Lazar Dunđerski
Lazar Dunđerski | |
|---|---|
 Lazar Dunđerski | |
| Puno ime | Lazar Dunđerski |
| Datum rođenja | 25. mart 1833. |
| Mesto rođenja | Sentomaš, Kraljevina Ugarska, Austrijsko carstvo |
| Datum smrti | 13. jul 1917. (84 god.) |
| Mesto smrti | Srbobran, Austrougarska |
Lazar Dunđerski (Sentomaš, 25. mart 1833 — Srbobran, 13. jul 1917) bio je trgovac, veleposednik, industrijalac i dobrotvor.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Porodica Dunđerski važila je za najugledniju i najimućniju u Bačkoj, a možda i u celoj Vojvodini. Lazar je bio treći, najmlađi sin bogatog ekonomiste i posednika Gedeona „Gece“ Dunđerskog i Perside Dunđerski, rođ. Letić. Imao je dva brata, Aleksandra i Novaka i sestru, udatu za sveštenika Todorovića u Pivnicama. Novakov sin Stevan imao je 1.000 jutara zemlje oduzetih posle Drugog svetskog rata.[1]
Lazar je završio srpsku osnovnu školu u mestu rođenja, a potom prva tri razreda gimnazije u Vrbasu. Školovanje, prekinuto Mađarskom revolucijom 1848. godine, nastavio je u Karlovcima, a zatim više razrede (filozofiju) u Požunu, gde je i maturirao 1853. godine. Studije prava u Beču, posle nepunih godinu dana, napustio je zbog bolesti, u dvadesetoj godini života i posvetio se privredi.
Oženio se Sofijom Đorđević (1831–1920), ćerkom paroha u Sentomašu, sa kojom je imao dvojicu sinova, Gedeona „Gedu“ (1875–1939) i Đorđa „Đoku“ (1873–1950) i ćerke Jelenu „Lenku“ (1870–1895), Emiliju „Milku“ i Olgu.
Na srbobranskom pravoslavnom groblju podigao je 1884-1886. godine porodičnu kapelu sa kosturnicom. Kapelu su ukrasili umetnici Steva Todorović i Marković iz Beograda. Drvorez ikonostasa i ostale stolarije radio je Kisner iz Novog Sada. U kapeli su prvo prenete kosti starog Gedeona Dunđerskog, poznatog kao "Deda Geca". Tu je 1895. godine sahranjena i devojka Lenka Dunđerski.[2]
Preminuo je 1917. godine u 84. godini života u Novom Sadu.[3]
Privredno delo[uredi | uredi izvor]
Započeo je da radi s kapitalom od 240 lanaca oranice u Sentomašu. Za kratko vreme kupio je spahiluk Crnu Baru u Banatu, potom veliki spahiluka sa industrijskim preduzećima u Čibu u Bačkoj, spahiluk Kamendin u Novom Sadu, spahiluk u Hajdučici, Čibu i Kirti, zatim Kulpin, Turski Bečej i veliki broj spahiluka u peštanskoj županiji. Podigao je dve pivare - u Čibu (1892, Pivara Čelarevo) i Velikom Bečkereku (1878), dve fabrike špiritusa - u Čibu i Sentomašu, dva mlina - u Novom Sadu i Inđiji i otkupio je 1902. godine ćilimaru - "Srpsku fabriku tepiha" u Velikom Bečkereku. Kupio je 1873. godine veliku gostionicu "Kod carice Jelisavete" u Novom Sadu (za 109.000 f.)[4]
Držao je po nekoliko hiljada lanaca zemlje pod najmom (Modoš u Banatu, Sirig, Bačalmaš), uzgajao je svinje, marvu i ovce. Bio je najveći ekonom i jedan od najvećih trgovaca hranom i stokom u bivšoj Ugarskoj. Imao je brodove na Dunavu, Tisi i Begeju, koji su transportovali hranu. Proširio je svoj rad i imanje i u Bosnu i Srbiju. Posedovao je veliki broj privrednih i industrijskih preduzeća, krečana, trgovinu kožom i vunom.
Uticaj[uredi | uredi izvor]
Predstavljao je „sivu eminenciju“ Liberalne stranke, grupe intelektualaca okupljene oko političkog programa Svetozara Miletića, koja je nastala posle raspada Narodne stranke. Bio je član Upravnog odbora Matice srpske. Osnivač je i pomagač velikog broja industrijskih i privrednih preduzeća. Za njegovo ime vezano je osnivanje više srpskih novčanih zavoda: Centralnog kreditnog zavoda u Novom Sadu, Srpske banke u Zagrebu, Opšte privredne banke u Somboru, Prve sentomaške štedionice u Srbobranu itd. Bio je predsednik Srpske banke u Zagrebu i počasni član Novosadske trgovačke omladine. Bio je član Patronata Privrednikovih dobrotvora od samog početka. Bio je član Uprave Matice srpske u Novom Sadu i pretplatnik mnogih knjiga, među kojima i onih Srpske književne zadruge u Beogradu. Za vreme balkanskih ratova dao je veliki prilog Srpskom društvu Crvenog krsta u kraljevini Srbiji.
Donacije[uredi | uredi izvor]
Za Sabornu crkvu u Novom Sadu, supružnici Lazar i Sofija Dunđerski su kupili veliko zvono teško 2666 kilograma. Zvono je tokom Prvog svetskog rata skinuto da bi bilo preliveno u topove austrougarske.[5] Podigao je 1895. godine u Novom Sadu novu zgradu pozorišta, nakon što je prethodna izgorela u požaru.[6] To "Dunđerskovo pozorište" "niklo" je u dvorištu njegovog hotela "Kod carice Jelisavete" u Novom Sadu, i poklonio ga Društvu za Srpsko narodno pozorište. Svečano otvaranje zgrade novosadskog pozorišta upriličeno je 4. februara 1895. godine. Nakon smrti kćerke ljubimice Lenke (1895), Laza se mnogo više okrenuo humanitarnom radu. Tako je 1896. godine dao prilog od 5000 f. za "Fond Sv. Save". U isto vreme, odvojio je i 1000 f. za Fond srpske novosadske gimnazije - "kao spomen na svoju rano preminulu kćerku Lenku".[7] Zahvaljujući sredstvima koja je poklonio (380.000 kruna), 1898. godine je podignuta trospratna zgrada doma Srpskog devojačkog vaspitavališta u Budimpešti - Prosvetni hram Sv. Majke Angeline - „Angelineum“. Zgrada se nalazila u peštanskoj glavnoj ulici.[8] Dunđerski je sastavio "Osnovno pismo" za tu svoju zadužbinu, koje je publikovano 1905. godine.[9] Priložio je on 50.000 kruna budimpeštanskom sanatorijumu kraljice Jelisavete, za tuberkulozne bolesnike, a tokom balkanskih ratova Crvenom krstu u Srbiji i Crnoj Gori 30.000 kruna. Kao veliki patriota i donator Srpskom privrednom društvu Privrednik je poklonio 100.000 kruna. Priložio je 1902. godine 1000 k za Srpski devojački internat u Zagrebu. Bila je to njegova naknada, kao člana Upravnog odbora Srpske banke u Zagrebu.[10] Pomogao je Srpski učiteljski konvikt u Novom Sadu 1913. godine, sa 1000 k priloga.[11]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Porodica Dunđerski: Vratite nam 1000 otetih jutara („Večernje novosti“, 18. mart 2014)
- ^ "Branik", Novi Sad 1886.
- ^ "Srbobran", Njujork 1917. godine
- ^ "Glas naroda", Novi Sad 1873. godine
- ^ "Vreme", Beograd 1928. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1895. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1896. godine
- ^ "Bosanska vila", Sarajevo 1906. godine
- ^ "Pravda", Beograd 1905. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1902. godine
- ^ "Školski glasnik", Novi Sad 1913. godine
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Narodna enciklopedija - Stanoje Stanojević, Zagreb, 1925 — 1929.
- Istorijski časopis knj. LII, Istorijski institut, Beograd, 2005
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Carstvo Dunđerskih („Glas javnosti“, 29. januar 2001)
- Najbogatiji Srbin svog doba (Vreme, 9. april 2015)
- Mit i stvarnost Gece Dunđerskog („Večernje novosti“, 5. septembar 2015)
- Lazar, najbogatiji Srbin svoga doba („Večernje novosti“, 6. septembar 2015)
