Manastir Sveti Marko Koriški

Glavni članak: Spisak uništenih pravoslavnih hramova na Kosovu i Metohiji

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Crkva Svetog Marka.

Manastir Sveti Marko Koriški
Osnovni podaci
Jurisdikcija	Eparhija raško-prizrenska
Osnivanje	15. vek
Mesto	Koriša
Država	Srbija

Manastir Sveti Marko Koriški nalazi se s desne strane Koriške reke, uzvodno tri kilometra od mesta Koriša, blizu Prizrena, na strmini brda, tako da je teško doći do njega.

Istorija

Prema sačuvanim zapisima, manastir su gradili „Ioan Vlahić i Branko Vlahić 1467. godine“. Pominje se i u turskim popisima prizrenske oblasti 1520. i 1530. godine. Manastir se jedini održao nerazrušen u prirenskoj okolini za vreme turske vladavine, sve do bugarske okupacije 1915. godine. Imao je konake, voćnjake, livade i izvor vode. Do 1999. godine bila je sačuvana manastirska crkva i visoki kameni zvonik, a nazirali su se ostaci konaka u korovu i žbunju, kao i odrasli izdanci nekadašnjeg voćnjaka, smokve i orasi. Voda sa nekadašnjeg manastirskog izvora razlivala se zapuštenom manastirskom portom. Iznad manastira, u stenovitom i nepristupačnom delu brda nalazila se isposnica svetog Marka Koriškog, koja posle Drugog svetskog rata nije ispitivana.

Na slici: jedan od najstarijih prepisa Dušanovog zakonika, Prizrenski prepis iz 15. veka, nađen u manastiru Sveti Marko Koriški

Manastirska crkva je bila jednostavna, pravougaone osnove, sa delićem očuvanih fresaka. Na zapadnoj strani manastira, uz samu crkvu, 1861. godine, Sima Andrejević Igumanov dao je da se sazida kameni zvonik u obliku visoke kule, koji se izdiže na steni nad provalijom iznad same Koriške reke. Na zvoniku su bila dva zvona – dopremljena iz Rusije. Po zapisima, to su bila prva zvona koja su od dolaska Turaka zvonila u prizrenskom kraju. Zvona su, 1941. godine, Albanci Kabašani iščupali iz zvonika i bacili niz stenu u reku. U prostoru koji čine crkva i zvonik je grob Sime Andrejevića Igumanova sa nadgrobnim spomenikom, koji su Albanci nekoliko puta u toku osamdesetih godina 20. veka razbijali i skrnavili, kao i samu crkvu.

Godine 1864. kir Petronije je bio iguman manastira Sv. Marka u Korišu. On je tada kupio u Prizrenu srpsku knjigu "Plač Stare Srbije".

Ivan Jastrebov o manastiru

Ivan Jastrebov je zapisao o ovom manastiru da se nalazi na sat i po hoda istočno od Prizrena. Vidi se iz sela Ljutoglava (između Prizrena i Suve Reke). Put vodi preko sela Koriša. Uspon nije težak, desetak minuta hoda. Izgrađen je na levoj strani Kabaške klisure, na strmoj steni. Pruža se pogled na gotovo ceo Podgor, Podrimlje i Đakovački okrug. Manastir je na pola puta između Koriše i crkve Sv. Petra Koriškog. Na strani gde je manastir i na suprotnoj strani, krajem 18. veka su se naselili Arnauti iz latinskog plemena Kabaš koje se nalazi u Dukađinu - u Ibalu. Dolaskom su prešli na islam. Velike muke su zadavali tadašnjem igumanu zahvaljujui kojem manastir nije pretvoren u džamiju. Kabaši tu nisu imali svoje bogomolje pa su sa zavišću gledali na hram Sv. Marka. 1879. traže da se manastir pretvori u tekiju za njih. To im nije pošlo za rukom. Dok je ranije manastir bio pust služio im je kao staja za ovce i koze. Jastrebov smatra da je hram podignut malo pre turske vladavine i bio je metoh crkve Sv. Petra Koriškog. Manastir Sv. Marka je obnovio jeromonah Serafim po svedočenju prizrenskog mitropolita Isaije iz 1731. g., koji spominje predeli Horiškija, a ne predele koriške. Serafim je tu boravio duže od 50 godina što svedoči natpis nad dverima s unutrašnje strane da je on dveri izradio 1781. g. Po njegovoj smrti Partenije održava manastir zahvaljujui hrišćanima Koriše koji nisu imali svoj hram i ovaj manastir su smatrali svojom crkvom. Nakon Partenija, oko 20 godina iguman je Avksentije Veliki (svetovno pop Andrej Kijačević iz Koriše), a nakon njega njegov sin Avksentije Mali čiji je letopis koristio Srećković za sastavljanje svoje knjige Sina paša. Za vreme Avksentija u crkvi Sv. Petra se i dalje jednom godišnje vršilo bogosluženje. Imao je umeće opštenja sa Arnautima zbog čega su ga ovi poštovali i ponosili se što je manastor Sv. Marko sačuvan njihovom milošću. Tu se čuvala Dušanova povelja za manastir Sv. Arhangela i Dušanov zakonik. Potom su igumani Toma, Serafim (bio je pop Jovan do monašenja), otac Nikanor, poznat po imenu Petronije. On je doveo u red manastir koji je posedovao dovoljno zemlje oko manastora, da se može prehranjivati. Izgrađeno je par soba za posetioce iz grada. Uz novčanu pomoć Sime Igumanova, brata pomenutog igumana Avksentija, 1861. je izgrađena zvonara, što se videlo iz natpisa na zvonari sa istočne strane. Poklonio je i dva zvona. Tu je i Simina grobnica u koju je sahranjen zajedno sa bratom, majkom, babom Narandžom i ženom čije je kosti sam ovde preneo, nekoliko godina pred smrt. Otac Petronije mu je podigao lep nadgrobni spomenik sa natpisom zahvalnosti za dobročinstva manastiru. Isposnica Svetog Petra Koriškog je također od Jastrebova opisana, jer je nedaleko od manastra Sv. Marka.

Kako je sačuvan prepis Dušanovog zakonika

Po dolasku Turaka, manastir je jedno vreme bio opusteo. Ruski istoričar i konzul u Sarajevu, A. Giljferding, prilikom posete 1858. godine je zapisao da je dugo godina bio napušten i „služio kao staja za koze susednih Albanaca“. Zna se da je u 17. veku bio obnovljen i naseljen, da su slikane njegove dveri i da je imao znatnu zbirku knjiga. Giljferding je zatekao 20 rukopisnih knjiga, ali „ništa zanimljivog i znatnijeg“ nije bilo.

Postoji zapis njegovog monaha Nićifora, iz 1765. godine, koji je iz Visokih Dečana doneo mnoge knjige. Godine 1779. u manastir je stupio kao sabrat monah Partenije i priložio jednu knjigu. Bio je iz porodice Popovića, iz sela Dvorana kod Prizrena, koja je dala dvadesetak generacija sveštenika i sačuvala mnoge srpske knjige iz 14. i 15. veka. Tako se pretpostavlja da je Partenijevom zaslugom ovde bio donet i rukopis Dušanovog zakonika, koji je u ovoj crkvi 1859. godine otkrio prizrenski učitelj Nikola Musulin. U nauci je poznat kao Prizrenski rukopis Dušanovog zakonika, koji se smatra najpotpunijim i najbližim originalu. Danas se čuva u Narodnom muzeju u Beogradu.

Crkva i zvonik Svetog Marka Koriškog (ispod drveta grob Sime Igumanova), 1992, snimak Dragana Jovanovića

Pljačke manastira tokom vremena

Za vreme Prvog svetskog rata manastir je bio razoren, konaci spaljeni i opljačkani, a monasi poubijani od strane Albanaca iz susednog sela Kabaš. Manastirom je tada upravljao stari kaluđer arhimandrit Danilo, a tu su živeli još crkvenjak Jovan i baba Stana. Albanci iz Kabaša su u manastiru zatekli jednu jedinicu srpske vojske sa 60 vojnika i nekoliko oficira, koja se novembra 1915, povlačila prema Albaniji. Bila je to treća četa, trećeg bataljona Moravske divizije, uz koju je došao i izbegli narod. Umornim Srbima je te noći prišlo je pedesetak stanovnika Kabaša, na čelu sa Jusufom Ukom. Na „besu“ su im izmolili - oduzeli oružje, uz obećanje da će ih mirno ispratiti, a zatim su pogazili reč i sve ih poubijali. Srpske vojnike su vezivali, a zatim ubijali noževima i sekirama. Jedan od ubica Arnautin se za vreme bugarske okupacije hvalio u Prizrenu: "Ubili smo ih 180, koliko je ko hteo, toliko ih je odvodio i klao". Svedoci toga verolomnog pokolja bili su 80-godišnja starica Mitra i 60-godišnji manastirski zidar Kosta Đurđević, koje su Kabašani usmrtili poslednje, bacivši ih sa manastirske litice visoke stotinu metara u korito Koriške reke. Tom prilikom ubili su i sreskog načelnika Antonijevića, koji se tu bio sklonio sa ćerkom i sinom, dok su deca jedina ostala pošteđena. Nakon što je obečastio sestru, predvodnik Uka ih je obukao u arnautsko odelo i sutradan pustio da odu. Suđenje arnautskim zlikovcima iz Kobaša organizovano je tek 1926. godine u Prizrenu. Tek 1934. godine skupljeni su posmrtni ostaci izginulih mučenika, i preneti u Prizren, gde su uz pojanje 10 sveštenika sahranjeni na vojničkom groblju u Prizrenu.

Posle Prvog svetskog rata manastir je obnovljen, zajedno sa konacima, voćnjacima, njivama i livadama. Godine 1941. Albanci su ga opet opljačkali, a monahe razjurili i odneli zvona sa zvonika. Posle Drugog svetskog rata manastir nije obnavljan, o njemu je brinula prizrenska episkopija i bogoslovija. Osamdesetih godina 20. veka bio je stalna meta vandala, koji su sve iz crkve pobacali niz litice i nekoliko puta crkvu palili, skrnaveći i grob poznatog dobrotvora Sime Igumanova.

Život manastira počeo je da se obnavlja 1995. godine, kada je tu došao prvi kaluđer, da bi 1998. godine bio završen novi konak i osveštan.

Osnov za upis u registar spomenika kulture

Rešenje Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Prištini, br. 591 od 9. avgusta 1965. godine, Zakon o zaštiti spomenika kulture (Sl. glasnik SRS br. 51/59).

Razaranje manastira 1999. godine

U junu mesecu 1999. godine kada su počeli progoni srpskog stanovništva prizrenskog kraja nakon dolaska nemačkog KFOR-a, manastir je ponovo uništen. Crkva i zvonik su minirani, tako da je danas od ove drevne svetinje preostala samo gomila kamenja.

Vidi još

• Sima Igumanov
• Isposnica Svetog Petra Koriškog
• Dušanov zakonik
• Spisak manastira Srpske pravoslavne crkve
• Koriša

Literatura

• Ivan Stepanovič Jastrebov: Manastir Sv. Marka, u Ivan Stepanovič Jastrebov: Stara Srbija, Srpska kraljevska akademija, Spomenik XLI, drugi razred, 36, Beograd 1904; Isto: I. S. Jastrebov: Stara Srbija, NIP "Novi svet" - Narodna i univerzitetska biblioteka, Priština, 1995. pp. 158– 166;
• Milan Ivanović: Crkveni spomenici XIII - XX veka, Zadužbine Kosova, Prizren – Beograd, 1987, 462 - 463;
• Radosav Stojanović: Sveti Marko Koriški, putopis, Jedinstvo, Priština, 25 – 26. jul 1992, 8; Isti: Vidovdanski glasnik, Gračanica, 2, 1993, 34 – 35;

Spoljašnje veze

• „Manastir sa crkvom Sv. Marka — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU. 
• Manastir Svetog Marka i milostivi čika Sima (Politika, 7. januar 2020)