 2015.
- ^ „Colombian sculptors” (na jeziku: španskom). colombia.com. Arhivirano iz originala 23. 07. 2015. g. Pristupljeno 22. 07. 2015.
- ^ „Latin America’s largest antique negative archive in Medellín”. colombiareports.co. Pristupljeno 22. 07. 2015.
- ^ „Apuntes para una cronología de la fotografía en Antioquía” (PDF) (na jeziku: španskom). Arhivirano iz originala 12. 08. 2014. g. Pristupljeno 22. 07. 2015.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Legend of Yurupary. Cooperativa Editorial Magisterio. 2006. ISBN 978-958-20-0836-9.
- Simons, Geoffrey Leslie (2004). Colombia: A Brutal History. Saqi. str. 19. ISBN 978-0-86356-758-2.
- Ortiz, Lucía (2007). "Chambacú, la historia la escribes tú": ensayos sobre cultura afrocolombiana (Candelario Obeso) (na jeziku: španskom). IBEROAMERICANA. str. 47—69. ISBN 978-84-8489-266-3.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Opšte informacije
- Kolumbija na sajtu Encyclopædia Britannica (jezik: engleski)
- Kolumbija na sajtu UCB Libraries GovPubs (jezik: engleski)
- Kolumbija na sajtu Curlie
- „Kolumbija”. The World Factbook (2024 izd.). Central Intelligence Agency.
- Ključne razvojne prognoze za Kolumbiju na sajtu International Futures (jezik: engleski)
- Zvanični investicioni portal Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. avgust 2014) (jezik: engleski)
- Zvanični turistički sajt (jezik: engleski)
- Učenje španskog u Kolumbiji[mrtva veza] (jezik: engleski)
- Nacionalno administrativno odeljenje za statistiku (jezik: španski)
Vlada
- Vladin sajt (jezik: španski)(jezik: engleski)
Kultura
- Ministarstvo kulture (jezik: španski)
Geografija
- Nacionalni parkovi Kolumbije (jezik: španski)
- Kolumbija (Vikiatlas)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Akademske | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
