Kult
Kult je društvena grupa koja je definisana po svojim neobičnim religioznim, duhovnim, ili filozofskim stavovima, ili po svom zajedničkim interesu za određenu ličnost, predmet ili cilj. Ovaj smisao pojma je kontroverzan i ima divergentne definicije u popularnoj kulturi i u akademiji, a takođe je bio i kontinuirani izvor razmirica među naučnicima u više oblasti studiranja.[1][2] On se obično smatra pejorativnom. Pod pojmom kult se podrazumevaju i učenja ili mistični, religiozni atributi koji se pridaju nekim stvarima, ljudima ili životinjama. Kultovi ne moraju biti religiozni, ali kada pojam upotrebljavaju vlasti i crkva najčešće se odnosi na njih.[3]
U sociološkoj klasifikaciji religioznih pokreta, kult je društvena grupa sa socijalno devijantnim ili novim verovanjima i praksama,[4] iako je to često nejasno.[5][6][7] Drugi istraživači predstavljaju manje organizovanu sliku kultova, navodeći da oni nastaju spontano oko novih verovanja i praksi.[8] Grupe za koje se kaže da su kultovi su u opsegu veličina od lokalnih grupa sa nekoliko članova do međunarodnih organizacija sa milionima pripadnika.[9]
Počev od 1930-ih, kultovi su postali predmet sociološkog proučavanja u kontekstu proučavanja religioznog ponašanja.[10] Od četrdesetih godina 20. veka hrišćanski kontrakultni pokret se suprotstavljao nekim sektama i novim religijskim pokretima i označavao ih je kultima zbog njihovih „nehrišćanskih” neortodoksnih verovanja. Sekularni antikultni pokret započeo je 1970-ih i suprotstavio se određenim grupama, često ih optužujući za kontrolu uma, i delom je bio motivisan reakcijom na dela nasilja koja su počinili neki od njihovih članova. Neke tvrdnje i akcije antikultnog pokreta osporili su naučnici i mediji, što je dovelo do daljnjih kontroverzi u javnosti.
Stariji smisao te reči je skup religioznih pobožnih praksi koje su u njihovoj kulturi uobičajene i povezane sa određenom figurom, i često povezane sa određenim mestom. Upućivanja na „kult”, na primer određenog katoličkog svetitelja, ili carski kult drevnog Rima, koriste ovaj smisao te reči.
Dok doslovni izvorni smisao te reči ostaje u upotrebi, izveden osećaj „preterane pobožnosti” nastao je u 19. veku.[11] Izrazi kult i kultisti ušli su u upotrebu u medicinskoj literaturi u Sjedinjenim Državama tokom 1930-ih za ono što bi se sada zvalo „isceljenje verom”, posebno u obliku u kome se praktikuje u pokretu Svetosti u SAD. Ova upotreba je u to vreme doživela porast popularnosti, a proširila se i na druge oblike alternativne medicine.[12]
Definicija[uredi | uredi izvor]
Reč „kult” često nosi pogrdne konotacije.[13] To je oduvek bilo kontroverzno, jer se (u pejorativnom smislu) smatra subjektivnim izrazom, korišćenom kao ad hominem napad na grupe sa različitim doktrinama ili praksama.[14][15]
Tokom 1970-ih, sa usponom sekularnih antikultnih pokreta, naučnici (ali ne i opšta javnost) počeli su da napuštaju termin „kult”. Prema Oksfordskom priručniku o religioznih pokreta, „do kraja decenije, termin nove religije je praktično zamenio kult u opisivanju svih onih preostalih grupa koje se nisu lako uklopive pod oznaku crkve ili sekte.”[16]
Razlika između kulta i obreda[uredi | uredi izvor]
Kult je složeniji od obreda, jer kult osim praktične strane religije uključuje i duhovnu stranu. Zato je veoma teško razlikovati kult od same religije. Osim navedene razlike između kulta i obreda, Emil Dirkem navodi još jednu. Naime, za razliku obreda, gde se niz praktičnih aktivnosti vrši u situacijama koje vremenski nisu tačno utvrđene (kao što je venčanje ili sahrana), kultna aktivnost je tačno vremenski utvrđena. Na primer, slava Sv. Dimitrija je svake godine 8. novembra.[17]
Kult i religija[uredi | uredi izvor]
Kult bi predstavljao obožavanje ili obogotvoravanje, a prema predmetu obožavanja, mogu se razlikovati kult prirode i kult predaka. U prvom slučaju je predmet obožavanja neki predmet ili biće iz prirode, a u drugom duša ili duh predaka (kosti ili mošti, relikvije, grobovi). S obzirom da se kult vezuje za obožavanje nečega što je dostupno čulima, karakterističan je za prirodne, paganske ili politeističke religije. Kult se ipak održao i u monoteističkim religijama; u hrišćanstvu postoji obožavanje ikona i moštiju, a u islamu sveti kamen. Neki naučnici smatraju da je svaka religiozna delatnost istovremeno i kultna, pa on važi za sve religije, bez obzira da li su mono- ili poli-teističke. Paul Tilih smatra da kult predstavlja (ponovno) uspostavljanje veze između ljudi i božanstava, odnosno Boga.[17]
Kult i mit[uredi | uredi izvor]
Gotovo u svim drevnim kulturama postoje dva osnovna kulta: kult prirode i kult predaka. Ta dva kulta predstavljaju temelj prvobitnih religija: naturizma i animizma u kojima su implicitno sadržana dva oblika filozofskog učenja: materijalizam i idealizam.[17]
U temelju dve kineske škole mišljenja: taoizma i konfučijanstva su se nalazila dva najstarija kulta u Kini, koji su u stvari kult prirode i kult predaka.[17]
U staroj Grčkoj su se razvila tri najvažnija kulta počevši arhajskog perioda kada svaki grad dobija svog boga zaštitnika: dionizijski kult, apoloniski i orfejski.[17] Prvi je orgijastički kult boga Dionisa, koji je možda ustanovljen još u mikensko doba, jer je ime ovog božanstva prepoznato i na tablicama pisanim linearnim B pismom. Poštovaci ovog božanstva su bile uglavnom žene koje su nazivane menade ili bahanatkinje. Kako bi se sa njim sjedinile, one su u ekstazi komadale divljač (sparagmos) i jele živo meso (omofagija). To su činile po padinama Kiterona i Parnasa. Kao reakcija na ovaj kult, razvijao se kult boga Apolona. Ovaj kult se bitno razlikovao od prethodnog, jer je pozivao na razum i red.[18] Sličan apoloniskom kultu, bio je i orfički, koji je nastao po uzoru na legendarnog pevača Orfeja. U osnovi ovog kulta je bio stav da je samo duša božanska, dok je telo njena „tamnica“ i „izvor svekolikog zla“. Srednjovekovna hrišćanska religija se bazirala upravo na ovom stavu i Platonovom idealizmu. Protivnik ovakvog učenja bio je Niče, koji je podržavao dionizijski princip. Od filozofa starog doba, dionizijski princip su podržavali Tales, Demokrit, Leukip i Epikur.[17]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Zablocki, Benjamin David; Robbins, Thomas (2001). Misunderstanding Cults: Searching for Objectivity in a Controversial Field. University of Toronto Press. str. 474. ISBN 978-0-8020-8188-9.
- ^ Richardson 1993, str. 348–56
- ^ Ovaj članak ili njegov deo izvorno je preuzet iz Rečnika socijalnog rada Ivana Vidanovića uz odobrenje autora.
- ^ Stark & Bainbridge 1996, str. 124
- ^ OED, citing American Journal of Sociology 85 (1980), p. 1377: "Cults [...], like other deviant social movements, tend to recruit people with a grievance, people who suffer from a some variety of deprivation."
- ^ Chuck Shaw – Sects and Cults – Greenville Technical College – Retrieved 21 March 2013.
- ^ Olson, Paul J. 2006. "The Public Perception of 'Cults' and 'New Religious Movements'." Journal for the Scientific Study of Religion 45 (1): 97–106
- ^ Stark & Bainbridge 1987
- ^ Eileen Barker, "New Religious Movements: their incidence and significance", New Religious Movements: challenge and response, Bryan Wilson and Jamie Cresswell editors, Routledge. 1999. ISBN 978-0-415-20050-9.
- ^ Erwin Fahlbusch, Geoffrey William Bromiley – The Encyclopedia of Christianity: P-Sh, Volume 4 p. 897. Retrieved 21 March 2013.
- ^ Compare the Oxford English Dictionary note for usage in 1875: "cult:[...] b. A relatively small group of people having (esp. religious) beliefs or practices regarded by others as strange or sinister, or as exercising excessive control over members. [...] 1875 Brit. Mail 30 Jan. 13/1 Buffaloism is, it would seem, a cult, a creed, a secret community, the members of which are bound together by strange and weird vows, and listen in hidden conclave to mysterious lore." „cult”. Oxford English Dictionary (3rd izd.). Oxford University Press. septembar 2005. (Potrebna je pretplata ili članska kartica javne biblioteke UK.)
- ^ In W. S. Taylor, 'Science and cult', Psychological Review, Vol 37(2), March 1930, "cultist" is still used in the sense that would now be expressed by "religionist", i.e. anyone adopting a religious worldview as opposed to a scientific one. In the New York State Journal of Medicine of 1932, p. 84 (and other medical publications of the 1930s; e.g. Morris Fishbein, Fads and Quackery in Healing: An Analysis of the Foibles of the Healing Cults, 1932), "cultist" refers to those adhering to what was then called "healing cults", and what would now be referred to as faith healing, but also of other forms of alternative medicine ("cultist" (in quotes) of a chiropractor in United States naval medical bulletin, Volume 28, 1930, p. 366).
- ^ Compare: T.L. Brink (2008) Psychology: A Student Friendly Approach. "Unit 13: Social Psychology". pp. 320 [1] – "Cult is a somewhat derogatory term for a new religious movement, especially one with unusual theological doctrine or one that is abusive of its membership."
- ^ Chuck Shaw – Sects and Cults – Greenville Technical College. Retrieved 21 March 2013.
- ^ Bromley, David Melton, J. Gordon 2002. Cults, Religion, and Violence. West Nyack, NY, USA: Cambridge University Press.
- ^ Lewis 2004
- ^ a b v g d đ Mitrović, M. & Petrović, S. (1994) Sociologija. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva: Beograd
- ^ Cermanović-Kuzmanović, A. & Srejović, D. 1992. Leksikon religija i mitova. Savremena administracija. Beograd.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Zablocki, Benjamin David; Robbins, Thomas (2001). Misunderstanding Cults: Searching for Objectivity in a Controversial Field. University of Toronto Press. str. 474. ISBN 978-0-8020-8188-9.
- Cowan, Douglas E. (2003). Bearing False Witness? An Introduction to the Christian Countercult. Westport, CT: Praeger. ISBN 978-0-275-97459-6.
- Dawson, Lorne L. (1998). Cults in Context: Readings in the Study of New Religious Movements. Transaction Publishers. ISBN 978-0-7658-0478-5.
- Lewis, James R. (2004). The Oxford Handbook of New Religious Movements. Oxford University Press US. ISBN 978-0-19-514986-9.
- Richardson, James T. (1993). „Definitions of Cult: From Sociological-Technical to Popular-Negative”. Review of Religious Research. 34 (4): 348—56. JSTOR 3511972. doi:10.2307/3511972.
- Richardson, James T.; Introvigne, Massimo (2001). „'Brainwashing' Theories in European Parliamentary and Administrative Reports on 'Cults' and 'Sects'”. Journal for the Scientific Study of Religion. 40 (2): 143—68. doi:10.1111/0021-8294.00046.
- Stark, Rodney; Bainbridge, William Sims (1987). The Future of Religion: Secularization, Revival and Cult Formation. Berkeley, CA: University of California Press. ISBN 978-0-520-05731-9.
- Stark, Rodney; Bainbridge, William (1996). A Theory of Religion. Peter Lang Publishing. ISBN 978-0-8135-2330-9.
- Barker, E. (1989) New Religious Movements: A Practical Introduction, London, HMSO
- Bromley, David; et al. (2002). Cults, Religion, and Violence. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-66898-9.
- Enroth, Ronald.. Churches that Abuse, Zondervan. 1992. ISBN 978-0-310-53290-3. Full text online
- Esquerre, Arnaud: La manipulation mentale. Sociologie des sectes en France, Fayard, Paris, 2009.
- House, Wayne (2000). Charts of Cults, Sects, and Religious Movements. Zondervan Publishing House. ISBN 978-0-310-38551-6.
- Kramer, Joel and Alstad, Diane: The Guru Papers: Masks of Authoritarian Power, 1993.
- Lalich, Janja (2004). Bounded Choice: True Believers and Charismatic Cults. University of California Press. ISBN 978-0-520-24018-6.
- Landau Tobias, Madeleine; et al. (1994). Captive Hearts, Captive Minds. Hunter House. ISBN 978-0-89793-144-1.
- Lewis, James R. Odd Gods: New Religions and the Cult Controversy, Prometheus Books, 2001
- Martin, Walter; et al. (2003). The Kingdom of the Cults. Baker Books. ISBN 978-0-7642-2821-6.
- Melton, Gordon (1992). Encyclopedic Handbook of Cults in America. ISBN 978-0-8153-1140-9.
- Oakes, Len (1997). Prophetic Charisma: The Psychology of Revolutionary Religious Personalities. Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-0398-6.
- Singer, Margaret Thaler (1992). Cults in Our Midst: The Continuing Fight Against Their Hidden Menace. John Wiley & Sons. ISBN 978-0-7879-6741-3.
- Tourish, Dennis (2000). 'On the Edge: Political Cults Right and Left. M.E. Sharpe. ISBN 978-0-7656-0639-6.
- Langone, Michael: Cults: Questions and Answers [2] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. maj 2004)
- Lifton, Robert Jay: Cult Formation, The Harvard Mental Health Letter, February 1991 [3]
- Robbins, T. and D. Anthony, 1982. "Deprogramming, brainwashing and the medicalization of deviant religious groups" Social Problems 29 pp. 283–97.
- Rosedale, Herbert et al.: On Using the Term "Cult" [4] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. maj 2004)
- Van Hoey, Sara: Cults in Court The Los Angeles Lawyer, February 1991 [5] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. decembar 2004)
- Zimbardo, Philip: What messages are behind today's cults?, American Psychological Association Monitor, May 1997 [6] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. novembar 2004)
- Aronoff, Jodi; Lynn, Steven Jay; Malinosky, Peter. Are cultic environments psychologically harmful?, Clinical Psychology Review, 2000, Vol. 20 No. 1
- Bromley, David G. (1998). „Brainwashing”. Ur.: William H. Swatos Jr. (Ed.). Encyclopedia of Religion and Society. Walnut Creek, CA: AltaMira. str. 61–62. ISBN 978-0-7619-8956-1.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Melton, J. Gordon (10. 12. 1999). „Brainwashing and the Cults: The Rise and Fall of a Theory”. CESNUR: Center for Studies on New Religions. Pristupljeno 15. 6. 2009.
- Janja, Lalich; Langone, Michael. „Characteristics Associated with Cultic Groups – Revised”. International_Cultic_Studies_Association. International Cultic Studies Association. Arhivirano iz originala 30. 04. 2007. g. Pristupljeno 23. 5. 2014.