Manastir Lovnica

Manastir Lovnica
Osnovni podaci
Jurisdikcija	Srpska pravoslavna crkva
Eparhija	Eparhija zvorničko-tuzlanska
Osnivanje	13. vijek
Osnivač	Stefan Dragutin
Upravnik	igumanija Jovana Šolaja
Posvećen	Svetom Đorđu
Lokacija
Mesto	Birač
Država	Bosna i Hercegovina, Republika Srpska
Koordinate	44° 18′ 42.5″ N 18° 51′ 19.5″ E
Manastir Lovnica Manastir Lovnica na karti Bosne i Hercegovine

Manastir Lovnica (manastir Lomnica) je ženski manastir Eparhije zvorničko-tuzlanske. Nalazi se u Donjem Birču, u opštini Šekovići, Republika Srpska, BiH. Manastir se nalazi na izvoru rječice Lovnice (pritoka Drinjače), po kojoj je i dobio ime. Od Papraće je udaljen 12 km, a 2 km od Šekovića.

U pojedinoj literaturi spominje se i naziv Lomnica, ali je u narodu opšteprihvaćen kao Lovnica. Manastirska crkva je posvećena Svetom Đorđu. Sagrađena je prije 1301. godine, zadužbina je kralja Dragutina.

Starešina manastira od 2009. godine je igumanija mati Jovana Šolaja, sa sestrinstvom a služašči duhovnik je jeromonah Jovan Radić.

Istorija

U starijim izvorima postoji narodno predanje da je crkva čudesnim preseljenjem sama sebe locirala a da su to prvi uočili lovci. Oni su dalje to mjesto pokazali neimarima, te da je po njima manastir dobio ime što pomalo govori stih narodne poezije:

„Sama se crkva sakrivala, od tad se Lovnica prozvala“ (Ševo, 2002. str. 120).

Po drugom predanju, manastir Lovnica je zadužbina kralja Dragutina Nemanjića koji je kao srpski kralj (1284—1321) upravljao i sjeveroistočnom Bosnom. Kako kaže predanje, tu Dragutin sazida manastir na mjestu gdje je „lov lovio“ i mjestu koje ga je ljepotom zadivilo. Čak se i spominje „lovni dvorac“ koji je prema predanju bio smješten negdje u blizini Lovnice. Naziv Lovnica prema nekima potiče od toga što je to mjesto „lomno i slomno“, a inače oba oblika i Lomnica i Lovnica imaju zajedničko porijeklo u staroj zemljoradničkoj terminologiji i znače naviljak ili mali plast.

Takvi nazivi se mogu sresti i u drugim slovenskim zemljama, Češkoj i Poljskoj. Područje oko manastira Lovnice je predstavljalo važnu tursku komunikaciju iz doline Spreče ka Sarajevu, a u neposrednoj okolini mogu se pronaći nekropole sa stećcima. Neke od tih nekropola ukrašene s motivima vinove loze. S obzirom da u ovom području nisu vršena arheološka istraživanja, a obnove manastirskih zgrada u prošlosti nemaju adekvatnu tehničku dokumentaciju, razumljivo je da je na današnjim istraživanjima lovničke prošlosti uskraćeno donošenje zaključaka o datiranju najranije lovničke crkve.

Povezivanje manastira Lovnice i kralja Dragutina potvrdio je njegov biograf arhiepiskop Danilo koji u svojim spisima govori o velikoj revnosti ovog kralja u podizanju crkava i učvršćivanju pravoslavlja u Bosni.

Privi poznati zapis o manastiru datira iz 1301. godine, pronađen na arheološkom nalazištu u Kijevci (Gradiška). Natpis glasi:

AZ LOMNICIN POP PISAH PO ROŽESTVU HRISTA NA 1000 LET NA 300 I 1 LET...

U zbirci Srpske akademije nauka pod rednim brojem 59, nalazili su se pisani podaci o manastiru Lovnica, a odnose se na dva zapisa u tipiku.

Drugi zapis pisan je u Lovnici 6. novembra 1577/78. godine u vrijeme jeromonaha Arsenija: „pri Arseniju jeromonahu, jako bitijemu vtoromu starcu obitelji sej“.

Te godine (1578) je izrađen ikonostas i započet živopis crkvenih zidova od strane tada najpoznatijeg slikara u srpskoj crkvi, pećkog monaha Longina. Prema zapisima i natpisima lovničkih slikara zaključuje se da su prvi nastojatelji manastira nazivani starcima. U manastiru Bešenovu, nalazilo se jevanđelje iz 1592. godine a koje je pisano u Lovnici. Tamo se nalazilo do Drugog svjetskog rata, kada je uništeno.

U tom jevanđelju, monah Grigorije opisuje ličnosti svog vremena, starca Akakija, pećkog patrijarha Jovana, mitropolita Aksentija i druge. Još jedan psaltir, koji je bio u hercegovačkom manastiru Žitomislić, svjedoči o manastiru Lovnica 1603. godine iako se ne može sa sigurnošću zaključiti da li je u Lovnici i prepisan, ali se jasno upućuje na vezu ovog manastira sa pravoslavnim manastirima širom srpskog nacionalnog i duhovnog prostora. S obzirom na angažovanje najpoznatijeg i najcjenjenijeg slikara obnovljene Pećke patrijaršije može se zaključiti da je manastir Lovnica u to vrijeme njegovao visoke zahtjeve fresko-slikarstva kao i to da se radilo uz velike finansijske mogućnosti ktitora.

Ktitorska kompozicija manastira Lovnice naslikana je u priprati i prikazuje kako „smireni Genadije i Akakije“ kao osnivači drže model crkve između sebe, obučeni u monaške rize.

Nepoznati autor - Manastir Lovnica, Umjetnička galerija BiH

Sa punom sigurnošću se ne može reći ko su bili lovnički Genadije i Akakije, ali se pretpostavlja da su pripadali imućnom trgovačkom ili zanatlijskom, a možda i zemljoradničkom staležu i da su svoj imetak uložili u gradnju i opremanje manastira, u kojem će provesti monaški dio života. Prvih decenija turske vlasti u Bosni stradale su stare građevine. Od gradova postaše „gradine“, od crkava „crkvine“. Narod hranjen željom za obnovom manastira i crkava, svaku je priliku koristio za stvaranje legendi.

Obnovom Pećke patrijaršije (1557) i zalaganjem vezira Mehmeda Sokolovića koji je za srpskog patrijarha postavio svog brata Makarija, počinje period obnove crkava i manastira. Tada počinje i obnova starog manastira Lovnice što potvrđuje „crkvina“ nedaleko od današnjeg manastira. S obzirom da je gradnja i obnova bila dozvoljena samo tamo gdje je u staroj državi postojao manastir ili crkva, može se zaključiti da je manastir postojao i prije dolaska Turaka.

Današnja crkva građena je dakle odmah poslije obnove Pećke patrijaršije, šezdesetih ili sedamdesetih godina XVI vijeka i zbog veće bezbjednosti uvučena je sasvim pod planinu, do izvora Lovnice, kako bi manje bio izložen očima razuzdanih Turaka koji su pustošili sve pred sobom.

Pored Turaka u literaturi se naročito naglašava opasnost od tzv. „softa“ učenika muslimanskih vjerskih škola koji su kao vjerski fanatici redovno nasrtali na hrišćane i njihove svetinje. To potvrđuje i podatak što ga daje natpis iznad vrata u naosu a govori o strahu slikara od ovih fanatika i nasilnika. U izvoru iz XVII vijeka o živopisu hrama spominje se ime igumana Prohora, i to predstavlja prvo spominjanje igumana u manastiru Lovnica, jer se Arsenije i Akakije iz 1577/78 godine spominju kao etarci. Neke istoričare ovaj podatak navodi na zaključak da je u to vrijeme Lovnica bila samo imetak manastira Papraće, a ne samostalni manastir.

Poslije neuspjeha austrijske vojske, u kojoj su bili i mnogi Srbi, nastala je velika odmazda Turaka. Stradali su mnogi manastiri Srbije i Bosne, a neki su i potpuno opustjeli. To stradanje je zadesilo i Lovnicu gdje su spaljene manastirske ćelije i konaci, a crkva je opljačkana, ali nije gorjela. Jedan zapis na crkvenom zidu iz 1693. godine govori da je upravo te godine crkvu obišao vladika Visarion, nadležni mitropolit dabrobosanski (1692—1708).

Zapisi koji su grebani na živopisu crkve nesumnjivo su oštetili živopis, ali nažalost predstavljaju jedine dragocjene istorijske izvore iz tog vremena.

Najbrojniji posjetioci u XVIII vijeku bili su monasi iz Svete Trojice u Pljevljima, rmanjski, hercegovački, pa ponekad hilandarski. Motivi posjeta bili su uglavnom sakupljanje priloga. Manastirska crkva je 1823. godine pokrivena kvalitetnijim i boljim krovom (šindrom) jer je stari bio dotrajao. Ponovo je prepokrivana 1884. godine i taj krov je trajao do Drugog svjetskog rata kada je izgorio. Činodejstvovali su u njoj 1883. godine "mirski sveštenici", iz okolnih parohija.

Početkom XIX vijeka prestaje se sa pisanjem po zidovima, i sveštenici počinju da uredno vode crkvene knjige. U Drugom svjetskom ratu i konak i krov crkve su gorjeli, a u neposrednoj blizini manastira bila je smještena partizanska bolnica.

O velikom stradanju naroda u ratu govori groblje izginulih boraca koje se nalazi uz manastir kao i muzej NOB u restauriranom manastirskom konaku.

Sadašnjost

Poslije Drugog svjetskog rata počinje još jedna obnova manastira. Rekonstrukcija konaka i restauracija živopisa i ikonostasa počeli su 1952. godine a od 1979. godine okupljena je ponovo zajednica monahinja i u potpunosti obnovljen manastirski život u Lovnici.

Za potpuno oživljavanje monaške obitelji manastira Lovnica, najveći doprinos dao je tadašnji episkop zvorničko-tuzlanski Vasilije. Pod njegovim direktnim rukovodstvom cijeli kompleks je dobio novu fizionomiju, novi konak (na mjestu starog) kao i kompletno uređen prostor oko crkve i to sa svega tri monahinje koje je episkop Vasilije marta 1979. godine doveo iz manastira Tavne. Jedna od njih je igumanija Anastasija Marković, a ostale dvije monahinje Evgenija (Cvijanović) i Stefanida Stević. Sada je to prava monaška porodica kojoj prilaze mnoge iskušenice i koja revnosno drži monaško pravilo i na taj način produžava duhovnu misiju manastira koja je bila prekinuta pod naletom tuđina (Kašić, 1982).

Arhitektura

Lovnička crkva izgleda veoma jednostavno i predstavlja jednobrodnu građevinu sa nešto užom pripratom i petostranom apsidom tako da joj osnova čini oblik sažetog upisanog krsta. Crkva je građena od lomljenog kamena, a portali i do prozornici su od klesanog i kvalitetnijeg kamena.

Konstrukcijske odlike Lovnice pokazuju sličnost sa crkvama u Gomionici, Rmnju, Krki i Krupi. Iako spolja vrlo skromna i jednostavna u unutrašnjosti je mnogo „življa“ i sadržajnija.

Cijeli unutrašnji prostor izdijeljen je pregradom između priprate i naosa, a pilastrima i stubovima između naosa, soleje i oltara.

Umjetnost

Freska manastira Lovnica

Živopisana unutrašnjost crkve predstavlja jedan od najboljih živopisa iz turskog doba, i svakako je najveća vrijednost u njoj. Gotovo u cjelosti je sačuvan osim na sjevernom zidu gdje je neznatno oštećen. Crkvu je živopisao, dakle, najbolji slikar tog vremena monah Longin, ali ne do kraja pa su njegov rad dovršili Jovan, Nikola i Georgije.

U živopisu monaha Longina širi se stil obnovljene Pećke patrijaršije, gdje on znalački organizuje kompoziciju, proporcionalno izdužene figure i izrazitu ljepotu jezika u živopisima koji su pratili slike.

Istoričari umjetnosti u svojoj analizi kažu da je monah Longin u vrijeme dok je živopisao Lovnicu dostigao punu umjetničku zrelost gdje se crtež gotovo gubi, a oblik poprima izvanrednu mekoću. Nastavak njegovog rada od strane ostalih majstora karakteriše nešto manji likovni domet sa odlikama i tradicijom slikarstva iz oblasti Ohridske arhiepiskopije. Lovnički ikonostas je djelo monaha Longina koji ga je potpisao 1577/78. godine i predstavlja veoma vrijedno ostvarenje XVI vijeka.

Vrednost imaju portreti ktitora monaha Akakija i Genadija i lik gotovo savremenog svetitelja Svetog Đorđa Novog. Neobična je pojava i lik Svetog Petra Koriškog, domaćeg pustinožitelja.

Prestona ikona Bogorodice predstavlja jednu od najljepših ikona Majke Božije na području srpske crkve (Kašić, 1982). Carske dveri izrađene u pozlaćenom duborezu, prikazuju Blagovijesti.

Pored Hristove prestone ikone nalazi se ikona Svetog Georgija, patrona ove crkve. Posebnu i važnu cjelinu živopisa monaha Longina u manastiru Lovnica predstavlja Nebeska liturgija u kubetu. Na njoj je oslikano kako Hristos kao arhijerej sam služi uz sasluženje anđela koje on pričešćuje pod oba vida: „Ovo je telo moje, ovo je krv moja“ . Pored svog Longin je oslikao i najvažnije događaje iz Hristova života: Rođenje, Preobraženje, Vaskrsenje. Mironosice (kao svjedoke Vaskrsenja i Vaznesenja).

Pošto Longin nije završio živopisanje, primjetna je razlika po navodima Zdravka Kajmakovića, između njegovih fresaka i ostalih autora koji se donekle i konfrontiraju zbog razlike u kvalitetu. Prema istom analitičaru upravo su u Lovnici sačuvane najkvalitetnije Longinove freske i ikone, kao dokaz da ih je majstor stvorio u periodu potpune umjetničke zrelosti.

Prema istoričarima umjetnosti snaga Longinovih fresaka ogleda se kroz njegov smisao za kolorit gdje će kako kažu ostati neprevaziđen sve do konačnog nestanka starog srpskog živopisa. U svojim kompozicijama kao visoko duhovan čovjek on je snagom svog slikarstva izvršio gradaciju scena koje se dešavaju na zemlji od onih na nebu i na taj način izrazio hrišćansku ideju o „nedokučtim tajnama peba“.

Lovnički živopis, bez obzira što sve freske nisu iste umjetničke vrijednosti, je dragocjen materijalni svjedok daleke prošlosti o opštem stvaralačkom zanosu poslije obnove Pećke patrijaršije i jedinstva pravoslavnog naroda s obje strane Drine u zajedničkoj borbi protiv turskog zavojevača.

Bitno je napomenuti da se danas od starih knjiga u manastiru Lovnica mogu sresti jedan „oktoih“ Božidara Vukovića iz 1537. godine koji je štampan u Veneciji kao i pojedini dijelovi ljetopisa (u rukopisu) i nešto ruskih štampanih izdanja iz XVIII vijeka koja su stizala putem priloga i poklona.

Galerija

• 
• 
• 
  Manastir Lovnica - Crkva Svetog Đorđa
• 
  Freska u manastiru

Vidi još

• Manastir Papraća
• Zvorničko-tuzlanska eparhija
• Pravoslavni manastiri u Republici Srpskoj
• Spisak manastira Srpske pravoslavne crkve

Literatura

• Đurić, Aleksandar B. (2005). Pravoslavni manastiri u Bosni i Hercegovini: Duhovno-istorijski i turistički pregled. Bijeljina: Eparhija zvorničko-tuzlanska. 
• Kajmaković, Zdravko (1971). Zidno slikarstvo u Bosni i Hercegovini. Sarajevo: Veselin Masleša. 
• Marković, Ignatije (2008). Pravoslavni manastiri u Bosni i Hercegovini. Gacko-Beograd: Filip Višnjić. 
• Nilević, Boris (1990). Srpska pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini do obnove Pećke patrijaršije 1557. godine. Sarajevo: Veselin Masleša. 
• Ševo, Ljiljana (2002). Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine. Banja Luka: Glas srpski. 

Spoljašnje veze

• Turizam Republike Srpske: Manastir Lovnica Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. jul 2013)
• Portal Republike Srpske: Manastir Lovnica
• O manastiru Lovnica sa foto-galerijom na prezentaciji TORS (jezik: srpski)
• O manastiru na zvaničnoj prezentaciji opštine Šekovići (jezik: srpski)
• Fotografije manastira Lovnica i Ozren (jezik: srpski)
• Radio-televizija Republike Srpske: Manastir Lovnica, 19. 11. 2011. (jezik: srpski)