Martin Skorseze

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Martin Skorseze
Martin Skorseze na Berlinskom filmskom festivalu 2010.
Lični podaci
Puno imeMartin Marcantonio Luciano Scorsese
Datum rođenja(1942-11-17)17. novembar 1942. (81 god.)
Mjesto rođenjaNjujork, Njujork, SAD
Porodica
SupružnikLaren Brenan(1965—1975)
Džulija Kameron (1975—1979)
Izabela Roselini (1979—1983)
Barbara da Fina (1985—1991)
Helen Moris (1999—)
Potpis
Veza do IMDb-a

Martin Lučano Skorseze (engl. Martin Luciano Scorsese; Njujork, 17. novembar 1942) američki je filmski reditelj scenarista, producent i istoričar filma. To poreklo često se osetilo kroz njegove filmove, jer su vrlo često bili vezani za teme o Amerikancima iz Italije, kao što su identitet italijanskih Amerikanaca, katolički koncept krivnje i iskupljenja,[1] mačizam i nasilje. Skorseze je verovatno najpoznatiji po svojim filmovima o mafiji. Osvojio je Oskar za najboljeg reditelja za film Dvostruka igra na 79. dodjeli 2007; film je takođe osvojio Oskare za najbolji film, najbolju montažu i najbolji adaptirani scenario. To je prvi Skorsezeov Oskar, iako je bio nominovan šest puta.

Skorseze se smatra jednim od najznačajnijih i najuticajnijih američkih režisera svoje generacije, pogotovo zbog režije filmova kao što su Taksista, Razjareni bik i Dobri momci; na sva tri je sarađivao s jednim od svojih najvernijih saradnika, glumcem Robertom De Nirom.[2]

Detinjstvo[uredi | uredi izvor]

Martin Skorseze rođen je 1942. u Njujorku u porodici italijanskog porekla. Odrastao je u njujorškoj četvrti Mala Italija. Njegov otac, Lučano Čarls Skorseze (1900—1993), i majka, Ketrin Skorseze (1912—1997), radili su u njujorškoj fabrici odeće.[3] Kao dečaka roditelji su ga često vodili u bioskop, i u tom periodu razvio je strast za filmom. U ranom dobu bio je opsednut istorijskim spektaklima. Smatra se da su bar dva filma tog žanra, Zemlja faraona (1955.), i El Sid (1961.), ostavili snažan i trajan uticaj na njegovu filmsku tehniku. Kasnije se prisetio tog uticaja u dokumentarcu o italijanskom neorealizmu te komentirao kako su ga Kradljivci bicikla zajedno s filmovima Pajza, Rim, otvoreni grad inspirisali te kako je to uticalo na njegov pogled i prikaz njegova sicilijanskog nasleđa. U svom dokumentarcu, Moje putovanje u Italiju, Skorseze je istaknuo da je sicilijanska epizoda Pajze Roberta Roselinija kao prvo što je vidio na televiziji zajedno sa svojim rođacima, koji su i sami bili sicilijanski doseljenici, izvršilo veliki uticaj na njegov život.[4] Skorseze se posebno divio neorealističnim filmovima. Kao još jedan veliki uticaj na svoju karijeru naveo je indijski neorealizam režisera Satjađita Raja.[5][6] Njegova prvotna želja da postane sveštenik dok je pohađao Kardinal Hejz srednju školu Bronksu, potisnuta je novom, za kinematografijom. Bogosloviju je zamenio za Njujoršku školu filma, gde je 1969. stekao magistraturu.

Karijera[uredi | uredi izvor]

Rana karijera[uredi | uredi izvor]

Iako je Vijetnamski rat počeo u to vreme, Skorseze je uspeo da izbegne vojnu službu. Pohađao je filmsku školu u sklopu njujorškog univerziteta. Nakon studija filmske režije bio je nastavnik u filmskoj školi, reditelj reklamnih filmova, montažer Vudstoka i pomoćnik reditelja. Snimao je kratkometražne filmove Šta tako lepa devojka radi na ovakvom mestu? (1963) i Nisi samo ti, Mari! (1964). U to vreme postao je autor nekoliko kratkih igranih filmova. Njegov najpoznatiji kratkometražni film iz tog perioda bio je The Big Shave (1967), u kojem se nepoznati čovek brije sve dok ne počne obilno krvariti, režući vlastiti vrat britvicom. Film je bio svojevrsna kritika američke vojne intervencije u Vijetnamu, a alternativni naziv filma bio je Viet '67.[7]

Godine 1969, Skorseze je snimio prvi dugometražni film, crno-beli Ko kuca na moja vrata (Who's That Knocking at my Door?), sa kolegom studentom, glumcem Harvijem Kajtelom i montažerkom Telmom Skunmejker s kojima će dugo i uspešno sarađivati. Film je bio preteča kasnije snimljenog filma Ulice zla. Iako nedovoljno razvijen, već je tada bio evidentan „Skorsezeov stil“: osećaj za ulični život Amerikanaca poreklom iz Italije, dinamična montaža, električni rok saundtrek i problematični muški protagonista.

1970-e[uredi | uredi izvor]

Početkom decenije postaje prijatelj i znanac sa takozvanim „filmskim balavcima” sedamdesetih: Fransisom Fordom Kopolom, Brajanom de Palma, Džordžom Lukasom i Stivenom Spilbergom. De Palma ga je upoznao s glumcem Robertom De Nirom, koji mu postaje veliki prijatelj i saradnik na mnogim projektima. Tokom ovog perioda radio je kao jedan od montažera na filmu Vudstok i upoznao glumca i reditelja Džona Kasavetesa, koji će mu takođe postati veliki prijatelj i mentor.[8]

Godine 1970. snimio je film Ulični prizori (Street Scenes), Opasna devojka (Boxcar Bertha) 1972. Gadne ulice (Mean Streets) 1973. Alisa više ne stanuje ovde (Alice Doesn't Live Here) 1974. Godine 1975. snimio je čuveni film Taksista (Taxi Driver) za koji je 1976. nagrađen Zlatnom palmom u Kanu.

Ulice zla[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Ulice zla

Skorseze je 1972. snimio gangsterski film Opasna devojka, radnjom smešten u doba Velike depresije, za producenta B-filmova Rodžera Kormana, koji je pokrenuo karijerne direktore kao Fransis Ford Kopola, Džejms Kameron i Džon Sejls. Iako je smatran manje vrednim delom, neosporno je naučio Skorsezea kako da snimi film jeftino i brzo, te ga je pripremio za prvi film sa De Nirom, Ulice zla.

Ulice zla je bio film koji se pokazao kao prekretnica u karijerama za Skorsezea, De Nira i Kejtela. Sad se već dobro osetio Skorsezeov uticaj: mačo držanje, krvavo nasilje, katolički osećaj krivice i iskupljenja, dinamička montaža i rok muzika za film. Iako je film bio inovativan, njegova napeta atmosfera, skoro dokumentarni stil i „ulična” režija najviše su dugovali rediteljima Kasavetesu i ranom Žan-Lik Godaru.[9]

Godine 1974. je glumica Elen Berstin izabrala Skorsezea da režira film Alis više ne stanuje ovde, za kojeg je osvojila Oskar za najbolju glumicu. Iako dobro prihvaćen, film ostaje anomalija u rediteljevoj ranoj karijeri budući da se fokusira na središnji ženski lik. Vrativši se u Malu Italiju kako bi istražio svoje etničke korene, Skorseze je snimio Italijan-Amerikanac, dokumentarac u kojem su se pojavili i njegovi roditelji, Čarls i Ketrin Skorseze.

Taksista[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Taksista

Dve godine kasnije, 1976. Skorseze je šokirao bioskopsku publiku širom sveta kad je režirao kultno delo Taksista, mračni i nasilni prikaz čoveka koji lagano tone u ludilo u paklenoj viziji Menhetna. Film je važan iz niza razloga. Pre svega, Skorseze je sa njim stekao reputaciju kompletnog reditelja koji deluje na visokom nivou zajedno sa snimateljem Majklom Čapmanom čiji stil teži izrazitim kontrastima, snažnim bojama i složenim pokretima kamere. Osim toga, bila je to izvođačka prekretnica Roberta De Nira u ulozi poremećenog i psihotičnog Travisa Bikla, te je stoga film postao jedan od najlegendarnijih filmskih prekretnica. U filmu su nastupili i Džodi Foster u izrazito kontroverznoj ulozi maloletne prostitutke, te Harvi Kajtel kao njen svodnik, Matju ili „Sport”.

Taksista je označio i početak saradnje sa scenaristom Polom Šrederom. Film deli tematske veze sa radom francuskog reditelja Robera Bresona, ponajviše s filmom Džeparoš (u smislu „dnevnika” osamljenika i opsednutog čoveka koji traži iskupljenje). Scenarista/reditelj Šreder često se vraćao Bresonovim radovima u svojim filmovima kao što su Američki žigolo i Osoba lakog sna i u Skorsezeovom kasnijem filmu, Između života i smrti.[10]

Kontroverzan od samog objavljivanja, Taksista se našao na naslovnim stranicama ponovno pet godina kasnije, kad je Džon Hinkli mlađi pokušao da ubije tadašnjeg predsednika Ronalda Regana. Nekoliko puta se opravdavao svojom opsesijom likom Džodi Foster (u filmu, lik kojeg glumi De Niro, Travis Bikl, pokušava da ubije senatora).[11]

Taksista je osvojio Zlatnu palmu na Filmskom festivalu u Kanu,[12] te zaradio četiri nominacije za Oskara, uključujući onu za najbolji film, međutim nije osvojio nijednu nagradu.

Skorsezeu je nakon toga ponuđena uloga Čarlsa Mensona u filmu Helter Skelter i epizodna uloga u ratnom filmu Velika prva divizija, ali je odbio obe ponude. Međutim, prihvatio je ulogu gangstera u filmu Topovsko đule reditelja Pola Bartela. U to se vreme govorilo i o nekoliko nikad snimljenih rediteljskih projekata kao što su Ukleto leto, o Meri Šeli i film s Marlonom Brandom o masakru nad Indijancima kod Vunded Nija.

Njujork, Njujork i Poslednji valcer[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Njujork, Njujork (film iz 1977)

Kritički uspeh Taksiste ohrabrio je Skorsezea da krene sa svojim prvim visokobudžetnim projektom: raskošnim mjuziklom Njujork, Njujork. Počast Skorsezeovom rodnom gradu i klasičnim holivudskim mjuziklima bio je veliki prodajni neuspeh i dobio je loše kritike.

Njujork, Njujork je bila treća rediteljeva saradnja sa Robertom De Nirom, uz kojeg je nastupila Liza Mineli (počast i aluzija na njenog oca, legendarnog reditelja mjuzikala Vinsenta Minelija). Uprkos vizuelnoj raskoši i stilskim bravurama, mnogi kritičari zamerili su filmu na dosta olovnoj studijskoj atmosferi u odnosu na ranije Skorsezijeve projekte. Gledano s današnjeg stajališta, film ostaje jedna od rediteljevih ranih studija muške paranoje i nesigurnosti (koja deli dosta toga s njegovim drugim filmovima kao što su Ulice zla, Taksista, Razjareni bik i Pokojnik).

Razočaravajući prijem filma bacio je Skorsezea u depresiju. Do tada je već postao ozbiljan zavisnik od kokaina. Međutim, našao je dovoljno kreativne snage da snimi visoko cenjeni Poslednji valcer, dokumentujući poslednji koncert grupe The Band. Koncert je održan u dvorani Vinterland u San Francisku, a na njemu je nastupila jedna od najširih postava poznatih muzičara koji su gostovali na jednom koncertu kao što su Erik Klepton, Nil Jang, Nil Dajmond, Ringo Star, Madi Voters, Džoni Mičel, Bob Dilan, Pol Baterfild, Roni Vud i Van Morison. Međutim, Skorsezeove obaveze na drugim projektima odgodile su izlazak filma sve do 1978.

Još se jedan Skorsezeov dokumentarac pojavio 1978, nazvan Američki dečak, s fokusom na Stivena Prinsa, drskog prodavača oružja koji se pojavio u Taksisti. Sledio je period divljih zabava, koje su naštetile ionako slabom Skorsezeovom zdravlju.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ The Religious Affiliation of Director Martin Scorsese Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. mart 2016) Webpage created May 27, 2005. Last modified September 5, 2005. Preuzeto 1. travnja 2007.
  2. ^ „Yahoo! Movies”. Arhivirano iz originala 31. 08. 2006. g. Pristupljeno 01. 06. 2019. 
  3. ^ „Martin Scorsese Biography (1942-)”. Pristupljeno 12. 4. 2013. 
  4. ^ Ingui, Chris. „Martin Scorsese hits DC, hangs with the Hachet”. Hatchet. Pristupljeno 29. 6. 2006. [mrtva veza]
  5. ^ Ingui, Chris. „Martin Scorsese hits DC, hangs with the Hachet”. Hatchet. Arhivirano iz originala 26. 8. 2009. g. Pristupljeno 6. 6. 2009. 
  6. ^ Antani, Jay (2004). „Raging Bull: A film review”. Filmcritic.com. Arhivirano iz originala 14. 02. 2009. g. Pristupljeno 4. 5. 2009. 
  7. ^ „Finding the boy again”. Scotsman. Arhivirano iz originala 14. 10. 2007. g. Pristupljeno 26. 6. 2009. 
  8. ^ „Scorsese on DVD (Film Freak Central)”. Arhivirano iz originala 13. 10. 2006. g. Pristupljeno 1. 6. 2019. 
  9. ^ Hinson, Hal (24. 11. 1991). „Scorsese, Master Of The Rage”. Washington Post. 
  10. ^ Citizen Bickle, or the Allusive Taxi Driver: Uses of Intertextuality
  11. ^ „'I was in a bad place'”. Guardian. 6. 7. 2006. 
  12. ^ „Festival Archives: Taxi Driver”. Festival de Cannes. Pristupljeno 14. 2. 2008. [mrtva veza]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мартин_Скорсезе&oldid=27700525”