Krašovani
Karaševci (Krašovani, Karašovani, Krašovanje, Koroševci; rum. Caraşoveni, Cârşoveni, Cotcoreţi, Cocoşi) su etnička grupa, koja pretežno živi u Rumuniji, odnosno u županiji Karaš-Severin u rumunskom delu Banata, Žive u opštinama Karaševo i Lupak. Krašovani su većinom katoličke veroispovesti, a govore karšovanskim dijalektom srpskog jezika. Ime su dobili po reci Karaš u Banatu, koja se pominje još 1285. godine. Zato je ispravnija starija varijanta naziva — Karašovani.[1]
U opštini Karaševo 93,12% stanovništva prijavilo se da maternji jezik kojim govore je srpski, 4,85% rumunski, 2,03% neki drugi.[2][3][traži se izvor]
Krašovani su se u Banat doselili iz Timočke Krajine krajem 14. veka.[4]
Demografija[uredi | uredi izvor]
Ima ih ukupno oko 5.000, od čega se većina izjašnjava kao Srbi, a svega oko 200 kao posebna etnička grupacija.[traži se izvor]
U opštini Karaševo izjasnilo 84,60% stanovništva kao Srbi, kao Romi 4,47%, Rumunima 4,41% i ostali 0,49%.[traži se izvor] Prema veroipovesti većina stanovništva su rimokatolici 92,54%. [3]
U opštini Lupak se izjasnilo 93,38% stanovništva kao Srbi, kao Rumuni 5,32%, Nemci 0,52%, Romi 0,23% i ostali 0,48%.[traži se izvor] Prema veroipovesti većina stanovništva su rimokatolici 95,3%. [5]
Istorija i poreklo[uredi | uredi izvor]
Područje koje naseljavaju Krašovani je bilo i ranije nastanjeno stanovništvom slovenskog porekla. Naseljavanje Krašovana je izvršeno iz oblasti oko reke Timok, srpsko stanovništvom koje je sa sobom donelo torlački govor. Neki Krašovani tvrde da su naseljeni iz oblasti Turopolje, a da su posle izgubili prvobitni kajkavski i promenili dijalekt. Neki čak tvrde da su Krašovani bugarskog porekla, ali su sve slične spekulacije nezasnovane u istoriji i lingvistici. Mnogi smatraju Krašovane katoličkim Srbima.[6]
Austrijski carski revizor Erler je u svom izveštaju iz 1776. godine konstatovao da u mestu Karašova i još šest okolnih sela stanovništvo je srpsko, ali rimokatoličke vere. Mislio je na etničku grupu Krašovana, koji su ime dobili po svom središtu Karašovu.[7]
Po Ivanu Ivaniću koji je objavio knjigu o Šokcima: „I u Banatu ima Šokaca, koji se zovu Krašovani, a stanuju u Krašo-Severinskoj županiji. Ima ih do 20.000 duša. Iako su u moru tuđinštine rumunske ipak su očuvali svoj srpski jezik. Neobično su lepa soja, jaki ljudi. Bave se ratarstvom i baštovanstvom.”[8]
Njihova selidba se istorijski smešta negde oko 1370. godine kada stanovništvo beži od turskog pogroma. Premoć rimokatolicizma u novoj domovini, Ugarskom kraljevstvu pod čijom vlašću je Banat, utiče na religioznu opredeljenost ovog izolovanog korpusa torlačkih govornika i oni se pokrštavaju[9].
Po popisu iz 1896. godine živeli su Krašovani, njih 7692, u sledećim erdeljskim mestima: Krašovo (3310), Jablča (503), Nermet (673), Lupan (876), Rafnik (726), Vodnik (473) i Klokotić (1131). To su katolici od starine, poreklom iz Turskog carstva. Njihov govor je proučio bugarski filolog Ljubomir Miletić i zaključio da su to ipak Srbi katolici. To su verovatno potomci naroda „iz Novobrdskog kraja” gde su Srbi katolici imali svoju episkopiju, odakle su se i iseljavali u polovini XV veka.[10] Za vreme dok je Rudnik držao Nikola Altomanović 1372. godine, hteli su franjevci tu da zasnuju svoj manastir.[traži se izvor]
Jezik[uredi | uredi izvor]
 |
Jezik kojim govori ova nevelika skupina je nekarakterističan za Banat, odnosno za Srbe koji žive u ovom delu Banata i koji govore ekavskom varijantom štokavskog dijalekta. Oni govore u Banatu čistim kosovsko-resavskim dijalektom, i po poreklu su pravoslavni Srbi.
Govor je najsrodniji govoru Srba iz Svinjice. Glavne karakteristike su;
- očuvani refleks poluglasa, kao druge vrednosti se javljaju glasovi e i a, a mestimično se javlja i glas i
- pod naglaskom se čuva zatvoreno e, a izvan naglaska je jat obično dao i
- glas e i prednji nazal su se spojili u otvoreno e
- čuva se samoglasno l, pri čemu se često ispred njega razvija poluglas
- na kraju reči se takođe čuva samoglasno l
- čuvaju se meki palatalni plozivi tj i dj
- delimično jotovanje labijala (s'blje), ali ne i u trpnom pridevu (dimeno)
- afrikati č i dž se izgovaraju umekšano
- glas dž se čuva retko na početku reči ispred vokala
- javlja se afrikat dz, obično u početnoj grupi dzv- (dzvezda, dzvono)
- čuva se i glasovni skup -st koji nije pretrpeo promenu u zvučnosti npr. grost (grozd)
- čuva se č ispred r, uz razvijanje sekundarnog vokala npr. čerešnje (trešnje), čerevo (crevo), črn (crn)
- postoji samo jedan akcenat, stari kratki naglasak koji je povučen s poslednjeg sloga
- instrumental jednine muškog i srednjeg roda ima arhaičan nastavak -am
- koristi se katolička nomenklatura u duhovnom rečniku zbog uticaja sveštenika iz Hrvatske (npr. križ umesto krst), mada nije neuobičajeno naći i očuvanu pravoslavnu nomenklaturu
Verski običaji[uredi | uredi izvor]
Oni su između dva svetska rata proslavljali crkvene praznike: Đurđevdan, Sv. Iliju, Sv. Petku i druge, i to po pravoslavnom kalendaru. Oni su i u 17. veku držali starog tj. pravoslavnog kalendara.[11] Krašovani kao i pravoslavni Srbi slave krsnu slavu, a oni kažu "slavenje" ili "slavanje".[1]
Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]
- Todor Birta, srpski trgovac
- Martin Filipon, srpski advokat, političar i nacionalni radnik
- Frančisk Đurasa, rumunski advokat
- Mihaj Radan, rumunski političar i profesor
- Mihaj Radan, rumunski lingvista
- Slobodan Gera, rumunski političar
- Miljana Radmila Uskatu, rumunski filolog i etnolog
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b "Politika", Beograd 16. jul 1929. godine
- ^ „Opština Karaševo”. Pristupljeno 9. 4. 2013. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. septembar 2008)
- ^ a b „Rumunski zavod za statistiku”. Pristupljeno 9. 4. 2013.
- ^ „O Karaševcima - Srbima koji su napustili Timočku krajinu i otišli u Rumuniju”. www.paundurlic.com. Pristupljeno 2021-02-03.
- ^ „Rumunski zavod za statistiku”. Pristupljeno 9. 4. 2013.
- ^ "Delo", Beograd 1. januar 1903. godine
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
- ^ „Karaševci (Krašovani) – zaboravljeni banatski Srbi - SRPSKA ISTORIJA” (na jeziku: srpski). 2016-09-24. Pristupljeno 2023-03-27.
- ^ "Delo", Beograd 1903. godine
- ^ "Politika", Beograd 21. avgust 1929. godine