Manastir Srpski Kovin
| Manastir Srpski Kovin | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | SPC |
| Osnivanje | 12. vek |
| Osnivač | Jelena |
| Mesto | Srpski Kovin (mađ. Ráckeve ) |
| Država |  Mađarska |
Manastir Srpski Kovin u Srpskom Kovinu (mađ. Ráckeve) je najstariji manastir u Mađarskoj i jedan od dva manastira u Budimskoj eparhiji Srpske pravoslavne crkve. Smešten je 40 km južno od Budimpešte, na ostrvu Čepel, u središtu naselja Srpski Kovin.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Prema sačuvanom predanju, često zanemarenom, ovaj manastir predstavlja srednjovekovnu tekovinu i nastao je u prvoj polovini XII veka. Kao osnivač manastira pominje se kraljica Jelena, ćerka raškog župana Uroša I i supruga vladara Bele II Slepog. U vreme kad je manastir nastao Ugarskom je vladala Jelena umesto svog maloletnog sina Geze II (1141–1161).[1]
Nakon što su Turci 1439. godine opseli i prvi put osvojili utvrđeno Smederevo, u dva navrata su prešli Dunav, opustošili i opljačkali Kovin i sva okolna naselja. Oni koji su izbegli na vreme krenuli su u dubinu Ugarske i dospeli do ostrva Čepela na Dunavu. Ugarski kralj Vladislav je 10. oktobra 1440. godine ustupio kovinskim preseljenicima kasnogotičku crkvu sa kapelama i zvonikom, pa uz to, po svoj prilici, odgovarajući deo kraljevskih zemljišnih poseda. Od tog doba do danas, na Čepelu postoji Gornji ili Srpski Kovin, sa crkvom posvećenom uspenju Bogorodice i sa kapelama Sv. Jovana Preteče i Sv. Vračeva Kuzmana i Damjana (prva na jugoistočnoj, druga na jugozapadnoj strani).
Postoji mogućnost, da je u godinama oko polovine XVI veka parohijska crkva pretvorena u manastirsku. Za ovaj zaključak nema neposrednih dokaza, ali su u turskom popisu iz 1546. godine u Srpskom Kovinu zabeležena tri monaha i jedan sveštenik što upućuje na mogućnost da je uz crkvu tada već postojao manastir. Za sada pouzdani podaci iz 1680. godine, potvrđuju postojanje manastira na Čepelskom ostrvu. U okviru redukacije manastira u vreme Marije Terezije, Kovinski manastir je ukinut 1777. godine a malobrojno bratstvo, verovatno na čelu sa arhimandritom Josifom Stanojevićem, preseljeno je u manastir Grabovac a crkva pretvorena u parohijsku.[1]
Nakon više od dva veka, ova velika svetinja Srba u Mađarskoj ponovo dobija status manastira, na čelu sa igumanom Andrejem Pandurovićem iz manastira Hilandara (pogledati u galeriji gramatu ) koji se tu nastanio 26. septembra 2003. godine. Dodeljen mu je 2019. godine čin arhimandrita.
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
U vreme nastanka, krajem XIII veka, crkva je predstavljala veću jednobrodnu, ranogotsku građevinu, pravougaonog oblika u osnovi, gabarita oko 10 h 25 metara i sa korisnom površinom oko 175 m². Na obimnim zidinama od tesanog kamena, debljine oko 90 cm, bila su dva portala, devet dvodelnih prozora i 16 potpornih stubaca. Približno iz istog vremena je i izdvojeni zvonik na istočnoj strani, ozidan tesanim kamenom, sada sačuvan u nivou prizemlja i sprata. Njegove osnovne mere (7,40 h 7,20 m), debljina zidova oko 2,50 m i mala korisna površina ukazuju na dubinu temelja do dva metra i na visinu oko 50 metara zajedno sa uskom piramidalnom kapom na vrhu.
U godinama posle 1440. godine, nakon ustupanja crkve Srbima, skladna i proporcionalna gotska građevina (sa kapelama ) pretvorena je u pravoslavnu bogomolju uz neznatne intervencije. Istočni travej, trostrano završen, pregrađen je i pretvoren u oltarski prostor odgovarajuće veličine. Bez sumnje, prvobitni ikonostas u ustupljenoj crkvi predstavljao je nisku oltarsku pregradu sa malim brojem ikona donetih iz Kovina u Banatu. Današnji ikonostas sa manjim brojem ikona, potiče iz 1770. godine. Samo su četiri prestone ikone nastale ranije, 1746. godine, i rad su nepoznatih ruskih i ukrajinskih majstora. Ostale ikone, pa i one na neuobičajenim mestima ispod prestonih, pripadaju majstorima iz Moshopolja. Ova “razvijena” pregrada ima više horizontalnih zona. Prva je parapetna i neoslikana. Drugu čine carske dveri sa 14 medaljona proroka, bočne dveri sa ikonama iznad njih i najzad prestone ikone sa izduženim medaljonima u podnožju. U završnoj četvrtoj zoni nalaze se krst sa raspećem, dve prateće ikone i apostoli u duboreznim ramovima.[1] Čudotvornu ikonu Presvete Bogorodice, koja se polovinom 19. veka nalazila severno iznad pevnica u hramu, platio je da se oslika 1760. godine, Jovan Kiriak žitelj varoši Kožani, u Tesaliji.[2]
Na osnovoma ranijeg, verovatno urušenog zvonika, 1756. godine je podignut barokni deo zvonika u nivou dva sprata i sa visokom ukrasnom kapom na vrhu. Zajedno sa ranijim etažama zvonik ima prizemlje, tri sprata i kapu od drvene građe opšivene bakarnim limom. Visina zidanog dela zvonika iznosi 26,10 m, visina dekorativne kape (sa jabukom i krstom ) 14,30 m, a sveukupna visina je 40,40 metara. Posmatran u okviru srpske barokne arhitekture, zvonik pripada retkoj grupi tornjeva potpuno odvojenih od crkve.
Živopis[uredi | uredi izvor]
Natpis na bronzanoj ploči uzidanoj u južni zid priprate saopštava da je crkva bila slikana tri puta – 1320. godine (od čega nema sačuvanih tragova ), potom 1514. godine (od tog slikarstva se, ispod delova maltera iz 1765. godine koji je otpao, vidi se samo fragment lika Bogorodice sa Hristom ), te poslednji put 1765. godine. Natpis iznad južnih vrata, koja vode iz crkve u kapelu Jovana Krstitelja, takođe govori o živopisanju crkve u tri maha. U paraklisima uz crkvu zidne slike rađene su 1771. godine, što se vidi iz natpisa.[3]
Crkvu Uspenja Bogorodice u Srpskom Kovinu i njena dva paraklisa oslikali su majstori koje je predvodio Teodor Simeonov iz Moshopolja. Sačuvani su i ugovori koje je majstor potpisao sa naručiocima živopisa.[4] Pošto je crkva rađena u gotskom stilu, ikonograf se nalazio pred teškim zadatkom, da na gotski podeljenim odeljenjima i površinama razvije scene prema starom načinu slikanja u vizantijskim i srpskim crkvama. Cela velika crkva kao i priprate, od zemlje, pa do vrha gotskih svodova, između prepletenih stubova, prema srazmeri prostora koji na svodovima gore biva sve uži, simetrično su ispunjeni freskama svetitelja kao isrpskih vladara i svetaca. Sastavci stubova zgodno su kombinovani i pokrivani manjim slikama jevanđelista, apostola, mučenika, anđela i arhanđela. Na donjim delovima zidova, između uspravnih stubova, poređani su srpski vladari od Nemanje pa do cara Uroša i cara Lazara, u prirodnoj veličini.
Freska na južnom zidu, u dovratku prolaza između paraklisa Svetog Jovana Preteče i glavne crkve, nastala 1765. godine, na kojoj se Joakim i Ana molitveno obraćaju Bogorodici predstavlja zanimljivu i izuzetnu pojavu u srpskom slikarstvu. Prizor podseća na kompoziciju Deizisa, ali se kao protagonisti pojavljuju Bogorodica i njeni roditelji.[5]
Galerija[uredi | uredi izvor]
Sakralni predmeti[uredi | uredi izvor]
-
Darohranilica XIX vek -
Jevanđelje iz 1701. god. -
Jevanđelje iz 1716. god. -
Krst iz XVIII veka -
Putir XIX vek -
Minej iz XVIII veka
Unutrašnjost crkve[uredi | uredi izvor]
Bogosluženja[uredi | uredi izvor]
-
Dekret o proizvođenju u igumana -
Iguman Andrej
Pandurović -
Njegovo prosveštenstvo Vladika Lukijan
Budimski -
Slava u Manastiru
Srpski Kovin -
Vladika Lukijan osvećuje slavski kolač -
Osvećenje slavksog
kolača
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Vojislav Matić: Pravoslavni manastir Srpski Kovin, Platoneum, Novi Sad. 2009. ISBN 978-86-85869-36-5.
- ^ "Serbska pčela", Budim 1833. godine
- ^ Sreten Petković: Živopis crkve Uspenja u Srpskom Kovinu (Rackeve-u ) , Zbornik Matice srpske za društevne nauke 23, Novi Sad 1959.
- ^ Dinko Davidov: Spomenici Budimske eparhije, Prosveta, Beograd. 1990. ISBN 978-86-07-00480-5.
- ^ Ljiljana Ševo: Jedna neuobičajena tema u srpskom slikarstvu – Bogorodica između Joakima i Ane u crkvi Uspenja Bogorodice u Srpskom Kovinu, Niš i vizantija, Zbornik radova, Niš. 2007. ISBN 86-83505-76-0.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Radio-televizija Republike Srpske: Tamo Daleko, 4. 12. 2011.[mrtva veza] (jezik: srpski)
