Mau Mau ustanak

Mau Mau ustanak 1952.-1960.

Mau-Mau pokret u Keniji obeležava etapu borbe autohtonog stanovništva protiv britanske kolonijalne vlasti. Ovaj pokret je nastao dvadesetih godina 20. veka, doživeo je vrhunac u vidu ustanka pedestih godina i značajno je uticao na dobijanje nezavisnosti Kenije 1963. godine.

Nastanak pokreta

Plemenska podeljenost, unutrašnja religiozna rascepkanost i ekonomska obespravljenost karakterisali u dugom periodu razvoj Kenije, što je umnogome otežavalo organizovanu političku aktivnost protiv kolonizatora. Najbrojnija etnička grupa Kenije Kikuju je 1920. godine organizovala Savez koji je istupio sa minimalnim zahtevima: dodeljivanje obradive zemlje i ublažavanje teških životnih uslova. Savez je bio čvrsto povezan sa misionarskim verskim organizacijama Britanaca. Godinu dana kasnije se stvara Mladi Kikuju savez koji se ubrzo polarizuje na tradicionaliste koji su protiv saradnje i progresiste koji su za saradnju sa kolonijalnom upravom. Ovaj Savez 1922. godine prerasta u Centralni Kikuju savez sa Džomom Kenijatom na čelu. I posle njegovog progonstava u Evropu 1931. godine, Savez nastavlja rad do 1940. godine kada ga kolonijalna uprava stavlja van zakona. Politički pokret autohtonog stanovništva dobija 1945. godine širu platformu – stvoren je Savez Afikanaca Kenije, koji okuplja, ne samo pripadnike Kikuju plemena, već i druga plemena. Povratak Džoma Kenijate u Keniju 1946. godine dovodi do intenzivnijeg delovanja Saveza Afrikanaca i sve dubljeg zaoštravanja odnosa sa Velikom Britanijom. Stvara se tajno udruženje pod nazivom Mau-Mau koje okuplja autohtono stanovništvo sa ciljem borbe protiv kolonijalne vlasti. U pokret Mau-Mau stupalo se polaganjem zakletve, koja je nosila religiozno-ritualni karakter i zahtevala bezrezervno izvršavanje svih zadataka. Kolonijalne vlasti dugo nisu imale jasnu sliku o Mau-Mau, utoliko više što su jezgro pokreta činili pripadnici Kikuju etničke grupe, nastanjeni na istočnim padinama Aberdarevih planina.

Početak ustanka

Do prvih oružanih akcija pripadnika Mau-Mau dolazi krajem 1948. godine i početkom 1949. Obim akcija je u početku sveden na razračunavanje sa pojedinim funkcionerima kolonijalne administracije i kolaboracionistima, i paljenje policijskih stanica. Do oktobra 1952. godine ustanak se rasplamsao zahvatajući područja nastanjena etničkim grupama Kikuju, Meru i Embu. Kolonijalna vlast proglašava oktobra 1952. opsadno stanje, zabranjuje rad Saveza Afrikanaca i hapsi oko 100 njegovih najistaknutijih vođa. Džomo Kenijata je u pritvoru od 8. aprila 1953. U to vreme britanski guverner Kenije raspolaže jednom pešadijskom brigadom od tri bataljona afričkih strelaca i policijskim snagama jačine oko 15 hiljada ljudi. Do kraja 1953. godine te snage su pojačane na tri brigade i preko 30 hiljada policajaca, koncentrisane u Najrobiju i većim mestima. Aktivnost im je ograničena, u prvom redu na obezbeđivanje komunikacija, zaštitu plantaža i rudnika, a samo su povremeno dublje upadale na teritoriju koju su kontrolisati pripadnici Mau-Mau. Tek dolaskom specijalnih snaga iz metropole, objedinjena je komanda nad svim kolonijalnim trupama u istočnoj Africi pod Ministarstvom rata u Londonu. Ustanici su stavljeni van zakona, planinska područja Aberdare i Kenija proglašena su zabranjenim područjima u kojima je svaki Afrikanac smatran neprijateljem i ubijen, a sve one zone u kojima je bilo ustanika, kao i provincija Najrobi, specijalnim područjima, u kojima je dozvoljen pretres svakog crnca. Pripadnicima Mau-Mau nije priznat status ratnika, radi čega je svaki borac, uhvaćen s oružjem predavan sudu koji je imao jedinu presudu – vešanje. Ukoliko bi se odupirali pretresu ili pokušali da beže, ustanici su ubijani na licu mesta. Uporedo sa ovakvim surovim merama, kolonijalne vlasti počele su da iseljavaju domorodačko stanovništvo u nova područja, grupišući ih u naselja pod kontrolom vlasti. Radi razbijanja pokreta iznutra, kolonijalna uprava posvetila je posebnu pažnju stvaranju domaće garde, kolaboracionističke organizacije sastavljene od autohtonog stanovništva. Politikom korumpiranja plemenskih vođa, naročito onih plemena koja nisu uzela aktivnijeg učešća u Mau-Mau, kolonijalna uprava je formirala za kratko vreme brojne jedinice domaće garde, angažujući ih za izviđanja, obezbeđenja policijskih stanica, pa i za borbena dejstva. U svakoj policijskoj stanici, koje su okruživale ustaničke područja, formirana je posebna jedinica domaće grade sa 15 pušaka i 35 kopljanika.

Tok ustanka

U toku 1953. i 1954. operacije protiv Mau-Mau odvijaju se uglavnom u oblastima Fort Hola i Njerija. Jedinice Mau-Mau organizovane u grupma od po 100 boraca, uspele su već od tada da nanesu kolonijalnim trupama značajne gubitke, taktikom zaseda, prepada i napada na izolovane policijske stanice. I u Najrobiju pripadnici Mau-Mau izvade pojedinačne i grupne diverzije i sabotaže. Na čelu pokreta je opšti vojni i politički komitet za celu teritoriju Kenije, koji je, preko odguvarajućih komiteta u oblastima i provincijama, rukovodio oružanom borbom. Organizacija Mau-Mau je bila paralelena kolonijalnoj administrativnoj podeli – gde god je postojao britanski fukcioner bio je i Mau-Mau komitet. Na mesto uhapšenog ili ubijenog vođe ili funkcionera pokreta dolazio je odmah njegov zamenik. Otuda hapšenje Kenijate i ostalih vođa ustanka nije prouzrokovalo oseku oružane borbe. U formacijama Mau-Mau uvedeni su i činovi – od desetara do generala. U toku borbe spominje se ime generala Dedana Kimatua, poznatog po uspešnim akcijama na planinma Aberdare. Mau-Mau je uspostavio oslonac na planinskim masivima Aberdare i Kenija, gde su stvarani i lokalni organi samouprave.

Slom ustanka i dobijanje nezavisnosti

Krajem 1953. godine u Keniju su upućene još dve pešadijske brigade i jedan inžinjerski puk, sedam bataljona afričkih stralaca, pojačane policijske snage, dok su jedinice domaće garde pod komandom britanskih oficira, iznosile blizu 22 hiljade ljudi. Decembra 1953. godine izvedena je i operacija Anvil (nakovanj) koja je trajala do aprila 1954. U njenom toku uhapšeno je i oterano u logore oko 50 hiljada autohtonih stanovnika, uz nemilosrdno proganjanje lica za koja se pretpostavljalo da imaju veze sa Mau-Mau. Istovremeno je počela akcija pročišćavanja ustaničkih područja, nakon čega su preduzimana kombinovana dejstva jakih pešadijskih snaga uz podršku artiljerije i vazduhoplovstva. U takovoj situaciji jedinice Mau-Mau napustile su najjača uporišta, razbile su se na manje grupe, od kojih mnoge padaju u ruke kolonijalnim trupama. Od sredine 1955. do januara 1956. godine, ubijeno je oko 6 hiljada pripadnika ovog pokreta. Uporedo sa opsežnim vojnim akcijama, britanske vlasti sprovodile su politiku korumpriranja plemenskih vođa, podmićujući ih novcem, obećanjima, privilegovanim položajima. Od pripadnika domaće garde obrazuju se spcijalne jedinice za protivgerilsku aktivnost pod komandom oficira obaveštajne službe. Svim ovim merama se parališu vojničke akcije Mau-Mau, a na širem političkom planu doživljavaju potpuni poraz. Napredna javnost mnogih zemalja, pa čak i u Velikoj Britaniji, ustaje u odbranu oslobodilačkog pokreta naroda Kenije, oštro žigošući britansku kolonijalnu politiku, pre svega teror i pokolj stanovništva. Oslobodilačni front naroda Kenije, pre svega snaga Mau-Mau postali su snažan faktor autohtonog stanovništva u njegovoj borbi za slobodu i nezavisnost. Tome je posebno doprineo autoritet Džoma Kenijate kao najistaknutije ličnosti ovih stremljenja. Džomo Kenijata pušten je iz zatvora 21. avgusta 1961. posle devet godina robije. Po povratku u Najrobi postao predsednik Kenijske afričke nacionalne unije. Taktički uspesi kolonijalnih trupa nisu doneli i strateške rezultate. Velika Britanija je postigla vojničku pobedu, ali je izgubila Keniju, dok je Mau-Mau vojnički izgubio, ali je doprineo oslobođenju Kenije od britanske dominacije koje je nastupilo 1963. godine.

Izvori

• Vojna enciklopedija, Redakcija Vojne enciklopedije, Beograd 1962.
• Ogutu Matthias, Kenyanchui Simon, An Introduction to African History, University of Nairobi Press, 2007.