Manastir Krka

Manastir Krka
Manastir Krka
Osnovni podaci
Jurisdikcija	Srpska pravoslavna crkva
Eparhija	Eparhija dalmatinska
Osnivanje	1350.
Osnivač	Jelena Nemanjić Šubić
Lokacija
Mesto	Kistanje
Država	Hrvatska
Koordinate	43° 57′ 44.3″ N 15° 59′ 23.8″ E / 43.962306° S; 15.989944° I
	Manastir Krka Manastir Krka na karti Hrvatske

Manastir Krka nalazi se u Dalmaciji, između Knina i Šibenika (3,5 km istočno od Kistanja). Smešten je u kanjonu reke Krke i njegova crkva Svetog Arhanđela Mihaila, podignuta je prema predanju u vreme kralja Milutina, na mestu gde je apostol Pavle držao propoved. U novije vreme se pretpostavlja da je manastir sagradila Jelena Šubić, sestra cara Dušana (pominje se 1350. godine), a dograđivan je 1402. godine.

Prošlost[uredi | uredi izvor]

Manastiru Krka se prvi put pominje 1345. godine kao zadužbina kneginje Jelene Nemanjić Šubić. U vreme turskih upada, koji se odvijaju od sredine XIV veka, godine 1480. porušen je manastir Dragović, a 1502. godine opustošena je Krupa. Kaluđeri iz ovih manastira našli su utočište u manastiru Krka.

Osim podataka da je manastir Krka bio upisan na jednoj geografskoj karti koju je 1530. godine izgradio Italijan Mateo Pagano, o manastirskom životu s početka XVI veka nema drugih podataka.

Nakon ponovne uspostave Pećke patrijaršije 1557. godine, pravoslavnom crkvom u Dalmaciji upravljali su dabrobosanski mitropoliti. Mitropolit Gavrilo Avramović postavio je 1578. godine igumana manastira Krke za egzarha (upravnika) celokupne dalmatinske pravoslavne crkve, koja je u to vreme bila u ekspanziji. To postaje pravilo i u sledećem vremenu, tako da je od tada pa do 1810. godine manastir Krka ostaje centar pravoslavlja u Dalmaciji.^[1]

Manastir je 1926. posjetio patrijarh srpski gospodin Dimitrije a 1929. Aleksandar I Karađorđević. U čast njihovih posjeta postavljena je informativna tabla u dvorištu manastira.

Izgled[uredi | uredi izvor]

Crkva je pravougaone osnove s kubetom i dugom pripratom nepravilnog oblika. Oltarski deo je proširivan i ostao je bez polukružne apside. Ispod oltara otkrivena je pećina sa izduženim prostorom i grobovima u podu. Na nju se ispod južnog dela današnje velike crkve oslanja starija jednobrodna crkva podignuta svakako pored isposnice koja svedoči da su se tu već u 17. veku podvizavali pravoslavni monasi. Crkva je više puta obnavljana.

Među prvim arhimandritima manastira Krke bili su Nikanor Bogunović Skočić (1735–1792) i Savatije Vasiljević (1755–1809).

Manastir Krka je za sve vreme svoga postojanja bio najznačajniji duhovni i kulturni centar pravoslavlja u Dalmaciji. Početkom XVII veka, u manastiru je osnovana najstarija srpska škola za obrazovanje sveštenika. Današnja Bogoslovija Sv. Tri Jerarha osnovana je 1966. godine (sa radom kao dvogodišnja škola počela je 1964) zauzimanjem tada dalmatinskog, a kasnije žičkog episkopa Stefana.

Riznica manastira Krka[uredi | uredi izvor]

Riznica manastira Krka formirana je samim osnivanjem manastira i najbolje pokazuje istoriju ovog manastira. Ona je svoje bogatstvo prikupljala tokom dugih vekova, pa su u nju stigle brojne dragocenosti iz raznih delova sveta kao što su Jerusalim, Sveta Gora, srpski krajevi, Venecija i carska Rusija. Poseduje preko 2000 eksponata i predmeta iz 15. i 16 veka. Dragocenosti manastira Krke, po broju, umetničkoj izradi i istorijskom trajanju ubrajale su se u najvrednije rizničke celine Srpske pravoslavne crkve, odmah posle riznica manastira Hilandar, Dečana i Cetinjskog manastira.

Republički zavod za zaštitu spomenika kulture je objavio reviziju, konzervaciju i sanaciju ikona iz riznice manastira Krka.

Antiminisi

Posebnu celinu u riznici predstavlja zbirka antiminisa. Oni su uglavnom otisnuti sa drvoreznih i bakroreznih ploča, a osvećeni od srpskih patrijarha, mitropolita i episkopa od kraja 17. do kraja 19. veka.

Crkveni tekstil

U manastirskoj riznici bile su pohranjene brojne arhijerejske, svešteničke i đakonske odore ukrašene srebrnim i zlatnim nitnama. Među crkvenim tekstilom posebno se izdvaja epitrahilj Svetog Save koji je 1842. godine kupio u manastiru Studenici kaluđer Vikentije Knežević.

Portreti

U manastiru Krka nalazila se čitava galerija umetničkih portreta crkvenih velikodostojnika raspoređenih u manastirskoj trpezariji, salonu, riznici itd. Na portretima su predstavljeni uglavnom igumani i dalmatinski episkopi. Tu se nalazio portret arhimandrita Neofita Njeguša, rad Vlaha Bukovca iz 1884. godine.^[2] Jedan od najstarijih portreta jeste portret J. Bolgarina iz 1771. godine.

„Crkva nikad nije bila protiv umetnosti, niti to može biti, pošto je Bog kao Stvoritelj sveta i kosmosa prvi i najveći umetnik. Slikari i ne čine ništa drugo, nego pokušavaju svojom tehnikom i svojim slikarskim umećem da otkriju i pokažu tu lepotu“, episkop dalmatinski Fotije.

Ikone

Među ikonama ovog manastira bile su brojna dela kretskih, srpskih i ruskih ikonopisaca koji su pripadali vremenu od 16. do 20. veka. Te ikone su radovi znanih i neznanih ikonopisaca među kojima su radovi Georgija Mihalika, Spiridona Roma, Vuka Sudarevića itd.

Ikone su ukrašene srebrnim okovima venecijanske izrade iz 1765. godine.

Knjižnica[uredi | uredi izvor]

Manastir poseduje veliku i bogatu biblioteku formiranu još u vreme nastanka manastira. Jedan od prvih popisa biblioteke datira iz 1844. godine, a napravio ga je tadašnji arhimandrit Stefan Knežević. Novi inventar biblioteke napisan je 1965. godine i tada je zabeleženo preko 4000 knjiga podeljenih u grupe: stare rukopisne knjige, stare štampane knjige, dela iz 18. veka i dela obavljena do 1850. godine. Manastirska biblioteka takođe poseduje izdanja Srpske književne zadruge, izdanja SANU, izdanja Matice srpske itd. Posebno su zavedeni časopisi, kalendari, novine, izveštaji i knjige na stranim jezicima.

Od pojedinačnih izdanja posebno treba istaći više od 50 rukopisnih knjiga nastalih u periodu od 13. do 18. veka. Među rukopisnim crkvenim knjigama posebno je važno Mokropoljsko četvorojevanđelje, napisano krajem 13. ili početkom 14. veka na pergamentu u duhu starog srpskog jezika.

U sastavu biblioteke nalazi se dosta stranih i izuzetno vrednih štampanih knjiga. Među takvim izdanjima nalazi se Oktoih štampan na Cetinju 1494. godine u štampariji Božidara Vukovića, a retkost predstavlja Zbornik Božidara Vukovića štampan 1536. godine na pergamentu. Ova knjiga jedini je poznati zbornik štampanih na pergamentu. Među vrednim knjigama nalaze se i dela Dositeja Obradovića, Vuka Karadžića, Nikodima Milaša, mitropolita srpskog Mihajila Jovanovića itd. Takođe treba spomenuti Paterik iz 1346. godine, nazvan „bugarski“, na čijim koricama stoji zapis: “Sija Knjiga manastira Vilendara“.

Manastirsko groblje[uredi | uredi izvor]

Na severoistočnom delu imanja manastira nalazi se jedan prostor u steni, tj ranohrišćanska katakomba sa dosta grobova. Ispod oltara otkrivena je pećina sa izduženim prostorom i grobovima u podu gde je po predanju Sveti apostol Pavle propovedao Hristovu nauku. Na groblju manastira Krka svoj mir našli su mnogi nekadašnji igumani, monasi i episkopi, a u svedočanstvima se saznaje kako je manastir Krka bio zabeležen geografskoj karti koju je 1530. godine izradio Matej Pagano.

Bogoslovija[uredi | uredi izvor]

Od svog nastanka manastir Krka je duhovno, kulturno središte svih Srba u Dalmaciji. Bogoslovska škola otvorena je još davne 1615. godine i poznata je kao prva škola za sveštena lica u srpskom narodu. Ova škola poznata kao Bogoslovija Sveta Tri Jerarha tokom vremena se zatvarala, premeštala pa ponovo otvarala, u zavisnosti od političkih i vojnih prilika u zemlji. Jedno vreme bogoslovija je bila premeštena u Zadar. Nakon kratkog prekida ona je obnovila svoj rad 1962. godine, a od 2001. godine ponovo radi u ovom manastiru. Temelji za novopodignutu zgradu bogoslovije osveštani su 1985. godine na dan Arhangela Mihaila. U temelj nove zgrade uzidan je po kamen iz Pećke Patrijaršije, manastira Krke, Krupe, Dragovića kao i dalmatinskih gradova: Šibenika, Zadra i Benkovca. Avgusta 2015. godine, proslavljeno je 400 godina postojanja Bogoslovije. Arhijerejsku liturgiju služio je patrijarh Irinej, uz prisustvo 11 episkopa.^[3]

Vladike[uredi | uredi izvor]

Episkopi Stefan Boca (1958–1978) i Nikolaj Mrđa (1978–1992) veoma su značajni jer u njihovo vreme, posle Drugog svetskog rata sledi duhovna obnova manastira Krka. Godine 1999. za episkopa dalmatinskog hirotonisan je jeromonah Fotije iz manastira Kovilja, profesor Bogoslovije Svetog Arsenija u Sremskim Karlovcima. Za veoma kratko vreme, zahvaljujući Svetom arhijerejskom saboru i zalaganju episkopa Fotija, ponovo je 2001. godine otpočeo rad Bogoslovije Sveta Tri Jerarha u manastiru Krki.

Posle Karlovačkog mira iz 1699. namesnik Filadelfijskog episkopa, pod čijom je jurisdikcijom bila pravoslavna crkva u Dalmaciji, postao je Nikodim Busović. On je imao iskušenja sa unijom, odoleo joj je pa je bio gonjen. Poslije izbeglištva i boravka na Svetoj Gori i Palestini, nastanio se u manastiru Krki i tu je po u pokojenju bio sahranjen 1707.

Brojni krčki arhimandriti bili su namesnici nadležnih episkopa, što je manastir Krku činilo i formalnim duhovnim sedištem pravoslavnih Dalmatinaca. Neki od njih su Nikanor Rajević, Nikanor Bogunović.

Arhivska građa[uredi | uredi izvor]

U manastiru Krka čuvana je i bogata arhivska građa. Čuvani su razni dokumenti na staroslovenskom, grčkom, latinskom, italijanskom, nemačkom i drugim jezicima koji pružaju podatke o Svetoarhanđelskom manastiru Krki, njegovom bratstvu i svemu onome što je za njega važno.

Kroz svoju dugu i istorijsku prošlost ovaj manastir je bio prepisivački centar, duhovno središte i mesto dogovora Srba iz Dalmacije.

Po sopstvenoj odluci, general VRS Slavko Lisica je kršten u manastiru Krka 12. avgusta 1994. godine u tadašnjoj Republici Srpskoj Krajini. Kršteno ime mu je Ledimir.