Manastir Prohor Pčinjski
| Manastir Prohor Pčinjski | |
|---|---|
 Manastir Prohor Pčinjski | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Starac |
| Opština | Bujanovac |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | Spomenik kulture |
| Vreme nastanka | 11. vek |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Vlasnik | Eparhija vranjska, upravnik arhimandrit Metodije (Marković) |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš |
Manastir Sveti Prohor Pčinjski je muški manastir nalazi se na šumovitim obroncima planine Kozjak, na levoj obali reke Pčinje, u ataru sela Starac, 30 km južno od Vranja. Prema predanju, podigao ga je u 11. veku vizantijski car Roman Diogen u znak zahvalnosti Svetom Prohoru Pčinjskom "Mirotočivom"[1], koji mu je prorekao da će postati car. Manastir radi kao kulturno-prosvetni centar ovog kraja i u njemu radi bogoslovska škola, prepisivačko-iluminatorska radionica, a organizovano se uči ikonopisački zanat.
Starešina manastira je arhimandrit Metodije (Marković), sa bratstvom na čelu od 1. januara 2020. godine.[2]
Manastir Prohor Pčinjski kao celina predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.[3]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Politički događaji koji su se odigrali krajem 10. i početkom 11. veka, morali su ostaviti traga u graditeljstvu ove oblasti. Pobedom Vasilija II nad Samuilom, Vizantija je vratila ranije izgubljene teritorije Balkanskog poluostrva, što je zahtevalo reorganizovanje političke i crkvene uprave i stavljanje stanovništva pod njegov uticaj. Carskom poveljom iz 1020. godine, Vasilije II reorganizovao je Ohridsku patrijaršiju, sada arhiepiskopiju (vidi: Ohridska arhiepiskopija), u kojoj se spominje episkopija Morzoviška, u čijem sastavu je pored ostalih mesta i Kozjak – danas ime planine u čijem podnožju se nalazi manastir Sv. Prohora Pčinjskog. Njega je izgradio vizantijski car Roman IV Diogen, na molbu potonjeg sveca i patrona hrama Prohora Pčinjskog. Sistematska arheološka iskopavanja uz svestraniju analizu dosadašnjih saznanja, potvrdila bi tvrdnju da je prvobitna skromna jednobrodna crkva sagrađena u XI veku ili početkom XII stoleća.
Prema rečima Stefana Prvovenčanog, Nemanja je u ratovima sa Vizantijom između 1180–1190. godine osvojio oblast Vranja. Pripajanjem novoosvojenih teritorija Srbiji otvorila se potreba za organizacijom crkve koju je sproveo Sv. Sava 1220. godine. Manastir je ostao u sastavu srpske države sve do njenog definitivnog pada.
Kralj Milutin je, uz svoje 40 manastir-zadužbine, obnovio i ovu, i iz karlovačkog rodoslova saznajemo da SAGRADI I MANASTIR PŠINSKOMU PROHORU,[4] što potvrđuje i uzidana opeka na severnoj fasadi stare crkve, sa, u plitkom reljefu izvedenim imenom SAVA, otkrivajući njegovu neposrednu brigu o obnovi hrama, arhiepiskop Sava III (1309-1316). Jedna od najopsežnijih obnova zasluga je kralja Milutina, koji je angažovao 1316. ili 1317. godine solunske slikare Mihaila i Evtihija da oslikaju novi hram.
Posle kosovske bitke 1454.[5] godine manastir su razorili Osmanlije, a 1489. godine obnovio ga je Marin sin pop Radonje iz Kratova. Tada je oslikan freskama koje se ubrajaju u najznačajnije umetničke tvorevine svog vremena. S obzirom da je obnova izvedena na stogodišnjicu Kosovskog boja u crkvi je oslikan i lik Svetog kneza Lazara. Podignuta je i omanja crkva Svetog Jovana, od koje su danas ostali samo temelji. Istom prilikom kratovski knez Andrija darivao je manastiru jevanđelje.[6] U 16. veku u manastiru je postojala slikarska zografska radionica, čiji su majstori slikali freske velikih likovnih vrednosti u kapeli na južnoj strani crkve. Takođe tu su radile pisarnica i štamparija.
Još dva puta je manastir stradao od strane Turaka i Arnauta. A u prvoj polovini 19. veka nastupila su bolja vremena, milošću Husein-paše Kavanazoglua (1821) koji je bio neobično naklonjen i štitio hrišćansku svetinju. Ali manastirska crkva je izgorela u požaru 1854. godine nepažnjom pop Staše. Tada je i grob Sv. Prohora bio oštećen. Manastirski hram sa šest odeljenja je brzo popravljen, a ostaci svetih mošti su uzidani u u oltarskom zidu. U manastiru je u to vreme živeo "Gazda" (domaćin manastira) Nedeljko Kovačević, izuzetno bogat a skroman čovek. Niti se kaluđerio, niti ženio a u manastiru je živeo i svoj novac za manastirske potrebe trošio. Družio se i hranio sa manastirskim slugama, najamnicima i čobanima. Manastirski epitrop Nedeljko je srušio četiri odeljenja i sazidao novu crkvu a od stare samo odeljenje sa grobnicom i ispovedaonicom sačuvao u novom oltaru.[4]
Manastir se našao ponovo u okvirima srpske države 1912. godine. Za vreme Prvog svetskog rata 1915. godine Bugari su opljačkali manastir a igumana Vladimira Protića, kaluđera Arsenija i pop Stojana izveli na Rujan, gde su ih kod sela Lukarca 22. oktobra te godine isekli noževima pa polili petrolejom i zapalili.[4][7] U njemu se 1927. godine obreo Rus izbeglica, Ivan Oern, inače poreklom od švedske plemićke porodice Oern. Ali umesto da se zakaluđeri, po savetu starešine manastira postao je administrativno lice. Taj bivši ruski carski vojnik kod Vrangela, pa žandarm u Bijelom Polju, te student tehnike u Beogradu opravdao je očekivanja i znatno unapredio manastirsku ekonomiju. Rešenjem Skopske eparhije skromni plemić je premešten u manastir Lešok, da i tamo pomogne svojim angažmanom.[8] Godine 1930. manastirski starešina je bio iguman Sava. Manastir je imao vrednu šumu na Kozjak-planini, doduše teško dostupnu za eksploataciju, prihode od dve vodenice, ali glavni izvor prihoda su bili prilozi prilikom proslave i taksa za isečene kolače.[9]
Ovde se nalazila Bolnica u manastiru Sv. Prohora Pčinjskog.
Značaj za Severnu Makedoniju[uredi | uredi izvor]
Dana 2. avgusta 1944. godine, u manastiru Sveti Prohor Pčinjski održano je zasedanje Antifašističke skupštine narodnog oslobođenja Makedonije (ASNOM) koje je odlučilo da se osnuje makedonska država kao članica federalne Jugoslavije. Ovaj događaj se u Republici Makedoniji slavi kao „Dan državnosti“.
Poslednjih decenija obeležavanje ovog događaja bio je jedan od povoda za sukob Srpske pravoslavne crkve i vlasti Republike Makedonije.
Manastir[uredi | uredi izvor]
Manastirska ograda od tesanog kamena pokrivena je kamenim pločama i ćeramidom. Sa severne, zapadne i južne strane su impozantne zgrade konaka. Glavna, Vranjska, kapija sa zapada vodi pravo ka ulazu u crkvu, dok je ona na jugu ispod konaka okrenuta Kumanovu, po čemu je dobila ime. Istočno, crkvu od zgrade Mitropolije odvajaju delimično otkriveni temelji, po svoj prilici crkve sv. Jovana, dela srednjovekovne manastirske celine, kojoj pripada središnji deo porte oko groba Sv. Prohora Pčinjskog.
Drevno svetilište sagrađeno je na starom kultnom mestu zvanom "Isposnica"[10], gde je živeo prepodobni Prohor Pčinjski. U tu pećinu na steni se moglo zbog otvora, ući samo puzeći. I pored nedostataka pouzdanih materijalnih dokaza ima razloga za tvrdnju da je sadašnji grob Sv. Prohora deo prvobitnog hrama. Od najstarije svetinje do danas je očuvana kapela gde počivaju mošti Sv. Prohora. U pitanju je mala, poklonička niska pravougaona prostorija. U sferno oblikovanoj istočnoj strani smeštene su mošti svetitelja, gde je, u desnom gornjem uglu mali otvor iz koga već ceo milenijum izvire čudotvorno miro. Pravilo je bilo da vernici prethodno operu noge tom vodom, a zatim puzeći sa upaljenom voštanicom uđu u isposnicu radi molitve. Sv. Prohor je trenutno jedini srpski svetitelj-mirotočac u Srbiji.
Skladno složene opeke, kamenje i malterne fuge iz vremena kralja Milutina, čine iznenađujuće kolorističke efekte koji se menjaju u zavisnosti od ugla pod kojim sunce osvetljava fasadne površine. Sudeći po sačuvanoj borduri na severnom zidu, crkva je nekada imala zidani ikonostas. Crkva se značajno obnovila krajem XVI veka, kada je dograđen paraklis u slavu Bogorodice, kojom prilikom je korišćen isti materijal za gradnju, ali na manje dekorativan način. U paraklis se iz naosa ulazi hodnikom uz grobnicu Sv. Prohora i kroz vrata na južnoj strani nove crkve. Nova crkva započeta je 1898. a dovršena 1904. godine. U crkvu se ulazi sa zapada preko dvanaest polukružnih stepenika.
U manastirskom kompleksu dominiraju dva konaka, od kojih „vranjski konak“, monumentalnih razmera, predstavlja jednu od najlepših građevina ovog tipa u Srbiji. Građen je između 1854. i 1862. godine, zaslugom Hadži-Mihaila Pogačarevića, trgovca iz Vranja. U tom starijem konaku bilo je 70 prostranih soba, a u novijem su 22 moderno uređene sobe, sa jednom velikom prostranom salom.[10]
Prvobitna crkva, podignuta nad grobom ovog čuvenog svetitelja i misionara, više puta je obnavljana. Sadašnja monumentalna višekupolna crkva, sagrađena 1898. godine, obuhvatila je starija zdanja. U oltarskom prostoru nalazi se grobnica Svetog Prohora Pčinjskog i monaška kosturnica. Najzaslužniji za opravku je bio Nedeljko Kovačević, dugogodišnji manastirski tutor rodom iz sela Klinovca, u Preševskom srezu. Po upokojenju Nedeljka, inače zaslužnog starog četničkog jataka, njegovo telo je u znak počasti sahranjeno u manastirskoj porti.[1]
Manastirski Kraljev konak je izgoreo 27. januara 2014. godine.[11][12]
Starešine manastira[uredi | uredi izvor]
- Petronije Popović, (1873—1879).
- Vladimir Popović, (1891—1912).
- Vladimir Protić, (1912—1915).
- Jovan Dodić, (1917—1921).
- Kirilo Rus, (1921—1923).
- Metodije Milovanović, (1923—1926)
- Sava Mitrović, (1926—1930).
- Vartolomej Debeljački, (1932—1935).[13]
- Miron Đurić, (1935—1941).
- Pimen Milić, (1943—1987).[14]
- Jelena Stevanović, (1987—1992).[15]
- Pajsije (Tanasijević), (1993—1996).[16]
- Pahomije Gačić, (1996—1999).[17]
- Pajsije (Tanasijević), (1999—2003).
- Serafim Mišić, (2003—2006).[18]
- Pahomije Gačić, (2009—2011).
- Nikolaj Mladenović, (2011—2014).[19]
- Stefanida Glavčić, (2014—2018).[20]
- Metodije Marković, (2020—trenutni).[21]
Ikone[uredi | uredi izvor]
Najstarije zidne slike nalaze se na spoljnim površinama grobnice Sv. Prohora Pčinjskog. Ne vidimo ih, ali sa sigurnošću možemo tvrditi da postoje. Za razliku od ostalih zidnih površina, tri sloja fresko maltera konstatovana su jedino sa spoljne strane severnog zida kapele, ili južnog zida crkve, kao najstarijeg dela svetilišta. Drugi put crkva je živopisana posle obnove iz vremena arhiepiskopa Save III (1309-1316). Jedan od najznačajnijih slikara vizantijskog sveta angažovan na dvoru kralja Milutina, Mihailo Astrapa, živopisao je crkvu Sv. Prohora 1316. ili 1317. godine. Svoj rad on je obeležio potpisom na okruglom štitu Sv. Dimitrija (H MI HA NL), zaštitnika grada iz koga je umetnik došao. Dosta fresaka je neprepoznatljivo iz tog doba, ali razlikuju se Arhijereji iz poklonjenja Hristu Agnecu, Sv. Danilo Stolpnik i Sv. Arhiđakon Stefan, Sv. Kirilo Aleksandrijski i Sv. Kliment Ohridski, sv. Nikola i Sv. Silvester... Zbog skoro potpunog uništenja ostalih fresaka, 1488/9. godine islikane su nove, na mestu starih, rukom mladog, ali iskusnog freskopisca, koji je poštovao stare, te je napravio prvo skice starih i na njih docrtao nove freske, koje i dan danas tamo, uz sve ostale, i stoje. Mnogo freskopisaca je docrtalo nove freske, koje se veoma lako daju prepoznati, a čine ovu crkvu jednu od najvećeg umetničkog poduhvata iz svih doba freskoslikarstva.
Jedna od možda najprepoznatljivijih i značajnijih je ikona Sv. Prohora Pčinjskog (118 cm h 85 cm) sa scenama iz njegovog žitija, nastala 1871. godine, koju je izradio samouki ikonopisac Zaharije Desperski Samokovac.
Za vreme igumana Vartolomeja (1934) počelo se sa obnovom ikonostasa manastirskog hrama. Posebno je uspela ikona Presvete Bogorodice, izrađena u modernom koloritu.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Klisura reke Pčinje i manastir Prohor Pčinjski viđeni sa vidikovca na putu ka manastiru. -
Spomen kapela na ulazu -
Spomen ploča posvećena renoviranju -
Fotografija iz prošlog veka na zidu "Vranjskog konaka"
- Vranjski konak
-
Putokaz "Vranjski konak" -
Vranjski konak -
Unutrašnjost -
Drvene stepenice -
Cenovnik u etno stilu -
Portret Ave Justina (Justina Popovića) na zidu Vranjskog konaka
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Pajsije Tanasijević
- Spisak spomenika kulture u Pčinjskom okrugu
- Spisak spomenika kulture od izuzetnog značaja
- Manastir Svetog Pantelejmona u Lepčincu
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b "Vreme", Beograd 12. novembar 1934. godine
- ^ „Prepodobni Prohor Pčinjski – 950 godina u srpskom narodu | Srpska Pravoslavna Crkva [Zvanični sajt]”. arhiva.spc.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-07-14.
- ^ Zvanični sajt manastira sv. Prohor Pčinjski
- ^ a b v "Politika", Beograd 1930. godine
- ^ "Politika", Beograd 2. novembar 1930. godine
- ^ Letopis manastira
- ^ „„KO SU NOVI SVETITELjI U DIPTIHU SVETIH SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE?” članak u časopisu Sabor”. Arhivirano iz originala 21. 01. 2019. g. Pristupljeno 09. 04. 2020.
- ^ "Vreme", Beograd 1937. godine
- ^ "Vreme", 12. nov. 1934
- ^ a b "Vreme", Beograd 1934. godine
- ^ Izgoreo Kraljev konak („Večernje novosti“, 27. januar 2014)
- ^ Izgoreo krov Kraljevog konaka u manastiru Prohor Pčinjski („Politika“, 27. januar 2014)
- ^ „MANASTIR PROHOR PČINjSKI”. Han info (na jeziku: srpski). 2021-06-12. Pristupljeno 2023-07-14.
- ^ „VUČJI SINOVI PČINjE”. DUH STARIH SRBA (na jeziku: srpski). 2019-06-17. Pristupljeno 2023-07-14.
- ^ „MANASTIR TEMSKA, PIROT - www.manastiri-crkve.com”. www.manastiri-crkve.com. Pristupljeno 2023-07-14.
- ^ „Novosti za 22.7.2003.g.”. arhiva.spc.rs. Pristupljeno 2023-07-14.
- ^ „Episkop Pahomije bogoslužio u manastiru Prepodobnog Prohora Pčinjskog | Srpska Pravoslavna Crkva [Zvanični sajt]”. arhiva.spc.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-07-14.
- ^ „Osveštana nova zvona u manastiru Svetog velikomučenika Georgija u Temskoj | Srpska Pravoslavna Crkva [Zvanični sajt]”. arhiva.spc.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-07-14.
- ^ Administrator. „PRESTAVIO SE U GOSPODU IGUMAN MANASTIRA SARINAC - Eparhija Šumadijska”. www.eparhija-sumadijska.org.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-07-14.
- ^ „Svetinja kao proročanstvo”. NOVOSTI (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-07-14.
- ^ „Arhimandrit Metodije Marković o čudotovornim isceljenjima u manastiru Prepodobnog Prohora Pčinjskog”. VRANJSKA PLUS TELEVIZIJA (na jeziku: srpski). 2020-07-17. Pristupljeno 2023-07-14.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Slobodan Mileusnić: Sveti Srbi, Novi Sad 2000.
- Svetosavlje
- Autentična istraživanja i drugi izvori.
- M. Rakocija, Manastir Sv. Oca Prohora Pčinjskog, Vranje 1987.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Manastir Prohor Pčinjski — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
- Zvanični sajt manastira sv. Prohor Pčinjski
- Manastir Prohor Pčinjski Kompletan vodič kroz Srbiju
- Sveti Prohor Pčinjski — film
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture — Beograd
- Lista spomenika
- Oko Vranja — Manastir Prohor Pčinjski Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. april 2016)
- Manastir Prepodobni Prohor Pčinjski
- Manastir Prohor Pčinjski – stariji i od Hilandara („Politika”, 12. jun 2021)
.jpg)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
