Kula (grad)

Koordinate: 45° 36′ 36″ S; 19° 31′ 54″ I / 45.61011° S; 19.53153° I / 45.61011; 19.53153
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za grad u Bugarskoj pogledajte stranicu Kula (Bugarska).
Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Kula.

Kula
Kula
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Autonomna pokrajinaVojvodina
Upravni okrugZapadnobački
OpštinaKula
Stanovništvo
 — 2022.14.873
 — gustina146/km2
Geografske karakteristike
Koordinate45° 36′ 36″ S; 19° 31′ 54″ I / 45.61011° S; 19.53153° I / 45.61011; 19.53153
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina84 m
Površina122,1 km2
Kula na karti Srbije
Kula
Kula
Kula na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj25230
25231
25235
Pozivni broj025
Registarska oznakaSO
Kula

Kula je gradsko naselje i sedište opštine Kula u Zapadnobačkom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 14.873 stanovnika. Ovde se nalaze Srpska pravoslavna crkva Svetog Marka u Kuli i Rimokatolička crkva Sv. Đorđa u Kuli.

Nazivi[uredi | uredi izvor]

Grad je poznat po još nekim nazivima na drugim jezicima: mađ. Kúla, nem. Wolfsburg, Kula, ukr. Кула.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Današnja Kula pominje se u istorijskim zapisima kao jedno od najstarijih naselja Bačke. Pretpostavlja se da je tu još 1522. godine, na početku 16. veka, postojao „grad od zemlje“ s turskom vojnom posadom i nešto malo unaokolo naseljenih Srba i Bunjevaca.

U stvari, najranije, zvanične podatke o Kuli srećemo u beleškama o posedu Ferenca Vešelenjija iz 1652. godine, kao i iz projekta grofa Štarenberga od 29. avgusta 1699. godine u kojem se govori o granici prema Turcima na kojoj je bila posada od 100 vojnika. Po svemu sudeći, Kula ili bliža okolina je bila naseljena mnogo vekova pre prvih nađenih zapisa o postojanju ovog mesta. Velika pustošenja u ovim krajevima i izmenjena struktura stanovništva su doprineli da tragovi ranijih naselja nestanu. Po narodnom predanju, u vreme Turaka, negde na teritoriji današnje Kule, postojala je jedna kula sa turskom posadom (manje utvrđenje ili osmatračnica), te se smatra da je mesto po toj kuli i dobilo naziv. O ovome ne postoje neki čvršći dokazi, niti su u tom pravcu vršena ozbiljnija istraživanja do danas. Pa ipak se zna da je u narednim vekovima ova teritorija često menjala gospodare da bi se tek posle Prvog svetskog rata pripojila matici Srbiji. I pored velikih pustošenja koja su Turci vršili u ovim krajevima su iz tih vremena ostali prvi pisani tragovi o postojanju Kule. Tako je zabeleženo u crkvenim zapisima prelatstva, Kaloča (Mađarska) o ubiranju dažbina (desetine) za crkvu.

"... 1543. godine... Kula (!) 12 forinti i 1 par čizama..."
"... 1650. godine... Kula 12 forinti i par čizama..."

U jednom zapisu iz 1733. godine je zabeleženo da je Kula imala 251 kuću. Zapisi iz tih vremena spominju Kulu kao: Kulja, Kola, Kula, Gornja Kula, Donja Kula, što upućuje na mogućnost postojanja i dva odvojena naselja: jedan deo naselja, verovatno na padinama uzvišice Telečke, a drugi negde ispred ovih padina.

Iz 18. i 19. veka postoje već redovniji zapisi o ovim krajevima. U Bačkoj, pa i u okolini Kule, s obzirom na prirodne pogodnosti prvenstveno se razvijala zemljoradnja i stočarstvo. Naseljavanje Mađara 1740. i Nemaca 1780-1785. godine imalo je pored ekonomskog, i nacionalno-politički karakter.

Početak organizovanog doseljavanja karpatskih Rusina na prostore današnje Srbije vezan je upravo za Kulu. U maju 1745. godine, komorske vlasti su sklopile ugovor sa prvom grupom rusinskih doseljenika, koji su pristigli u Kulu, odnosno na pustaru Kosceljisko,[1][2] tako da se pomenuta godina (1745) među Rusinima u Srbiji obeležava kao početak njihovog doseljavanja, a tim povodom je 1995. godine u Novom Sadu održan i prigodan naučni skup, kojim je obeležena 250. godišnjica (1745-1995) doseljavanja Rusina na ove prostore.[3]

Baš za okolinu Kule, pa i celu srednju Bačku, od ogromnog je značaja bilo iskopavanje odvodnog kanala od Kule do Vrbasa 1785. godine, kojim su odvođene vode iz močvarnih predela iz gornjeg atara Kule u prirodni tok rečice od Vrbasa prema Tisi. Ovaj kanal je produžen do močvarnog predela kod Novog Sivca 1786. godine. Već u periodu 1793-1797. godine ovaj kanal je produžen i povezan sa Dunavom i Tisom te je stvorena preteča današnjeg Velikog bačkog kanala. Tvorac ovog kanala je bio inženjer Jožef Kiš, koji je u ostvarenju ovog velikog poduhvata nailazio na mnogo nerazumevanja i velike teškoće.

Kula je pred sam kraj 19. veka povezana sa ostalim mestima makadamskim putem Sombor - Kula - Vrbas - Bečej, i Kula - Ruski Krstur - Odžaci. Direktnu železničku vezu dobija 1896. godine prugama Sombor-Kula-Bečej, i Mali Iđoš - Kula - Bačka Palanka. Železnička veza je postojala i ranije iako nešto udaljena od Kule, prugom Subotica - Vrbas - Novi Sad, kada je stanica u Vrbasu nosila naziv Vrbas-Kula.

Privreda Kule već u 18. veku beleži vidan razvoj, a u 19. i 20. veku umesto manufakturnog dobija industrijski karakter. Prerada konoplje i vlakana svilene bube, zatim proizvodnja piva, bili su poznati u Kuli u 19. veku. Početkom 20. veka selo je imalo 9.000 stanovnika; zanatstvo je bilo veoma razvijeno, dok je industrija bila u usponu. Kula je imala i svoj list: "Bacskai Kozerdekek".

Ustaljenjem novonaseljenih stanovnika u 18. veku, ne samo zemljoradnja i stočarstvo, već i zanatstvo se počelo razvijati. Tako su u Kuli po zapisima iz 1815. godine postojali cehovi krojača, obućara, a kasnije 1819. godine cehovi ćurčija, tkača itd. Zanatstvo se naglo razvijalo, pa je 1894. godine zanatsko udruženje u Kuli brojalo 254 člana, a koji su evidentirali 154 pomoćnika i 59 učenika. Razvijeno zanatstvo je u ovom mestu bila kolevka industrijalizacije. Tako je:

  • 1812. godine osnovana fabrika piva.
  • 1876. godine je podignut prvi parni mlin.
  • 1880. godine je osnovana fabrika plugova.
  • 1882. godine je osnovana livnica i fabrika armatura.
  • 1892. godine osnovana je fabrika svilenih tkanina.
  • 1904. godine osnovana je fabrika stolarija.
  • 1906. godine osnovana je fabrika šešira.
  • 1908. godine je osnovana fabrika vunenih tkanina.
  • 1916. godine je podignut Mlin „Žitobačka“.
  • 1920. godine je podignuta fabrika kože, mada njena proizvodnja datira još iz 1753, kada su to bile manufakturne radionice, s malim brojem radnika i ponekom mašinom.

Neke od ovih fabrika su posle Prvog svetskog rata, a naročito za vreme svetske ekonomske krize (1929-1931. godine) prestale sa radom, kao što su fabrika svilenih tkanina, fabrika stolarije i fabrika šešira.

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Kula živi 15.384 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,7 godina (39,2 kod muškaraca i 42,2 kod žena). U naselju ima 6.602 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,70.

Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno.

Demografija[4]
Godina Stanovnika
1948. 10.704
1953. 11.733
1961. 13.609
1971. 17.245
1981. 18.847
1991. 19.311 19.005
2002. 19.301 19.739
2011. 17.866
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[5]
Srbi
  
 9.623 49,85%
Crnogorci
  
 3.022 15,65%
Mađari
  
 2.738 14,18%
Ukrajinci
  
 1.125 5,82%
Rusini
  
 725 3,75%
Jugosloveni
  
 446 2,31%
Hrvati
  
 322 1,66%
Nemci
  
 97 0,50%
Makedonci
  
 63 0,32%
Slovaci
  
 48 0,24%
Muslimani
  
 28 0,14%
Slovenci
  
 22 0,11%
Albanci
  
 19 0,09%
Romi
  
 17 0,08%
Česi
  
 16 0,08%
Bunjevci
  
 12 0,06%
Rusi
  
 10 0,05%
Goranci
  
 4 0,02%
Bošnjaci
  
 2 0,01%
Rumuni
  
 1 0,00%
Bugari
  
 1 0,00%
nepoznato
  
 340 1,76%


Stanovništvo prema polu i starosti[6]
m
ž
? 26
  
  
 21
80+ 93
  
  
 222
75—79 164
  
  
 276
70—74 327
  
  
 534
65—69 540
  
  
 656
60—64 616
  
  
 679
55—59 494
  
  
 606
50—54 660
  
  
 726
45—49 730
  
  
 756
40—44 688
  
  
 694
35—39 686
  
  
 657
30—34 628
  
  
 656
25—29 727
  
  
 633
20—24 673
  
  
 706
15—19 656
  
  
 638
10—14 583
  
  
 654
5—9 513
  
  
 446
0—4 486
  
  
 451
Prosek : 37,9 40,7
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 3.186 3.641 4.472 5.529 6.175 6.470 6.602
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 1.245 1.662 1.323 1.581 505 208 54 17 3 4 2,91
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 7.708 2.504 4.633 299 263 9
Ženski 8.460 1.898 4.656 1.431 458 17
UKUPNO 16.168 4.402 9.289 1.730 721 26
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 3.579 529 3 3 1.243
Ženski 2.456 181 0 2 733
UKUPNO 6.035 710 3 5 1.976
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 57 193 521 146 228
Ženski 13 28 518 129 47
UKUPNO 70 221 1.039 275 275
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 48 51 208 89 72
Ženski 78 46 130 215 253
UKUPNO 126 97 338 304 325
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 70 1 0 117
Ženski 37 1 0 45
UKUPNO 107 2 0 162

Sport[uredi | uredi izvor]

Trenutno u gradu Kuli funkcionišu tri fudbalska kluba FK Hajduk Junior, FK Kula i KFK Kula, od kojih je najuspešniji Hajduk Junior, koji se takmiči u Područnoj ligi Sombor, i bori se za plasman u viši rang takmičenja. Ovaj klub je uspešan u mlađim kategorijama, takmiči se u Kvalitetnoj ligi Vojvodine. OFK Hajduk osnovan je u julu 2013.god. a ugašen 2015. godine.[7] FK Hajduk 1925 osnovan je 2013. god.[8][9]

Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]

  • Gabor Kiš (1751-1800), hidrauličar i vojni inženjer. Mlađi brat Jožefa Kiša (1748–1813) zajedno sa njim projektant Velikog bačkog kanala.
  • Aleksa Popovski (1805-1830), sekretar Miloša Obrenovića.
  • Karlo Bijelicki (1813-1878), osnivač Gradske biblioteke u Somboru.
  • Mileta Leskovac (1873-1942), apotekar.
  • Lazar Bajić (1877-1947), doktor pravnih nauka.
  • Isidor Bajić (1878-1915), bio je srpski kompozitor, učitelj, pedagog, melograf i izdavač. Osnovao je i bio prvi direktor Muzičke škole u Novom Sadu.
  • Pal Salai (1892-nepoznato), atletičar, fudbaler, fudbalski trener. Trener FK Parma u sezoni 1938-1939.
  • Tihomir Vlaškalić (1923-1993), predsednik Centralnog komiteta SK Srbije.
  • Nikola Bošnjak (1927-1977), nosilac visokog izraelskog priznanja "Pravednik među nacijama".
  • Dragoslav Herceg (1948), rektor Univerziteta u Novom Sadu (1991-1996).
  • Branka Parlić (1955), akademska muzičarka i pijanistkinja.
  • Endre Šili (1956), matematičar i akademik, inostrani član Srpske akademije nauke i umetnosti i član Kraljevsko društva.
  • Dragan Škrbić (1968), bivši je srpski rukometaš i reprezentativac. Izabran je 2000. godine za najboljeg igrača na svetu od strane Međunarodne rukometne federacije.
  • Dejan Lutkić (1974), srpski je filmski, televizijski i pozorišni glumac.
  • Jelena Đukić (1980), srpska je pozorišna, televizijska i filmska glumica.
  • Nadežda Jakovljević (1994), srpska je pozorišna glumica. Stalna je članica glumačkog ansambla Knjaževsko-srpskog teatra u Kragujevcu.
  • Predrag Rajić (1987), srpski politički analitičar, političar, publicista

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Pravoslavna crkva u Kuli
    Pravoslavna crkva u Kuli
  • Katolička crkva u Kuli
    Katolička crkva u Kuli
  • Hrišćanska adventistička crkva u Kuli
    Hrišćanska adventistička crkva u Kuli

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Laboš 1979.
  2. ^ Ramač 2007.
  3. ^ Tamaš & Sabo 1996.
  4. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  5. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  6. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 
  7. ^ [1]
  8. ^ Bot generated title -->
  9. ^ „Bot generated title -->”. Arhivirano iz originala 23. 5. 2014. g. Pristupljeno 23. 5. 2014. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Kula na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Кула_(град)&oldid=27549311”