Mitraljez

Mitraljez kalibra .50

M2 mitraljez .50 kalibar: Džon Brauningov dizajn je bio jedan od najduže korišćenih i najuspešnije dizajniranih mitraljeza

Gore: IMI Negev (laki mitraljez). dole: FN MAG (mitraljez opšte svrhe).

Čekoslovački 7,62 mm Univerzalni mitraljez, Model 1959.

Mitraljez (franc. mitrailleuse) je naziv za automatsko pešadijsko oružje koje je u stanju da u kratkom periodu ispali niz uzastopnih hitaca sa municijskog pojasa ili šaržera, tipično brzinom od 300 metaka u minuti ili brže. Nisu sva automatska vatrena oružja mitraljezi. Podmorničke puške, automati, jurišne puške, sačmarice, pištolji i topovi mogu da imaju sposobnost potpuno automatske paljbe, ali nisu svi dizajnirani za kontinuiranu vatru. Kao klasa vojnih pušaka za vrzu vatru, mitraljezi su potpuno automatska oružja dizajnirana da upotrebu kao oružja podrške i generalno se koriste kada su montirani na nosaču ili se iz njih puca sa zemlje koristeći dvonožac ili tronožac. Mnogi (mada ne svi) mitraljezi isto tako koriste municijske pojase i način operacije otvorenog zatvarača, koji normalno nisu zastupljeni kod pušaka.

Ime potiče od francuskog „Mitrailleuse“, jednog od prvih modela koji su Francuzi bez nekog velikog uspeha primenili u francusko-pruskom ratu. Kasniji modeli, pogotovo Maksim, su se pokazali daleko efikasnijim u Prvom svetskom ratu pa se upravo njima često pripisuje veliki broj ljudskih žrtava.

U zakonu o oružju u SAD, „mitraljez” je isto tako pravni termin za bilo koje oružje koje može da ispali više od jednog metka po povlačenju okidača nezavisno od kalibra, prijemnik bilo kojeg takvog oružja, bilo koje oružje koje se može konvertovati u takvo stanje korišćenjem normalnih alata ili bilo koja komponenta ili deo kojim se može modifikovati postojeće vatreno oružje tako da funkcioniše kao „mitraljez” Civilno posedovanje takvog oružja nije zabranjeno bilo kojim saveznim zakonom i nije nelegalno u mnogim državama SAD, ali ono mora biti registrovano i porez mora biti plaćen.

Mitraljezi se najčešće, s obzirom na težinu, domet ili kalibar dele na:

• lake ili puškomitraljeze;
• srednje (ponekad zvane mitraljezima opšte namene);
• teške
• superteške, najčešće korišćene kao protivavionska artiljerija.

Ponekad se kolokvijalno svako automatsko oružje naziva mitraljezom, uključujući automate i jurišne puške.

Pregled modernih mitraljeza

Mitsubišijev tip 73 lakog kamiona sa M2 mitraljezom montiranim pozadi sa lišćem koji se koristi za kamuflažu vozila.

Za razliku od poluautomatskog vatrenog oružja, koje zahteva pritiskanje okidača za svako ispaljivanje, mitraljez je projektovan da puca dokle god se okidač drži pritisnut. U današnje vreme ovaj termin je ograničen na relativno teško oružje, koje ima sposobnost pružanja kontinuiranih ili frekventnih rafala dokle god municija traje. Mitraljezi se normalno koriste protiv osoblja, vazduhoplova i lakih vozila, ili za pružanje supresivne vatre, bilo direktno ili indirektno. Oni se obično montiraju na brza vozila za napade radi pružanje teške mobilne vatre, na oklopna vozila kao što su tenkovi radi dejstva na ciljevima koji su suviše malih da bi se opravdalo korišćenje primarnog oružja ili previše brzi za efikasno dejstvo na njima, na vazduhoplove kao odbrambeno naoružanje, iako su na borbenim avionima pravi mitraljezi uglavnom bili zamenjeni rotacionim oružjem velikog kalibra.

Neki mitraljezi su u praksi održavali vatru skoro neprekidno tokom nekoliko sati; druga automatska oružja se pregrevaju nakon manje od jednog minuta upotrebe. Zbog toga što postanu vrlo vrući, praktično svi mitraljezi pucaju iz otvorenog zatvarača, kako bi se omogućilo vazdušno hlađenje između ispaljivanja. Oni takođe obično imaju ili sistem za hlađenje cevi, teški bubanj koji se sporo zagreva, ili zamenjivu cev.

Mada se dele u лаке, „srednje”, „teške” ili „opšte namenske”, čak i najlakši mitraljezi su znatno veći i teži od standardnog pešadijskog oružja. Srednji i teški mitraljezi su bilo montirani na tronožac ili na vozilo; kada se prenese pešice, mitraljeza i prateća oprema (stativ, municija, rezervni bubnjevi) zahtevaju dodatne članove posade.

Puškomitraljezi su dizajnirani da pruže mobilnu vatrenu podršku trupama i obično su vazdušno hlađena oružja opremljena šaržerom ili bubnjem i dvonošcom; oni mogu da koristite puščanu municiju pune veličine, mada savremeni primeri često koriste municiju srednje veličine. Mitraljezi srednje veličine koriste puščanu municiju punog formata i dizajnirani su da se koriste sa fiksnih položaja montirani na tronošcu. Teški mitraljez je termin koji potiče iz Prvog svetskog rata i kojim se opisuju teški srednji mitraljezi. Ovaj termin zadržao tokom Drugog svetskog rata, i odnosio se na primer na japanske klonove Hočkisa M1914. U današnje vreme, međutim, ovaj termin se koristi za automatsko oružje čiji je kalibar bar „.50 in” (12,7 mm) ali manje od 20 mm. Univerzalni mitraljez je obično laki srednji mitraljez koji se može koristiti sa dvonošcem i bubnjem u ulozi lakog mitraljeza ili tronožnim stativom i pojasnom municijom u funkciji srednjeg mitraljeza.

Mitraljezi obično imaju jednostavne gvozdene nišane, iako korišćenje optike postaje sve češće. Čest ciljni sistem za direktnu vatru jeste naizmenična upotreba regularne municije i obeležavajuće municije (obično jedan marker na četiri regularna metka), tako da strelci mogu da vide putanju i da „hodaju” vatrom po meti, te da usmere vatru prema drugim vojnicima.

Istorija

Kolekcija starih mitraljeza u Muzej Međimurske županije (Čakovec, Hrvatska). Od nazad prema napred: austrougarski Schwarzlose M7/12, britanski Luis, nemački MG 08.

Mitraljez MG M 07, Muzej HercegivineTrebinje

Prva uspešna dizajnerska rešenja mitraljeza su razvijena sredinom 19. veka. Ključna karakteristika modernih mitraljeza, njihova relativno visoka stopa ispaljivanja i još važnije mehaničko punjenje, prvi put su se pojavili u modelu 1862 Getlingovog mitraljeza, koji je ušao u upotrebu u Američkoj ratnoj mornarici. Ti mitraljezi su još uvek ručno pokretani; međutim, to je promenjeno sa idejom Hajrama Maksima da se iskoristi povratna energija ponovno za punjenje njegovog mitraljeza Maksima. Dr. Getling je isto tako eksperimentisao sa modelima na električni pogon; ovakve mašine sa spoljašnjim pogonom se takođe koriste u modernom naoružanju.

Dok je tehnička upotreba termina „mitraljez” varirala, moderna definicija koju koristi američki institut Proizvođača sportskog oružja i municije je „potpuno automatsko vatreno oružje koje se neprekidno puni, ispaljuje i prazni kada se okidač drži pritisnutim dok municija nije iscrpljena ili se oslobodi pritisak sa okidača.” Ova definicija isključuje većinu ranih oružja za višestruko ispaljivanje na ručni pogon, kao što su organ i Gatlingov mitraljez.

Rano oružje brze paljbe

Detalj fitiljskog revolvera sa osam komora (Nemačka oko 1580)

Replikat Paklova puške iz Baklers Hard pomorskog muzeja.

Odred francuske pešadije sa dva Sent-Etjen model 1907 mitraljeza (oko 1914)

Prvi poznati prethodnici oružja sa višestrukim ispaljivanjem su bili srednjovekovini ribadekini, dok su prva oružja koja su imala sposobnost višestrukog ispaljivanja iz jedne cevi bez ponovnog ručnog punjenja bili revolveri koji su napravljeni u Evropi tokom kasnih 1500-ih. Jedan koji je bio dužine puške je bio napravljen u Nirnbergu u Nemačkoj. Drugi primer je obrtna arkebuza, koju je napravio Hans Štopler u Nirnbergu 1597. godine.

Prava duga oružja sa ponavljajućim punjenjem je bilo teško proizvesti pre razvoja unitarnih čaura vatrenog oružja; uprkos toga, puške sa višestrukim ispaljivanjem na bazi opruge, kao što su Kaltofova repetirka i Kuksonova repetirka, bile su izrađene u malim količinama tokom 17. veka.

Verovatno najraniji primeri prethodnika modernih mitraljeza su bili napravljeni u Kini. Prema Vu-Pej-Čihovoj knjižici koja pobraja kinesku vojnu opremu proizvedenu u prvoj četvrtini 17. veka, Kineska armija je imala arsenal 'Po-Ci Lijen-Ču-Pao' ili 'topove s nizom od 100 metaka'. Ovo je bio ponavljajući top koji se hranio pomoću skakača koji je sekvenciono ispaljivao svoje na naboje. Još jedno ponavljajuće oružje je napravio jedan kineski zapovednik iz kasnog 17. veka. Ovo oružje je radilo na sličnom principu, ali nikad nije ušlo u masovnu proizvodnju.

Jedan rani oblik revolvirajuće puške kreirajo je Džejms Pakl, londonski advokat, koji je patentirao ono što je on nazivao „Paklovom puškom” dana 15. maja 1718. To je bio dizajn za ručnu kuburu od 1,25 inča (32 mm) kalibra, sa okretnim cilindrom, koja je mogla da ispali 6-11 metaka pre ponovnog punjenja zamenom cilindra. Ovo oružje je bilo namenjeno za upotrebu na brodovima. To je bilo jedno od najranijih oružja koja su nazivana mitraljezom, pošto je tako nazivano 1722. godine, mada se njegov način rada ne podudara sa sadašnjom upotrebom termina. Prema Paklu, ovo oružje je moglo da ispaljuje okrugle metke na hrišćane i četvrtaste metke na Turke. Međutim, ovo oružje nije doživelo komercijalni uspeh i nije bilo široko prihvaćeno, niti proizvođeno u znatnim količinama.

Godine 1777, filadelfijski oružar Džozef Belton ponudio je Kontinentalnom kongresu„novu poboljšanu pušku”, koja je mogla da ispali do dvadeset metaka u toku pet sekundi; za razliku od drugih repetirki koje su koristile složene sisteme bazirane na poluzi, ona je koristila jednostavan sistem naslaganih punjenja, i punila se jednim velikim papirnim uloškom. Kongres je zatražio da Belton izmeni 100 kremenih musketa da ispaljuju osam metaka na taj način, ali je kasnije Belnov nalog odbijen, jer je cena bila previsoka.

Godine 1847. kratki opis prototipa mehaničkog mitraljeza sa električnim paljenjem autora Dž. R. Nikolsa je bio objavljen u časopisu Scientific American. Opisani model je bio male veličine i radio je putem vertikalnog rotiranja bubnja tako da se hranio vrh cevi, i moglo se momentalno ispaljivati pod bilo kojom elevacijom.

Godine 1854. britanski patent za mehanički mitraljez je podneo Henri Klark. Ovo oružje je koristilo višestruke bubnjeve raspoređene jedan pored drugog, koji su hranjeni putem obrtnog cilindra koji je napajan iz šanžera, što je sistem sličan Nikolsovom. Prema rečima autora, oružje je moglo da koristi okidač ili elektricitet. Za razliku od drugih mehaničkih mitraljeza ove ere, ovo oružje nije koristilo bilo kakav vid samostojećeg uloška, već se ispaljivanje vršilo zasebnim udarnim kapama. Iste godine je Henri Besemer predložio vodeno hlađenje za mitraljeze, mada je on kasnije napustio taj pristup. U njegovom patentu, Basemer opisuje hidropneumatsko povratnim trzajem pokretano, potpuno automatsko oružje. Deo patenta se takođe odnosi na klip sa parnim pogonom upotrebljen u vatrenom oružju, mada je glavnina patenta posvećena detaljima pređašnjeg sistema.

U Americi, patent za mitraljeski tip oružja je podneo Džon Andrus Rejnolds 1855. godine Još jedna patent za ručni mitraljez je podneo C. E. Barns 1856. godine. U Francuskoj i Britaniji, mehanički mitraljez je patentirao francuz Fransoa Žilijen 1856. godine. Ovo oružje je bilo top koji se napajao iz jedne vrste otvorenog cevastog magazina, koristeći samo valjke i beskrajni lanac umesto opruga.

Vidi još

• Maksim (mitraljez)

Literatura

• office, Patent (1859). Patents for inventions. Abridgments of specifications. str. 265. 
• Woodcroft, Bennet (1859). Abridgments of the Specifications Relating to Fire-arms and Other Weapons, Ammunition, and Accoutrements: A.D. 1588-1858]-Pt. II. A.D. 1858-1866. Printed by George E. Eyre and William Spottiswoode, pub. at the Great seal patent office. str. 163. 
• United States Continental Congress (1907). Journals of the Continental Congress. USGPO. str. 324, 361. 
• Peterson, Harold L. (2000). Arms and Armor in Colonial America, 1526–1783. Courier Dover Publications. str. 217—18. ISBN 978-0-486-41244-3. 
• Pauly, Roger (2004). Firearms: The Life Story of a Technology. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-32796-4. 
• Fuller, J. F. C. (1987) [1954]. A Military History of the Western World: From the earliest times to the Battle of Lepanto. 1. Da Capo Press. str. 469. ISBN 978-0-306-80304-8. 
• Gilbert, Martin (1997). A History of the Twentieth Century: Volume One; 1900–1933 (1st US izd.). New York: William Morrow and Company. str. 11. ISBN 978-0-688-10064-3. 
• Stevenson, David (2004). 1914–1918: The History of the First World War. Penguin Books. str. 8. ISBN 978-0-14-026817-1. 
• Greeley, Horace; Case, Leon (1872). The Great Industries of the United States. J.B. Burr & Hyde. str. 944. ISBN 978-1-85506-627-4. 
• Barnes, Frank; Skinner, Stan (1993). Cartridges of the World. DBI Books, Inc. str. 426. 
• Canfield, Bruce (2000). U.S. Infantry Weapons of the First World War. Andrew Mowbray Publishers. ISBN 978-0-917218-90-3. 
• Bruce, Robert (1997). Machine Guns of World War 1. Windrow and Greene Publishers. ISBN 978-1-85915-078-8. 
• Ayres, Leonard P. (1919). The War with Germany (Second izd.). Washington, DC: United States Government Printing Office. str. 65. 
• Henderson, Charles (2005). Marine Sniper. Berkley Caliber. ISBN 978-0-425-10355-5. .
• Willbanks, James H. (2004). Machine Guns: An Illustrated History of Their Impact. ABC-CLIO. str. 244. ISBN 978-1-85109-480-6. 
• Hogg, Ian; & Terry Gander (2005). Jane's Guns Recognition Guide. HarperCollins Publishers. .
• Military Small Arms of the 20th Century. 7th Edition. Ian V. Hogg & John S. Weeks. . Krause Publications. 2000. .
• The Encyclopedia of Weapons of World War II. Chris Bishop. Sterling Publishing Company. 2002.
• Anon, Vickers, Sons and Maxim Limited: Their Works and Manufactures. (Reprinted from 'Engineering') London (1898). It gives plates showing the mechanism of the Vickers Maxim gun and numerous plates showing the variety of mounts available at the end of the 19th century. It also includes numerous plates of the factories in which they were made.
• Callwell, Colonel C.E. (1990). Small Wars, a Tactical Textbook for Imperial Soldiers. London: Greenhill Books. ISBN 978-1-85367-071-8.  This is a reprint of the 1906 version.
• Chivers, C. J. (2010). The Gun. Simon & Schuster. ISBN 978-0-7432-7076-2. 
• Ferguson, Niall (2004). Empire. Penguin Books. ISBN 978-0-14-100754-0. 
• Ellis, John (1976). The Social History of the Machine Gun. London: Pimlico. 
• Goldsmith, Dolf F. (1989). The Devil's Paintbrush. Sir Hiram Maxim's Gun. Collector Grade Publications, Toronto. ISBN 978-0-88935-056-4. 
• McCallum, Iain (1999). Blood Brothers. Hiram and Hudson Maxim: Pioneers of Modern Warfare. London: Chatham Publishing. ISBN 978-1-86176-096-8. 

Smithurst, Peter (20. 5. 2015). The Gatling Gun. ISBN 9781472805980. 

Spoljašnje veze

• Mitraljezi Maksim u Srbiji i Crnoj Gori (Oružje onlajn, Branko Bogdanović, 2021)
• Discover Military Machine Guns
• From Gatling to Browning
• How Stuff Works
• The REME Museum of Technology – machine guns
• U.S. Patent 15.315 - Patent za rani automatski top
• Vickers machine gun site
• „Modern Firearms - FN MAG”. World.guns.ru. Pristupljeno 30. 7. 2012. 
• „HyperWar: The Machine Gun (Vol. I/Part III)”. Ibiblio.org. Pristupljeno 23. 12. 2017.