Misao

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Devojka sa knjigom rad slikara Hoze Feraza de Almeide mlađeg
Kip žene mislioca

Misli i mišljenje su psihološke funkcije koja nam omogućuju da putem misaonih operacija određujemo svojstva pojava i otkrivamo odnose među njima.[1]

Mišljenje (ili tok mišljenja) je mentalni proces koji se odlikuje rasuđivanjem i zaključivanjem, odnosno shvatanjem uzročno-posledičnih veza između različitih pojmova.[2] Misao (odnosno sadržaj mišljenja) se redovno očitava u nekom sudu ili tvrdnji.[1]

U filozofiji se obično pretpostavlja da su ljudi okarakterisani racionalnošću, a najočiglednije ispoljavanje racionalnosti je sposobnost mišljenja.[3] Zbog složenosti i uslovljenosti emocionalnim i drugim faktorima razlikujemo: konkretno i apstraktno, logično i nelogično, magijsko i arhaično mišljenje.[2] Nije svako mišljenje jezičko, npr. mišljenje šahiste, kompozitora i slikara.[3]

Etimologija i upotreba[uredi | uredi izvor]

Momenat zamišljenosti (1904), slikara Eugena de Blasa

Reč „misao” može da znači:[4][5]

  • jedan proizvod razmišljanja ili jedna ideja („Moja prva misao je bila ‘ne.’”)
  • proizvod mentalne aktivnosti („Matematika je veliko telo misli.”)
  • čin ili sistem razmišljanja („Bio sam iznuren od previše razmišljanja.”)
  • sposobnost razmišljanja, razloga, zamišljanja i tako dalje („Sve njene misli bile su zaokupirane njenim radom.”)
  • razmatranje ili razmišljanje o ideji („Pomisao na smrt me je zastrašivala.”)
  • sećanje ili kontemplacija („Razmišljao sam o mom detinjstvu.”)
  • poluformirana ili nesavršena namera („Pomislio sam da idem.”)
  • anticipacija ili očekivanje („Nije pomislila da ga ponovo vidi.”)
  • razmatranje, pažnja, briga ili poštovanje. („Nije razmišljao o svom izgledu” i „uradio sam to bez razmišljanja”.)
  • presuda, mišljenje ili uverenje („Po njegovom mišljenju, iskrenost je najbolja politika.”)
  • ideje koje su karakteristične za određeno mesto, klasu ili vreme („Grčka misao”)
  • stanje svesti o nečemu („Zbog toga sam pomislio na moju baku.”)
  • teži da veruje u nešto, posebno sa nepunom poverenjem („Mislim da će padati kiša, ali nisam siguran.”)
Huejke razmišlja, portret Čan patrijarha Dacu Huejka koji se pripisuje slikaru iz 10. veka Ši Ke

Definicije mogu i ne moraju da zahtevaju da misao:

  • odvija se u ljudskom mozgu (pogledajte antropomorfizam),
  • odvija se kao deo živog biološkog sistema (pogledajte Alan Tjuring i Računarske mašine i inteligencija),
  • odvija se samo na svesnom nivou svesti (pogledajte Nesvesna teorija misli),
  • zahteva jezik,
  • je uglavnom ili čak samo konceptualna, apstraktna („formalna”),
  • uključuju druge koncepte kao što su pravljenje analogija, tumačenje, procenjivanje, zamišljanje, planiranje i pamćenje.

Definicije misli takođe mogu biti izvedene direktno ili indirektno iz teorije misli.

U engleskom jeziku reč thought potiče od staroengleske reči þoht, ili geþoht, sa korenom þencan „razmotriti u mislima, razmisliti”.[6]

Misaone operacije[uredi | uredi izvor]

Misaone operacije su:

Teorije[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Pregled mišnjenja
  • „Pregled teorije misaonih procesa i razmišljanja mašina” (Kajanielo)[7] – misaoni procesi i mentalne pojave modelovane skupovima matematičkih jednačina
  • Površine i esencije: Analogija kao gorivo i vatra razmišljanja (Hofstadter i Sander)[8] – teorija izgrađena na analogijama
  • Neuralna teorija jezika i misli (Feldman i Lakof)[9] – neuralno modelovanje jezika i prostornih odnosa
  • Misaoni forumi – struktura, moć i ograničenja misli (Baum)[10] – teorija izgrađena na mentalnim modelima
  • Nesvesna teorija misli[11][12] – mislio koja nije svest
  • Lingvističke teorije – Stvari misli (Stiven Pinker, Noam Čomski)[13] – Lingvistička i kognitivna teorija da je misao bazirana na sintaktičkim i jezičkim rekurzivnim procesima

Mišljenje u filozofiji[uredi | uredi izvor]

Ogist Roden, Mislilac

Misao, koja uključuje i opažajne podatke, ne proizlazi samo iz stvarnosti, nego i na nju deluje. Mišljenje je sled misli upravljenih na pronicanje stvarnosti, a samim tim i na njeno menjanje.[14]

Šeling je tvrdio da je misao »nezavisna moć koja za sebe dalje deluje«, i da je »stvorena od duše«.[14] Fender, logičar fenomenološke orijentacije, svoju osnovnu koncepciju zasniva na razlikovanju misli (predmet logike) i mišljenja (predmet psihologije).[14]

Jovan Kronštatski smatra da ljudska misao neograničeno teče zahvaljujući tome što postoji neograničeni misleći duh.


Fenomenološki pokret u filozofiji je utvrdio radikalnu promenu načina na koji razumemo misli. Martin Hajdegerove fenomenološke analize egzistencione strukture čoveka u knjizi Postojanje i vreme bacaju novo svetlo na pitanje razmišljanja, uznemirujući tradicionalne kognitivne i racionalne interpretacije čoveka koje utiču na način na koji mi razumemo misao. Pojam fundamentalne uloge nekognitivnog razumevanja u omogućavanju tematske svesti bio je predmet diskusije u oblasti veštačke inteligencije (AI) tokom 1970-ih i 1980-ih.[16]

Fenomenologija, međutim, nije jedini pristup razmišljanju u modernoj zapadnoj filozofiji. Filozofija uma je grana filozofije koja izučava prirodu uma, mentalnih događaja, mentalnih funkcija, mentalnih svojstava, svesti i njihovog odnosa sa fizičkim telom, a posebno mozgom. Problem uma i tela, tj. odnos uma prema telu, se obično smatra centralnim pitanjem filozofije uma, mada postoje i druga pitanja u vezi sa prirodom uma koja ne obuhvataju njegov odnos prema fizičkom telu.[17]

Dihotomija uma i tela[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Um-mozak problem

Problem uma i mozga se tiče objašnjavanja odnosa koji postoji između umnih, ili mentalnih procesa, i telesnih stanja ili procesa.[17] Glavni cilj filozofa koji rade u ovoj oblasti jeste da se utvrdi priroda uma i mentalnih stanja/procesa, i kako - ili čak ako - na umove utiče i može uticati na telo.

Ljudska perceptualna iskustva su zavisna od stimulusa koji dospevaju putem raznih senzornih organa osobe iz spoljašnjeg sveta, i oni uzrokuju promene u mentalnom stanju osobe, i ultimatno izazivaju osećaj, koji može biti prijatan ili neprijatan. Želja osobe za parčetom pice, na primer, ima tendenciju da uzrokuje da ta osoba pomakne svoje telo na određeni način i u određenom smeru kako bi dobila ono što želi. Pitanje je onda, kako je moguće da svesna iskustva proističu iz gomile sive materije obdarene ničim drugim osim elektrohemijskih svojstava. Srodan problem je da se objasni kako nečiji propozicioni stavovi (npr. verovanja ili želje) mogu da uzrokuju aktivaciju individualnih neurona i kontrakcije mišića na precizno korektan način. Ovo obuhvata neke od zagonetki sa kojima se suočavaju epistemolozi i filozofi uma još od vremena Rene Dekarta.[18]

Funkcionalizam vs. utelovljenje[uredi | uredi izvor]

Gorenavedeno odražava klasični, funkcionalni opis kako ljudi funkcionišu kao kognitivni, razmišljajući sistemi. Međutim za naizgled nerazrešljiv problem uma i tela se kaže da je prevaziđen, i zaobiđen, putem pristupa utelotvorene spoznaje, koji ima korene u radovima Hajdegera, Pijaža, Vigotskog, Merlo-Pontija i pragmatiste Džon Djuija.[19][20]

Ovaj pristup navodi da je klasični aranžman odvajanja uma i analize njegovih procesa pogrešan: umesto toga, potrebno je posmatrati um, akcije otelotvorenog agenta, i okruženje koje on percipira i predviđa, jer su to međusobno zavisni delovi celine. Stoga, funkcionalna analiza samog uma uvek proizvodi problem uma i tela koji je nerešiv.[21]

Biologija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Neuron

Neuron (isto tako poznat kao nervna ćelija) je izvršna ćelija u nervnom sistemu koja obrađuje i transmituje informacije putem elektrohemijske signalizacije. Neuroni su sržne komponente mozga, kičmenjačke kičmene moždine, beskičmenjačke ventralne nervne niti i perifernih nerva. Postoje brojni specijalizovani tipovi neurona: senzorni neuroni odgovaraju na dodir, zvuk, svetlo i brojne druge stimuluse koji utiču na ćelije senzornih organa koje zatim šalju signale do kičmene moždine i mozga. Motorni neuroni primaju signale od mozga i kičmene moždine koji uzrokuju mišićne kontrakcije i utiču na žlezde. Interneuroni povezuju neurone sa drugim neuronima unutar mozga i kičmene moždine. Neuroni odgovaraju na stimuluse, i komuniciraju prisustvo stimulusa do centralno nervnog sistema, koji obrađuje te informacije i šalje odgovore do drugih delova tela za akciju. Neuroni ne prolaze kroz mitozu i obično se ne mogu zameniti nakon što su uništeni, mada je uočeno da astrociti mogu da se preobraze u neurone, pošto su oni ponekad pluripotentni.

Mišljenje u psihologiji[uredi | uredi izvor]

Psihologija proučava mentalni proces mišljenja, kao i poremećaje do kojih dolazi u tom procesu. Postoje poremećaji mišljenja koji su karakteristični za pojedine osobe ali i za vrstu psiholoških poremećaja koju imaju.[2]

Prisilna misao[uredi | uredi izvor]

U psihologiji, prisilna misao odnosi se na veliku grupu prisilnih fenomena kao što su prisilne radnje, impulsi, nagoni ili predstave. Sadržaj prisilnih misli je u tesnoj vezi sa vrstom fobija pri čemu se kao propratna pojava javlja strah, uznemirenost, sumnjičavost isl.[2]

Sociologija[uredi | uredi izvor]

Govorni balon je ilustracija koja prikazuje misao.
Glavni članak: Socijalna psihologija

Socijalna psihologija je studija načina na koji ljudi i grupe interaguju. Naučnici u ovoj interdisciplinarnoj oblasti obično su psiholozi ili sociolozi, iako svi socijalni psiholozi koriste individue i grupe kao njihove analitičke jedinice.[22]

Uprkos njihove sličnosti, psihološki i sociološki istraživači imaju tendenciju da se razlikuju u pogledu njihovih ciljeva, pristupa, metoda i terminologije. Oni takođe favorizuju različite naučne časopise i stručna udruženja. Najznačajniji period saradnje između sociologa i psihologa bio je tokom godina neposredno nakon Drugog svetskog rata.[23] Mada je nastala sve veća izolacija i specijalizacija zadnjih godina, izvesni stepen preklapanja i uticaja preostaje između dve discipline.[24]

Kolektivna nesvesnost, ponekad poznata kao kolektivna podsvest, je termin analitičke psihologije, koji je skovao Karl Jung. To je deo nesvesnog uma, zajedničkog za društvo, ljude, ili celokupno čovečanstvo, u međusobno povezanom sistemu koji je proizvod svih zajedničkih iskustava i sadrži pojmove kao što su nauka, religija, i moralnost. Dok Frojd nije pravio razliku između „individualne psihologije” i „kolektivne psihologije”, Jung je razlikovao kolektivno nesvesno od lične podsvesti, osobene svakom ljudskom biću. Kolektivno nesvesno poznato je i kao „rezervoar iskustava naše vrste”.[25]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Misao, Filozofijski rečnik, Matica Hrvatska, Zagreb 1984.
  2. ^ a b v g Ivan Vidanović, „Rečnik socijalnog rada“
  3. ^ a b mišljenje, Oksfordski filozofski rečnik, Sajmon Blekburn, Svetovi. . Нови Сад. 1999. ISBN 978-86-7047-303-4. 
  4. ^ Random House Webster's Unabridged Dictionary, Second Edition, Published by Random House, Inc. 2001. ISBN 978-0375425998. str. 1975.
  5. ^ Webster's II New College Dictionary, Webster Staff, Webster, Houghton Mifflin Company, Edition: 2, illustrated, revised, Published by Houghton Mifflin Harcourt. 1999. ISBN 978-0-395-96214-5. str. 1147.
  6. ^ Harper, Douglas. „Etymology of Thought”. Online Etymology Dictionary. Pristupljeno 22. 05. 2009. 
  7. ^ Caianiello, E. R (1961). „Outline of a theory of thought-processes and thinking machines”. Journal of Theoretical Biology. str. 204—35. Arhivirano iz originala 22. 09. 2013. g. Pristupljeno 27. 06. 2013. 
  8. ^ "Surfaces and Essences: Analogy as the Fuel and Fire of Thinking" by Douglas Hofstadter and Emmanuel Sander. . Basic Books. 2013. ISBN 978-0465018475. 
  9. ^ „The Neural Theory of Language and Thought[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 13. 06. 2013. g. Pristupljeno 12. 09. 2017.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)
  10. ^ "ThoughtForms – The Structure, Power, and Limitations of Thought: Volume 1 – Introduction to the Theory" by Peter Baum. . Aesir Publishing. 2013. ISBN 9780988489301. 
  11. ^ Unconscious Thought Theory
  12. ^ Dijksterhuis, Ap; Ap and Nordgren; Loran, F. (2006). „A Theory of Unconscious Thought”. Perspectives On Psychological Science (PDF chapter). 1—2. str. 95—109. Pristupljeno 27. 06. 2013. 
  13. ^ Pinker, Steven (2008). The Stuff of Thought: Language as a Window into Human Nature. Penguin Books. ISBN 978-0143114246. 
  14. ^ a b v Misao, Filozofija, Enciklopedijski leksikon, Mozaik znanja, Beograd 1973.
  15. ^ Jovan Kronštatski, Gospode ime ti je ljubav. pp. 126, Beograd, 1998.
  16. ^ Dreyfus, Hubert. Dreyfus, Stuart. Mind Over Machine. Macmillan, 1987
  17. ^ a b Kim 1995
  18. ^ Companion to Metaphysics, By Jaegwon Kim, Gary S. Rosenkrantz, Ernest Sosa, Contributor Jaegwon Kim. (2nd изд.). Wiley-Blackwell. 2009. ISBN 978-1-4051-5298-3. 
  19. ^ Varela, Francisco J., Thompson, Evan T., and Rosch, Eleanor. (1992). The Embodied Mind: Cognitive Science and Human Experience. Cambridge, MA: The MIT Press. ISBN 978-0-262-72021-2. 
  20. ^ Cowart 2004
  21. ^ Di Paolo, Ezequiel (2009). „Shallow and Deep Embodiment”. University of Sussex. Arhivirano iz originala (Video, duration: 1:11:38) 07. 11. 2018. g. Pristupljeno 27. 02. 2012. 
  22. ^ Myers 1993
  23. ^ Sewell, W.H. . Some reflections on the golden age of interdisciplinary social psychology. Annual Review of Sociology, Vol. 15.
  24. ^ Flick, Uwe (20. 08. 1998). The Psychology of the Social. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-58851-5. 
  25. ^ Jensen, Peter S., Mrazek, David, Knapp, Penelope K., Steinberg, Laurence, Pfeffer, Cynthia, Schowalter, John, & Shapiro, Theodore. (Dec 1997) "Evolution and revolution in child psychiatry: ADHD as a disorder of adaptation. (attention-deficit hyperactivity syndrome)". Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. 36. pp. 1672. (10). July 14, 2007.
  26. ^ „How do animals think?”. agriculture.vic.gov.au (na jeziku: engleski). Department of Economic Development, Jobs, Transport and Resources. Arhivirano iz originala 26. 06. 2017. g. Pristupljeno 29. 06. 2017. 
  27. ^ „Yes, Animals Think And Feel. Here's How We Know”. National Geographic News. 15. 07. 2015. Pristupljeno 29. 06. 2017. 
  28. ^ Gopnik, Alison. „How Animals Think”. The Atlantic. Pristupljeno 29. 06. 2017. 
  29. ^ Kluger, Jeffrey. „What Are Animals Thinking? (A Lot, as it Turns Out)”. Time. Pristupljeno 29. 06. 2017. 
  30. ^ Safina 2015
  31. ^ Jamieson, Dale. What do animals think? (PDF). Pristupljeno 29. 06. 2017. 
  32. ^ Linden, Eugene. „Can Animals Think?” (PDF). Pristupljeno 29. 06. 2017. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Misao na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мисао&oldid=27552028”