Lalibela

Koordinate: 12° 02′ 00″ S; 39° 02′ 00″ I / 12.033333° S; 39.033333° I / 12.033333; 39.033333
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Lalibela
ላሊበላ
Administrativni podaci
Država Etiopija
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 134.456
Geografske karakteristike
Koordinate12° 02′ 00″ S; 39° 02′ 00″ I / 12.033333° S; 39.033333° I / 12.033333; 39.033333
Aps. visina2.500 m m
Lalibela na karti Etiopije
Lalibela
Lalibela
Lalibela na karti Etiopije
Crkva svetog Georgija u Lalibeli

Nakon grada Aksuma, Lalibela je u modernoj Etiopiji najsvetiji grad i centar hodočašća za mnoge zemlje. Stanovnici Lalibele su skoro 100% pravoslavni hrišćani. Ovaj grad je širom sveta poznat po svojim monolitnim crkvama koje su napravljene tokom vladavine sv. Lalibele (krajem dvanaestog veka). Nasuprot lažnih mitova, crkve u Lalibeli nisu pravljene uz pomoć Templara i predstavljaju spomenike srednjovekovne etiopske civilizacije.[1] Tokom vladavine Sv. Lalibele grad je bio poznat kao Roha. „Lalibela“ znači „pčele koje priznaju njegov suverenitet." Kralj je ime dobio po roju pčela koje su ga okružile nakon rođenja, što je protumačeno kao znak da mu je budućnost da vlada Etiopijom.

Etiopija je bila jedna od najranijih nacija koja je prihvatila hrišćanstvo u prvoj polovini 4. veka, a njeni istorijski koreni datiraju iz vremena apostola. Same crkve potiču iz 7. do 13. veka i tradicionalno se datuju u vreme vladavine kralja Zagva (Agav) Gebra Meskela Lalibele (vladao oko 1181–1221).[2]

Raspored i nazivi glavnih zgrada u Lalibeli su široko prihvaćeni, posebno od strane lokalnog sveštenstva, kao simboličan prikaz Jerusalima.[3]Ovo je navelo neke stručnjake da datiraju sadašnju izgradnju crkve u godine nakon što je muslimanski vođa Saladin zauzeo Jerusalim 1187. godine.[3] Lalibela se nalazi na otprilike 2.500 m (8.200 ft) nadmorske visine. To je glavni grad Laste, koja je ranije bila deo okruga Bugna. Crkve isklesane u kamenu su proglašene za svetsku baštinu 1978. godine.[1]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Etiopija je bila jedna od prvih zemalja koja je prihvatila hrišćanstvo u prvoj polovini 4. veka, a njegovi istorijski koreni potiču još iz vremena apostola. Sama crkve potiču iz 7. do 13. veka i tradicionalno datiraju prema vladavini kralja Zagvei Zagve Gebre Meskel Lalibele (oko 1181-1221)[4].

Lokacija i imena glavnih zgrada u Lalibeli opšte su prepoznata, naročito od strane lokalnog klera, kao simbolični prikaz Jerusalima. Kao rezultat toga, neki stručnjaci datiraju trenutne crkvene obrasce godinama nakon zauzimanja Jerusalima 1187. godine od strane muslimanskog vođe Saladina.[3]

Grad se nalazi u oblasti Simen-Valo u oblasti Amhara, ili kobilici na nadmorskoj visini od 2500 metara. Grad je središte provincije Last, a još ranije je bio deo provincije Bugna. Kamene crkve su 1978. proglašene svetskom baštinom.

Za vreme vladavine svetog Gebre Meskel Lalibele (koji je pripadao dinastiji Zagve, koja je vladala Etiopijom u kasnom 12. veku - početkom 13. veka), trenutni grad Lalibela bio je poznat po imenu Roha. Pravedni kralj je dobio ime po pčelinjem roju, koji ga je, prema legendi, okružio pri rođenju. Njegova majka smatrala je to znakom da će postati kralj Etiopije. Kažu da imena nekih mesta u modernom gradu i opšti izgled crkava isklesanih u čvrstom kamenu ponavljaju imena i izgled građevina koje je Lalibela video tokom svog boravka u Jerusalimu i u Svetoj zemlji u mladosti.

Kažu da je Lalibela, kada je video Jerusalim, pokušao da izgradi novi Jerusalim kao svoju prestonicu, kao odgovor na zauzimanje starog Jerusalima od strane muslimana 1187. godine. Zato mnogi predmeti u gradu nose biblijska imena: čak se i reka koja teče u gradu zove Jordan. Grad je ostao glavni grad Etiopije od kraja 17. do 18. veka.

Tigrajski rat[uredi | uredi izvor]

Početkom avgusta 2021. borci iz redova TPLF-a zauzeli su grad tokom Tigrajskog rata.[5] Dana 1. decembra 2021. Etiopska vlada je tvrdila da je ponovo zauzela grad.[6] Borkena je izvestio da je pobeda nad TPLF-om u gradu Gašena odigrala vitalnu ulogu u ponovnom zauzimanju Lalibele od strane ENDF-a, specijalnih snaga Amhare i milicije.[7] TPLF je ponovo zauzeo grad 12. decembra.[8][9] Etiopski državni mediji objavili su 19. decembra da je grad ponovo zauzet po drugi put, iako nije poznato kada.[10]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Prema podacima popisa iz 2007. godine, stanovništvo je brojalo 17.367 osoba, od čega je 8.112 muškaraca i 9.255 žena.[11] Na osnovu prethodnih podataka Centralne statističke agencije iz 2005. godine, procenjuje se da je grad imao ukupno 14.668 stanovnika, od kojih su 7.049 bili muškarci i 7.619 žene.[12] Prema nacionalnom popisu iz 1994. godine, njegovo stanovništvo imalo 8.484 osoba, od čega 3.709 muškaraca i 4.775 žena.

Crkve[uredi | uredi izvor]

Grad je poznat širom sveta po svojim monolitnim crkvama, koje igraju važnu ulogu u istoriji kamene arhitekture. Iako crkve nisu tačno datirane, veruje se da je većina njih podignuta za vreme vladavine Lalibele, tačnije tokom 12.-13. veka. Ukupno postoji 13 crkava objedinjenih u četiri grupe:

  • Severna grupa: Beh Medane Alem, lokacija krsta Lalibela, smatra se najvećom monolitnom crkvom na svetu, verovatno kopija crkve Svete Marije Sionske u Aksumu. Povezana je sa crkvama Bet-Mariam (verovatno najstarija od ovih crkava), Bet-Golgota (poznata po umetničkim delima, prema nekim izveštajima sadrži grobnicu cara Lalibele), kapelu Selasie i grobnicu Adama.
  • Zapadna grupa: Bet Giorgios, smatra se najelegantnijom i najbolje očuvanom crkvom.
  • Istočna grupa: Bet Emanuel (verovatno bivša kraljevska kapela), Bet Merkorios (koji može biti bivši zatvor), Bet Aba Libanos i Bet Gabriel-Roufael (verovatno bivša kraljevska palata), povezani sa svetom pekarnicom.
  • Dalje su manastir Ashetan Mariam i crkva Jemrehana Kristos (verovatno iz 11. veka, sagrađeni u Aksumitskom stilu, ali u pećini).

O pitanju vremena izgradnje nekih crkava postoje različita mišljenja. David Bukton uspostavio je opšte priznatu hronologiju, konstatujući da „njih dvoje prate, s velikom preciznošću u detalje, tradiciju koju je predstavio Dabre-Damo, sa promenama na Iemrehan Christos. Zato što je urezivanje ovih građevina u telu stene. trebalo je da prođe više vremena od nekoliko decenija vladavine kralja Lalibele, Bukton je sugerisao da se rad nastavi u 14. veku. Međutim, David Filipson, profesor afričke arheologije sa Univerziteta u Kembridžu, sugerisao je da su crkve uklesane u stenu pet stotina godina ranije kao utvrđenja ili druge građevine palate tokom zalaska Kraljevine Akum, i da je ime Lalibela jednostavno počelo da se koristi nakon njegove smrti. S druge strane, lokalni istoričar Getakev Mekonen pripisuje kraljici Maskal Kibru, supruѕi Lalibele, izgradnju jedne od kamenih crkava (Aba Libanos) kao spomen suprugu nakon njegove smrti [13].

Za razliku od teorija koje zagovaraju autori poput Grahama Hancoka, veličanstvene kamene rezbarene crkve Lalibele nisu izgrađene uz pomoć templara - postoji dovoljno dokaza da ih je izgradila isključivo srednjovekovna etiopska civilizacija. Na primer, iako Bukton primećuje da postoji tradicija koja kaže da su se „Abesijinci obratili strancima radi pomoći“ za izgradnju ovih monolitnih crkava i priznaje da „neki ukrasni detalji nose jasne znake koptskog uticaja“, on je čvrsto uveren u lokalno poreklo ovih kreacija: „ Ali ostaje značajna činjenica da kamene crkve i dalje slede stil podignutog lokalnog prototipa, koji i sami ostaju jasni dokazi o njihovom pretežno aksumitskom poreklu.

Crkve takođe predstavljaju značajno inženjersko dostignuće, s obzirom na to da su sve povezane vodom (koja ispunjava bušotine u blizini mnogih crkava), koristeći arteški geološki sistem koji dovodi vodu do vrha planinskog lanca gde se grad nalazi.

Narodna arhitektura[uredi | uredi izvor]

U izveštaju o istorijskim stanovima Lalibele Sandro Angelini iz 1970-ih, on je procenio narodnu glinsku arhitekturu, uključujući karakteristike tradicionalnih zemaljskih kuća i analizu njihovog stanja očuvanja. Izveštaj opisuje dve vrste lokalnih stanova otkrivenih u tom području. Jedna vrsta je grupa koju on naziva "Tukuls", okrugle kolibe izgrađene od kamena i obično se sastoje od dva sprata. Druga - jednokatne zgrade "Cika", koje su okrugle i izgrađene od zemlje i vlata. Angelinijev izveštaj obuhvatao je i popis tradicionalnih građevina Lalibele, svrstavajući ih u kategorije koje su ocenjivale njihovo stanje očuvanja.[14].

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Bete Medhane Alem.
    Bete Medhane Alem.
  • Bete Amanuel
    Bete Amanuel
  • Bete Giyorgis
    Bete Giyorgis
  • Bete Abba Libanos
    Bete Abba Libanos
  • Bete Maryam
    Bete Maryam

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b UNESCO World Heritage Centre. „Rock-Hewn Churches, Lalibela”. unesco.org. 
  2. ^ Windmuller-Luna, Kristen (septembar 2014), „The Rock-hewn Churches of Lalibela”, Heilbrunn Timeline of Art History, New York: The Metropolitan Museum of Art, Pristupljeno 27. 7. 2017 
  3. ^ a b v Phillipson, David (2009). Ancient Churches of Ethiopia: Fourth-fourteenth Centuries. Yale University Press. str. 181. ISBN 978-0-300-14156-6. 
  4. ^ Rock-hewn Churches of Lalibela Windmuller-Luna, Kristen September 2014 The Metropolitan Museum of Art Heilbrunn Timeline of Art History|location=New York
  5. ^ „Lalibela: Ethiopia's Tigray rebels take Unesco world heritage town”. BBC News (na jeziku: engleski). 2021-08-05. Pristupljeno 2021-12-20. 
  6. ^ „Ethiopian government says it has recaptured Lalibela, U.N. World Heritage site”. Reuters (na jeziku: engleski). 2021-12-01. Pristupljeno 2021-12-05. 
  7. ^ „Lalibela : UNESCO heritage site freed from TPLF terrorists in North Ethiopia”. 2. 12. 2021. 
  8. ^ France-Presse, Agence (2021-12-12). „Tigray rebels retake Ethiopian heritage town of Lalibela”. The Guardian (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-12-20. 
  9. ^ „Ethiopian military again controls religious town of Lalibela - media”. Reuters (na jeziku: engleski). 2021-12-19. Pristupljeno 2021-12-20. 
  10. ^ „Ethiopian military again controls religious town of Lalibela - media”. 
  11. ^ „The 2007 Population and Housing Census of Ethiopia: Statistical Report for Amhara Region"” (PDF). Central Statistical Agency. 31. 5. 2010. Arhivirano iz originala (PDF) 19. 1. 2017. g. Pristupljeno 29. 9. 2016. 
  12. ^ CSA 2005 National Statistics Arhivirano 2008-07-31 na sajtu Wayback Machine, Table B.3
  13. ^ Getachew Mekonnen Hasen, Wollo, Yager Dibab (Addis Ababa: Nigd Matemiya Bet, 1992), p. 24.
  14. ^ Odiaua Ishanlosen Mission Report:Earthen architecture on the Lalibela World Heritage [1] UNESCO

Литература[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Lalibela na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Лалибела&oldid=27548658”