Malajski arhipelag

Malajski arhipelag, poznat i kao Indo-australijski arhipelag, predstavlja najveću grupu ostrva na svetu, smeštenu između jugoistočne obale Azije i severozapadne obale Australije, između Indijskog i Tihog okeana.

Položaj arhiplaga na karti sveta

Današnji naziv arhipelaga, malajski, potiče od starog koncepta malajske rase, tj. koncepta nekadašnjih evropskih istraživača, koja je predstavljala ljude današnje Indonezije, Malezije, Filipina i Istočnog Timora, kasnije na osnovu distribucije austronežanskih jezika. Nekada je nosio naziv Istočna indijska ostrva za vreme evropskog kolonijalnog perioda, dok ga Indonežani zovu „Nusantara”, što na staroindonežanskom jeziku znači arhipelag. Područje se takođe naziva "Indonežanski arhipelag". Izraz je uglavnom sinonim za Pomorska jugoistočna Azija.

Još preciznija lokacija arhipelaga bila bi od Nikobarskih ostrva na zapadu do Solomonovih ostrva na istoku, i od ostrva Luzon na severu do ostrva Timor na jugu, što znači da ovaj arhipelag dostiže dužinu od 5,400 km, a računajuči i Novu Gvineju, 6,400 km. Pored ogromne dužine, površina kopna i mora koju obuhvata arhipelag prelazi 2.000.000 km², što ga čini najvećim na svetu po površini, a po ukupnom broju ostrva, koji prelazi 25,000, treći je na svetu. Ostrva Malajskog arhipelaga i sama predstavljaju manje grupe ostrva, od kojih su najznačajnije, odnosno najveće:

1. Indonežanski arhipelag:
   1. 1. Velika sundska ostrva,
      2. Mala sundska ostrva,
   2. Molučka ostrva;
2. Filipinski arhipelag;

a, što se tiče ostrva, najveća među njima su: Borneo, Sumatra, Sulavesi, Java i Luzon, ali i Nova Gvineja ukoliko se uključi u sastav arhipelaga. Države koje se nalaze na teritoriji Malajskog arhipelaga, u celosti ili delimično, su: Indonezija, Malezija, Filipini, Brunej, Istočni Timor, Singapur i Papua Nova Gvineja.

Geografski položaj i specifičnosti teritorije

Čitav malajski arhipelag se nalazi u ekvatorijalnom pojasu, gde zauzima oblast od oko 3500 km široku, i to od 21˚ severne geografske širine do 11˚ južne geografske širine, zbog čega na severozapadu dotiče veliku azijsku, a na jugoistoku australijsku kontinentalnu masu, a pošto se prostire od 95˚ zapadne do 160˚ istočne geogrfaske dužine (preko 7000 km), nalazi se i između Tihog i Indijskog okeana.

Nigde se na svetu ne nalazi toliko vulkana na manjem prostoru koliko u Malajskom arhipelagu, od više od 330 vulkana oko njih 100 je aktivno. Sama Java ima oko 100 vulkana, od toga 28 aktivnih. Njihove erupcije su strahovite. Jedna takva erupcija dogodila se 1883. godine na malom ostrvu Krakatau, između Jave i Sumatre. Erupcija je bila toliko snažna da je bacila u vazduh dve trećine ostrva, a sama tutnjava erupcije čula se i u Australiji (2100 km daleko), a ogromni talasi izazvani erupcijom su potopili 36.000 ljudi po susednim obalama. Godine 1927. nova erupcija istog vulkana stvorila je novo vulkansko ostrvo nazvano Anak Krakatau, što znači sin Krakataua.

Vulkanski pojas prolazi Sumatrom, Javom i dalje nizom manjih ostrva arhipelaga, okružuje Novu Gvineju i nastavlja se na Filipinima. Ne samo erupcije, već i česti potresi i razorni cunamii ugrožavaju živote ljudi u čitavom tom pojasu. Ali, vulkanizam ne znači samo štetu i opasnost po ljude. On je stvorio vrlo povoljne mogućnosti za agrikulturu. Pravilno stepenovanje starih lava stvara prostrane terase, po kojima su ratari izgradili svoje terasaste kulture. Vulkanski pepeo rasut po velikim prostorima i erozivni vulkanski materijal, koga reke nose i talože po ravnicama, čine tlo veoma plodnim. Zbog toga čovek ne beži od vulkana, već im se, uprkos opasnosti, približava, pa su zbog toga vulkanska područja Malajskog arhipelaga najgušće naseljena.

Međutim, iako se nalazi u vulkanskom pojasu, u pojedinim delovima arhipelaga nema izraženog vulkanizma. Aktivni i ugašeni vulkani su mnogobrojni na većem delu ostrva, dok su na pojedinim odsutni u potpunosti.

Fizičko-geografske karakteristike reljefa

Sadašnji reljef ostrva Malajskog arhipelaga rezultat je tercijarnog planinskog nabiranja, kasnije dugotrajne erozije i vrlo jakog vulkanizma, koji od ove regije čini i danas najnemirniji deo Zemljine kugle. Vrlo jaka erozija, kao posledica planinskog reljefa ostrva, uspela je da na više mesta svojim nanosima potisne plitko more i izgradi prostrane ravnice. Najveće ravnice se protežu: istočnom Sumatrom, severnom Javom i južnim Borneom.

Reljefom preovlađuju srednje i niske planine, dok se pojedine planine visoko uzdižu u odnosu na nivo mora. Najviši vrhovi većih ostrva dosežu visine od preko 4000 m, poput planine Kinbal na severu Bornea, visoke 4095 m, a, ukoliko uključimo i Novu Gvineju, najviši vrh arhipelaga je na planini Punčak Džaja na zapadu Nove Gvineje na visini od 4884 m. Takođe su zastupljene i brdovite ravnice i nizije sačinjene od aluvijalnih i morskih taloga, dok se najveće močvarne nizije nalaze na Sumatri i Borneu. Arhipelag pripada delu regije formiranom tokom kasnog kenozoika i skorijeg nabiranja tla, pa su slojevi usitnjenih stena koje probijaju granitne stene široko rasprostranjeni.

Što se tiče zemljišta, u oblastima sa dovoljnim ili prekomernim padavinama preovlađuju crvenica i laterit, dok u preostalim delovima sa manjkom padavina preovlađuju smeđa zemljišta, a u rečnim dolinama močvarna zemljišta. Sva tla koja za podlogu imaju vulkanski pepeo ili druge vulknske taloge se ističu upravo neobičnom plodnošću za tropske predele i, iako se intenzivno koriste već duže vreme, još uvek su dobrog kvaliteta. Međutim, postoje i ona prostrana područja koja su lišena vulkanskih taloga i kaja su slabe plodnosti. Njih ima na Sumatri, Borneu, Celebesu, Novoj Gvineji i još po nekim ostrvima.

Jedan od najvećih svetskih izvora aluminijuma se nalzi upravo na Malajskom arhipelagu, a takođe se nalaze i velike zalihe nafte, gvožđa, nikla, mangana i volframa.

Klimatske karakteristike

Zahvaljujući svom specifičnom geografskom položaju, Malajski arhipelag odlikuju čak tri tipa klime: ekvatorijalna, monsunska i topla stepska klima. Pod uticajem tri okolnosti, što se prostire sa obe strane ekvatora, što je u susedstvu dveju kontinentalnih masa koje se nalaze na suprotnim hemisferama i što se nalazi između dva okeana, nad arhipelagom se stvara jedna specifična igra vetrova, pasata i monsuna, koja ne utiče mnogo na temperature, ali zato uzrokuje velike nejednakosti što se tiče padavina. Temperature su gotovo svuda jednolične čitavu godinu i iznose u proseku 25-30˚S, dok su na planinama nešto niže.

Količine kiše su, međutim, mnogo nepravilnije raspoređene. U nekim obimnijim regijama monsuni sa svojim pratećim pljuskovima ili sušom dele godinu na vlažnu ili sušnu sezonu, dok u drugim regijama ovakva pravilnost ne postoji i klima je veoma promenljiva. Česte su pojave da na dva susedna ili čak na jednom istom ostrvu postoje dva potpuno različita tipa klime. Promene godišnjih doba, odnosno vlažnih i sušnih sezona, su u nekim delovima srhipelaga veoma teške za odrediti. Jedino što se može sigurno reći za klimu jeste da regije u predelu od 3˚ sa obe strane Ekvatora imaju mnogo padavina i nejasno definisana godišnja doba, dok ona južnije i severnije imaju svakodnevne padavine tokom 4 meseca godišnje, a nakon toga 5-6 meseci vedro nebo i konstantne suše.

Na velikim zapadnim ostrvima godišnje padne do 4000 mm kiše u ravnicama, a do 6000 mm u planinama. Od Jave ka istoku po ostrvima arhipelaga o koje se monsun sa Indijskog okeana samo okrzne, suša postaje sve izrazitija što su bliže Australiji. Ipak, najveći deo ostrva prima više od 2000 mm padavina godišnje, pa se ovaj arhipelag smatra jednom od najbolje natopljenih regija na Zemlji. Takva klima, sa trajnom toplotom i obiljem vlage, omogućava neprekidno uzgajanje raznih biljnih kultura tokom cele godine.

Zbog svoje karakteristične klime sa ustaljenim i prijatnim temperaturama i činjenice da ga čini ogroman broj ostrva sa veoma lepim plažama, zemlje Malajskog arhipelaga predstavljaju jedne od najpopularnijih turističkih destinacija, poput čuvenog ostrva Bali.

Vode

Rečna mreža Malajskog arhipelaga je gusta, a glavne karakteristike reka su velika dubina i kratak tok, dok izuzetke čine najveće reke arhipelaga koje su delom i plovne. U gornjim delovima toka reke često protiču kroz planinske predele i obiluju brzacima. Reke Malajskog arhipelaga imaju ogroman hidroenergetski potencijal, dok se u ravnicama koriste za navodnjavanje.

Najduža reka arhipelaga i jedna od najdužih reka sveta je reka Kapuas, koja se nalazi na indonežanskom delu ostrva Borneo i koja je karakteristična po svojim meandrima. Dugačka je 1,143 km, izvire u samom centru Bornea i teče zapadno ka Južnom kineskom moru u koje se uliva, stvarajući veliku močvarnu deltu, i tako, zajedno sa svojom deltom, obuhvata površinu od 98,749 km².

Reka Sepik predstavlja najdužu reku ostrva Nova Gvineja. Dugačka je 1,126 km i njen rečni sliv obuhvata površinu od preko 80,000 km². Sepik formira pojaseve aktivnih meandra većinom svog toka, što je stvorilo plavno područje široko 70 km sa velikim močvarama i oko 1,500 manjih jezera. Posle Sepika, najduža reka Papue Nove Gvineje je reka Flaj. Dugačka je 1,050 km i izvire na Star planinama, a uliva se u Koralno more stvarajući estuarsko ušće (levkasti zaliv na ušću reke široko otvoren prema moru).

Preostale veće reke Indonezijskog arhipelaga su Barito (Borneo), dugačka 890 km, Musi (Sumatra), dugačka 750 km i pogodna za saobraćaj, Solo, koja sa svojih 600 km dužine čini najdužu reku Jave, kao i reka Batang Hari, koja sa svojih 600 km dužine čini najdužu reku Sumatre.

Što se tiče većih reka Filipinskog arhipelaga, najduža reka Filipina je reka Kagajan. Nalazi se na severoistoku ostrva Luzon i dugačka je oko 505 km, a zajedno sa svojim pritokama je podložna obilnim poplavama tokom monsunskih sezona. Druga najduža reka Filipina je reka, dugačka oko 260 km. Pored reka, Malajski arhipelag obiluje i jezerima. Najveće jezero arhipelaga, i po površini i po zapremini vode, jeste jezero Toba na Sumatri. Sadrži 240 km³ vode, obuhvata površinu od 1,130 km² i najveće je jezero u jugoistočnoj Aziji. Sama Indonezija ima 3 od 20 najdubljih jezera sveta — Matano na ostrvu Sulavesi (duboko 590 m), Toba na ostrvu Sumatra (505 m) i Poso na ostrvu Sulavesi (450 m). Posle jezera Toba, najveće jezero arhipelaga jeste filipinsko jezero Bai (949 km²), koje je ujedno i treće nejveće jezero jugoistočne Azije po površini. Jedino jezero koje je kriptodepresija (udubljenje ispunjeno vodom, čija je površina iznad nivoa mora, a dno ispod nivoa mora) jeste jezero Matano (Sulavesi).

Jezera Malajskog arhipelaga snabdevaju vodom i lične i komercijalne potrebe, ali i ekonomske aktivnosti kao što su hidroenergija, navodnjavanje, ribnjaci, transport i rekreacija, a takođe imaju važnu ulogu u sprečavanju poplava.

Biljni i životinjski svet

Veličina Malajskog arhipelaga, njegova tropska klima i geografski položaj su učinili da on postane drugi na svetu po svom nivou biodiverziteta, jer njegova flora i fauna predstavljaju mešavinu azijskih i australijskih biljnih i životinjskih vrsta.

Biljni i životinjski svet ove regije podeljen je na dve velike zone. "Volasova linija‟, koja prolazi između Balija i Jave, a severno između Bornea i Celebesa, deli floru i faunu na azijske i australijske vrste. Ova linija je dobila ime po engleskom naučniku Alfredu Volasu, koji je na svojim putovanjima (od 1854. do 1862. godine) utvrdio da se određene azijske životinjske vrste (slonovi, tigrovi, tapiri, orangutani) mogu naći samo na Sumatri, Javi i Baliju, a da ih nema na Celebesu, Molučkim ostrvima i Malim sundskim ostrvima. Na zapadnijim ostrvima arhipelaga raste bujna vegetacija bogata mnogim vrstama, zahvaljujući velikoj vlazi (90%), blizini Azije i stepenovanju tropskih i umerenih vrsta po zemljištima različite vrste.

Istočno od Bornea i malog ostrva Lombok broj vrsta opada i postaje sve sličniji australijskim vrstama. Malajski arhipelag se često poredi sa prirodnim muzejom, u kojem se nalaze sve prelazne vrste biljaka i životinja, između azijskih i australijskih vrsta.

Flora Malajskog arhipelaga je među najbogatijim na svetu. Na samoj Javi postoji preko 6.000 vrsta, a na Borneu više od 11,000. Mnoge biljke su autohtone vrste arhipelaga, a više od 500 rodova i oko 30—35% vrsta su endemične. Postoji vertikalni raspored vegetacije: na ravnicama i nižim planinama (do 1.200-1.300 m) postoji tropska zimzelena kišna šuma, koja je specifična zbog velike raznolikosti biljaka, od oko 300 vrsta palmi, bambusa, divljih banana i fikusa, pa do vrsta karakterističnih za Malajski arhipelag poput pandanusa i rasamale; zatim, na većim visinama postoje zimzelene šume sa suptropskim biljkama i na visinama od 2.000 do 4,000 m postoje veoma vlažne planinske šume sa obiljem mahovine, koje na većim visinama prelaze u planinske livade sa dosta žbunja. Listopadne šume i savane preovlađuju u subekvatorijalnim zonama, dok se mangrove šume mogu naći u deltama reka, ali i duž morske obale. Većina ravnica su kultivisane zbog poljoprivrede, a najviše se gaji pirinač.

Arhipelag se nalazi u malajskoj podregiji indo-malajske zoografske regije i papuanskoj podregiji australijske regije. Tipični predstavnici faune Malajskog arhipelaga su: antropoidni (čovekoliki) majmuni — giboni i orangutani, pavijani, slonovi, nosorozi, aveti, leteći lemuri i veverice, komodski varan, sunčani (malajski) medved, kengur penjač, sumatranski nosorog, filipinski orao, kratkokljuna ehidna (bodljikavi mravojed)i mnoge druge vrste, od kojih su mnoge autohtone i/ili endemične.

Stanovništvo i kulturno-istorijska prošlost arhipelaga

U regionu Malajskog arhipelaga živi preko 380 miliona ljudi, a najnaseljenije ostrvo je Java. Ljudi koji žive u ovoj regiji su uglavnom iz austronezijske podgrupe i govore jezike iz zapadne malajsko-polinežanske grupe jezika. Ovaj deo jugoistočne Azije ima više društvenih i kulturnih veza sa ostalim austronezijskim narodima nego sa narodima kopnenog dela jugoistočne Azije. Religije koje preovlađuju su: islam, hrišćanstvo, budizam, hinduizam i tradicionalni animizam.

Najbrojnije stanovništvo ima Indonezija sa svojih 265 miliona stanovnika, zbog čega je četvrta država u svetu po broju stanovnika, zatim Filipini sa svojih 94 i Malezija sa svojih 27,5 miliona stanovnika, dok manje države imaju: Papua Nova Gvineja — 7 miliona, Singapur — 5 miliona, Istočni Timor — 1 milion, a Brunej nepunih pola miliona stanovnika. Stanovništvo ovih zemalja je veoma raznoliko jer samo u Papui Novoj Gvineji živi preko 800, Indoneziji preko 300 i Filipinima preko 50 etničkih grupa.

Što se tiče religije, Indonezija je na prvom mestu u svetu sa najvećim brojem muslimanskog stanovništva jer je 88% njenog stanovništva muslimanske veroispovesti, zatim Brunej sa svojih 67% i Malezija sa 60% muslimanskog stanovništva, a na Filipinima, Istočnom Timoru i Papui Novoj Gvineji ubedljivu većinu čine hrišćani sa preko 90% u svakoj državi, dok u Singapuru većinu čine budisti (33%).

Malajski arhipelag je bio jedno od prvih mesta na svetu koje je nastanjivao homo sapiens, ali je njegovo današnje stanovništvo poteklo od malajskih emigranata koji su od 4. veka stvarali svoje države u obliku priobalnih gradova, a preko njih su se kasnije pod uticajem indijske kulture u unutrašnjost širili hinduizam i budizam, ali od 13. veka i islam .

Kasnija kulturno-istorijska prošlost Malajskog arhipelaga je obeležena brojnim borbama Evropljana za prevlast nad njim. Počev od 16. veka arhipelag je bio u kolonijalnom periodu kada su njegove teritorije naizmenično zauzimali Portugalci, Španci, Britanci, Holanđani, pa i Nemci. Evropljani su na ostrvima osnivali gradove, ustanovili administraciju i razvili trgovinu, dok su misionari preobratili veliki broj stanovništva u hrišćanstvo. Nakon više od 400 godina kolonijalizma, u Drugom svetskom ratu teritoriju Malajskog arhipelaga su Evropljanima preuzeli Japanci kada su 1941. godine okupirali države arhipelaga. Ovo je na neki način pomoglo državama arhipelaga jer je kolonijalno razdoblje za većinu država završeno nakon Drugog svetskog rata, kada je 1945. godine Japan kapitulirao, dok su ostale države nezavisnost stekle nešto kasnije. Završetkom rata su nezavisnost stekle Indonezija 1945. i Filipini 1946. godine, dok je Papua Nova Gvineja, koja je bila podeljena na dva dela — Papuu i Novu Gvineju, ujedinjena 1945. godine i sve do 1975. bila pod australijskom upravom, nakon čega je stekla punu nezavisnost. Ostale države su nezavisnost stekle: Malezija — 1957. godine, Singapur — 1965. godine, Brunej — 1984. godine, dok je Istočni Timor od 1975—2002. godine bio pod upravom Indonezije.

Privredne karakteristike

Što se tiče privrednih karakteristika Malajskog arhipelaga, zemlje koje se na njemu nalaze imaju veoma raznolike privrede. Od Malezije i Filipina, država koje su skoro industrijalizovane i koje imaju relativno slabu ekonomiju, do Indonezije, države koja je do skoro bila u potpunosti agrarna zemlja, a sada je najveća ekonomska sila jugoistočne Azije, pa do Singapura koji je oduvek imao veoma razvijenu ekonomiju.

U Indoneziji najveći deo BDP -a, čak 46,4% čini sekundarni sektor (industrija, rudarstvo, građevinarstvo), tercijarni sektor (saobraćaj, trgovina, turizam, ugostiteljstvo, zanatstvo, bankarstvo) čini 37,1%, dok primarni sektor (poljoprivreda) čini 16,5%. Sa druge strane, najveći broj zaposlenih radi u uslužnom (tercijarnom) sektoru, čak 48,9% ukupne radne snage, poljoprivredom se bavi 38,3% (iako je samo 12% ukupne površine Indonezije obradivo zemljište), a u sekundarnom sektoru je zaposleno samo 12,8%. Indonezija je druga zemlja po izvozu zemnog gasa. Najviše svojih proizvoda (sirovu naftu, gas, kaučuk, tekstil) izvozi u Japan, Singapur, Kinu i SAD. Indonezija raspolaže velikim prirodnim bogatsvima: sirova nafta, zemni gas, kalaj, bakar, zlato, a glavne poljoprivredne kulture su pirinač, čaj, začini itd.

U poslednje tri decenije Malezija je doživela privredni preobražaj zahvaljući velikim stranim ulaganjima (u proizvodnju elektronskih uređaja, npr.), ali i nalazištima nafte. Danas Malezija spada u grupu srednje razvijenih država. Veliki uticaj u privredi Malezije imaju strani ali u poslednje vreme i domaći kapitalisti, i to uglavom zbog jeftine radne snage. Industrija je visoko razvijena, neke od najznačajnijih su; metalurgija, elektroindustrija, brodogradnja, hemijska i prehrambena industrija. U poslednje vreme vlada Malezije se trudi da pokrene turizam, što su i uspeli, jer turizam sada predstavlja treći najveći izvor prihoda. Poljoprivreda je takođe jedan od bitnih faktora privrede, a neke od najbitnijih kultura su: kaučuk, biber, palmino ulje, kokosov orah, banane, ananas, šećerna trska i duvan. A, kao i Indonezija, Malezija takođe ima velika rudna bogatstva, kao što su: gvožđe, nafta, bakar, volfram, boksit.

Nakon što su posle Drugog svetskog rata stekli nezavisnost, Filipine je obeležio privredni rast, pa su od nekadašnje države zasnovane na poljoprivredi postali važni trgovinski partneri sa SAD, Japanom, Kinom, Južnom Korejom, Hongkongom, ali i Holandijom. Upravo zbog ovoga, Filipini izvoze veliki broj različitih dobara: veliki broj elektronskih proizvoda, prevozna sredstva, naftne derivate, pa sve do odevnih predmeta i voća.

Singapur ima visoko razvijenu ekonomiju, koja je, istorijski posmatrano, bazirana na bescarinskoj trgovini. Ekonomija zavisi od izvoza i prerade uvoznih proizvoda. Proizvodnja je prilično raznolika i čine je elektronska industrija, prerada nafte, hemijska industrija, mašinska industrija i biohemijska proizvodnja. Singapur je i najprometnija luka na svetu (po utovarenoj tonaži), i četvrta je najveća devizna berza na svetu posle Londona, Njujorka i Tokija. Singapur je i veoma popularna destinacija za turiste, što čini turizam jednom od njegovih najvećih industrija.

Literatura

• Göltenboth, Friedhelm (2006). Ecology of insular Southeast Asia: the Indonesian Archipelago. Elsevier. ISBN 978-0-444-52739-4. 
• Moores, Eldridge M.; Fairbridge, Rhodes Whitmore (1997). Encyclopedia of European and Asian regional geology. Springer. str. 377. ISBN 0-412-74040-0. Pristupljeno 30. 11. 2009. CS1 održavanje: Format datuma (veza)