Lena (reka)
| Lena | |
|---|---|
 Lena kod Jakutska | |
 Sliv Lene | |
| Opšte informacije | |
| Dužina | 4.472 km |
| Basen | 2.500.000[1] km2 |
| Pr. protok | 17.000 m3⁄s |
| Vodotok | |
| Izvor | Bajkalske planine |
| V. izvora | ~1.640 m |
| Ušće | Laptevsko more |
| Geografske karakteristike | |
| Država/e |  Rusija |
| Naselja | Jakutsk |
| DRV | 18030900112117500000010 |
| Reka na Vikimedijinoj ostavi | |
Reka Lena (rus. Ле́на) u Sibiru je deseta reka po veličini na svetu, a deveta po količini vode. Izvire u Pribajkalskim planinama južno od Srednjosibirske visoravni, dvadeset kilometara zapadno od Bajkalskog jezera, na nadmorskoj visini od 1642 m. Zatim, Lena teče u pravcu severoistoka, da bi se Kirenga ulila u nju. Od Jakutska, Lena teče nizinom i prema severu sve do uliva Aldana u nju. Dalje, pošto se u nju ulije Viljuj, Lena stiže do Severnog ledenog mora u koji se i uliva u blizini Novosibirskih ostrva.
Delta Lene je široka gotovo 400 km i njen basen pokriva površinu od 2.490.000 km². Reka je smrznuta gotovo sedam meseci godišnje. Puna dužina reke Lene iznosi oko 4400 km. Lena je i delimično zlatonosna reka, a skeleti mamuta su pronađeni u delti.
Smatra se da je Vladimir Iljič Lenjin svoj nadimak dobio upravo po reci Leni, u znak sećanja na tamošnji pogrom radnika u vreme carske Rusije. Na reci se nalaze naselja Jakutsk, Lensk, Žigansk.
Kurs[uredi | uredi izvor]
Nastajući na nadmorskoj visini od 1.640 m (5.381 ft) na svom izvoru u planinama Bajkal[2] južno od Centralnosibirske visoravni, 7 km (4 mi) zapadno od Bajkalskog jezera, Lena teče severoistočno preko visoravni Lena-Angara, gde joj se pridružuju Kirenga, Vitim i Oljokma. Od Jakutska[3][4][5] ulazi u Centralnu Jakutsku niziju i teče na sever dok joj se ne pridruže njena desna pritoka Aldan i njena najvažnija leva pritoka Viljuj. Nakon toga, savija se prema zapadu i severu, teče između lanca Haraulah, dela Verhojanskog lanca, na istoku i Čekanovskog grebena na zapadu. Probijajući se skoro na sever, širi se u veliku deltu i završava se u Laptevskom moru, delu Arktičkog okeana, jugozapadno od Novosibirskih ostrva. Delta Lene zauzima površinu od 30.000 km2 (12.000 sq mi),[6] koju prolazi sedam glavnih ogranaka, od kojih je najvažniji Bikovski kanal, najdalje na istoku.
Sliv[uredi | uredi izvor]
Površina sliva reke Lene izračunata je na 2.490.000 km2 (960.000 sq mi), a srednji godišnji protok je 489 km³ godišnje. Zlato se ispira iz peska Vitima i Oljokme, a iz delte su iskopane kljove mamuta. U poplavnoj ravnici reke nalaze se brojna jezera. Jezera Nedželi i Ulahan-Kjuel su najveća u basenu Lene. Pritoke
Pritoke[uredi | uredi izvor]
Kirenga teče na sever između gornje reke Lene i Bajkalskog jezera. Vitim drenira oblast severoistočno od Bajkalskog jezera. Oliokma teče na sever. Amga pravi dugu krivinu jugoistočno i paralelno sa Lenom i uliva se u Aldan. Aldan takođe krivuda otprilike paralelno sa Lenom dok ne skrene na istok i uliva se u Lenu severno od Jakutska. Maja, pritoka Aldana, odvodnjava područje skoro do Ohotskog mora. Sistem Čona-Viljuj u obliku slova T odvodi većinu područja na zapadu.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Uobičajeno se veruje da je Lena dobila ime od originalnog imena Even-Evenk sa značenjem „Velika reka”.
Prema narodnim pričama prenošenim tokom vekova, u godinama 1620–1623, grupa ruskih lovaca na krzno pod vođstvom Demida Pjande doplovila je do Donje Tunguske, otkrila Lenu i tamo prenela svoje čamce ili izgradila nove. Godine 1623, Pjanda je istražio oko 2.400 km (1.500 mi) reke od njenog gornjeg toka do centralne Jakutije.[7] Godine 1628, Vasilij Bugor i 10 ljudi su stigli do Lene, prikupili 'jasak' (danak) od 'domorodaca' i zatim osnovali Kirinsk 1632. Godine 1631, vojvoda Jenisejska je poslao Pjotra Beketova i 20 ljudi da izgrade tvrđavu u Jakutsku (osnovana 1632. godine). Iz Jakutska su se druge ekspedicije širile na jug i istok. Delta Lene je dosegnuta 1633. godine.
Dve od tri grupe preživelih iz nesrećne Žanetove ekspedicije[8] stigle su do Delte Lene u septembru 1881. Onu koju je predvodio inženjer Džordž V. Melvil spasili su lokalni tunguski lovci. Od grupe koju je predvodio kapetan Džordž V. De Long samo je dvoje ljuti preživelo, ostali su umrli od gladi.
Baron Eduard fon Tol, u pratnji Aleksandra fon Bunga, predvodio je ekspediciju koja je istraživala deltu Lene i ostrva Novog Sibira u ime Ruske carske akademije nauka 1885. Godine 1886, istraživali su Novosibirska ostrva i reku Janu i njene pritoke. Tokom jedne godine i dva dana ekspedicija je prešla 25.000 km (16.000 mi), od kojih je 4.200 km (2.600 mi) bilo uz reke, vršeći geodetska istraživanja na putu.
Lenski masakar je bio naziv za pucnjanje 1912. godine na štrajkače rudnika zlata i lokalne građane koji su protestovali zbog uslova rada u rudniku blizu Bodajba u severnom Irkutsku.[9] Incident je u Dumi (parlamentu) prijavio Kerenski i zaslužan je za podsticanje revolucionarnih osećanja u Rusiji.[10][11][12]
Moguće je da je Vladimir Iljič Uljanov je možda uzeo svoj pseudonim Lenjin sa reke Lene, kada je bio prognan na Centralnosibirsku visoravan.
Delta[uredi | uredi izvor]
Na kraju reke Lene nalazi se velika delta koja se proteže 100 km (62 mi) u Laptevsko more i široka je oko 400 km (250 mi). Delta je zaleđena tundra oko sedam meseci u godini, ali se u maju region pretvara u bujnu močvaru na nekoliko meseci. Deo oblasti je zaštićen kao rezervat divljih životinja delte Lene.[13]
Delta Lene se deli na mnoštvo ravnih ostrva. Najvažnija su (od zapada ka istoku): Čičas Arita, Petruška, Sagastir, Samah Ari Dijete, Turkan Belkejdere, Sasilak Ari, Kolhoztak Belkejdere, Grigorij Dijeljah Belki (Grigorijeva ostrva), Nerpa Iolun Arita, Miša Belkejder, Ataktaj Belkeder, Arangastak, Urdiuk Pastak Belki, Agis Past Arita, Dalalak, Oto Ari, Ulakan Ari i Orto Ues Arita. Turukanak-Kumaga je dugo i usko ostrvo pored zapadne obale delte Lene. Jedno od ostrva u delti Lene, ostrovo Amerika-Kuba-Arita ili ostrovo Kuba-Arita, dobilo je ime po ostrvu Kuba u sovjetsko vreme. Nalazi se na severnoj ivici delte.[14]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Stadnyk, Tricia A.; Tefs, A.; Broesky, M.; Déry, S. J.; Myers, P. G.; Ridenour, N. A.; Koenig, K.; Vonderbank, L.; Gustafsson, D. (2021). „Changing freshwater contributions to the Arctic”. Elementa: Science of the Anthropocene. 9. doi:10.1525/elementa.2020.00098
.
- ^ „Biakado-Lensky”. Center for Nature Conservation - Wild Russia. Arhivirano iz originala 28. 9. 2006. g. Pristupljeno 2006-10-23.
- ^ Pogoda v Яkutske. Temperatura vozduha i osadki. Iюlь 2001 g. (in Russian)
- ^ Phelan, Joe (5. 3. 2022). „What is the coldest city in the world?”. Live Science (na jeziku: engleski). Pristupljeno 13. 4. 2022.
- ^ Yaffa, Joshua (20. 1. 2022). „The Great Siberian Thaw”. The New Yorker. Pristupljeno 20. 1. 2022.
- ^ „Lena River Delta - A Global Ecoregion”. World Wide Fund for Nature. 2006-07-06. Arhivirano iz originala 2007-06-30. g. Pristupljeno 2008-05-23.
- ^ „Otkrыtie russkimi Sredneй i Vostočnoй Sibiri”. www.randewy.ru. Pristupljeno 4. 4. 2018.
- ^ „Beaufort Gyre Exploration project”. Woods Hole Oceanographic Institution. Arhivirano iz originala 26. 9. 2015. g. Pristupljeno 1. 8. 2015.
- ^ Waller, Sally (2015). Tsarist and Communist Russia 1855–1964. Oxford: Oxford University Press. str. 86. ISBN 978-0-19-835467-3.
- ^ Melancon, Michael (2006). The Lena Goldfield Massacre and the Crisis of the Late Tsarist State. Texas: Texas A&M University Press. str. 16. ISBN 9781585445080.
- ^ McKean, Robert (1990). St Petersburg Between Revolutions. Yale University Press. str. 195–220. ISBN 9780300047912.
- ^ Ewing, Sally (oktobar 2019). „The Russian Social Insurance Movemebt, 1912–1914: An Ideological Analysis”. Slavic Review. 50 (4): 162—169. JSTOR 2500472.
- ^ Lena River Delta 2020-21 Slide show from NASA Earth Observatory
- ^ „Google Maps”. Google Maps. Pristupljeno 4. 4. 2018.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Alexander von Bunge & Eduard von Toll (1887), The Expedition to the New Siberian Islands and the Yana country, equipped by the Imperial Academy of Sciences.
- Jeffrey Tayler (2006), River of No Reprieve: Descending Siberia's Waterway of Exile, Death, and Destiny
- Stadnyk, Tricia A.; Tefs, A.; Broesky, M.; Déry, S. J.; Myers, P. G.; Ridenour, N. A.; Koenig, K.; Vonderbank, L.; Gustafsson, D. (2021). „Changing freshwater contributions to the Arctic”. Elementa: Science of the Anthropocene. 9. doi:10.1525/elementa.2020.00098 .
- „Variations of the Present-Day Annual and Seasonal Runoff in the Far East and Siberia with the Use of Regional Hydrological and Global Climate Models” (PDF). 2018.
- „River Discharge”. Arhivirano iz originala 21. 09. 2021. g. Pristupljeno 13. 03. 2023.
- Berton, P. (1988). The Arctic Grail: the quest for the North West Passage and the North Pole, 1818–1909. New York: Viking. ISBN 9780670824915.
- Coleman, E. C. (2006). From Frobisher to Ross. The Royal Navy and Polar Exploration. 1. Stroud: Tempus. ISBN 9780752436609.
- Conway, M. (1906). No Man's Land: a history of Spitsbergen from its discovery. Cambridge University Press. OCLC 578465521.
- De Long, E., ur. (1884). The Voyage of the Jeanette: the ship and ice journals of George W. De Long. Boston: Houghton Mifflin. OCLC 9262047.
- Fleming, F. (2002). Ninety Degrees North: the quest for the North Pole. London: Granta Books. ISBN 9781862075351.
- Guttridge, L. F. (1988). Icebound: the Jeannette expedition's quest for the North Pole. Shrewsbury: Airlife. ISBN 9781853100062.
- Holland, C., ur. (1999). On The Ice: the quest for the North Pole. London: Robinson. ISBN 9781841190990.
- Lovering, J., ur. (1869). Proceedings of the American Association for the Advancement of Science (17th izd.). Cambridge: Lovering. OCLC 35986852.
- Melville, G. W. (1885). In the Lena Delta: a narrative of the search for De Long and his companions. Boston: Houghton Mifflin. OCLC 800385092.
- Mills, W. J. (2003). Exploring Polar Frontiers: A Historical Encyclopedia. 1. Santa Barbara: ABC-CLIO. ISBN 9781576074220.
- Nansen, F. (1897). Farthest North: being a record of a voyage of exploration of the ship "Fram". 1. New York: Harper & Brothers. OCLC 1045222348.
- Newcomb, R. (1882). Our Lost Explorers: the narrative of the Jeannette Arctic expedition. Hartford: American Publishing Co. OCLC 1050243399.
- Sides, H. (2014). In the Kingdom of Ice: the grand and terrible polar voyage of the USS Jeannette. London: Oneworld. ISBN 9781780745213.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. septembar 2008)
- [2]
- Sokolov, Eastern Siberia // Hydrography of USSR. (in russian)
- „HAL”. 2021.
- „HAL”. 2021.
- Arctic Great Rivers Observatory (ArcticGRO)
- Permafrost in the Lena Delta
- Alfred Wegner institute (AWI) Publications, Berichte zur Polar- und Meeresforschung (Reports on polar and marine research) - free, downloadable research reports on the biology, geology, oceanography, hydrology, paleontology, paleoclimatology, fauna, flora, soils, cryology, and so forth of the Lena Delta, Laptev Sea, and other parts of the Arctic Circle.
- USGS Landsat Image
- NASA MODIS Image
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
