Mihailo VIII Paleolog

Mihajlo VIII Paleolog
Mihajlo VIII Paleolog
Lični podaci
Datum rođenja	1224.
Mesto rođenja	Anadolija,
Datum smrti	11. decembar 1282.(1282-12-11) (57/58 god.)
Mesto smrti	Trakija,
Porodica
Supružnik	Teodora Paleologina Dukina Vatacina
Potomstvo	Irina Paleologina (bugarska carica), Andronik II Paleolog, Evdokija Paleologina, Marija Paleologina, Konstantin Paleolog, Teodor Paleolog
Roditelji	Andronik Paleolog Teodora Anđelina Paleologina
Dinastija	Paleolozi
Period	1259—1282.
Prethodnik	Jovan IV Laskaris
Naslednik	Andronik II Paleolog

Mihajlo VIII Paleolog (grč. Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος, 1224/1225 — 11. decembar 1282) bio je vizantijski car od 1259. do 1282. Osnivač je dinastije Paleologa, koja je vladala Vizantijom do pada Carigrada 1453. Povratio je Carigrad 1261, koji su zauzeli krstaši 1204. i od tada je bio u sastavu Latinskog carstva. Ovim podvigom Mihajlo je sa uspehom okončao borbu Nikejskog carstva za obnovu Vizantije.

Uspon na tron

Mihajlo je bio rođen 1224. ili 1225 kao sin velikog domestika Andronika Duke Komnina Paleologa i Teodore Anđel Paleolog, unuke cara Aleksija III Anđela. I pored današnjeg nepotpunog poznavanja vizantijske geneologije, među precima je imao bar 11 careva. Samim tim Mihajlo je predstavljao jednoga od plemića najuglednijeg porekla među vizantijskom aristokratijom i možda bi i nasledio tron regularnim putem da Četvrti krstaški rat nije skrenut u pravcu Konstantinopolja 1203. godine.

Veoma rano je napredovao, tako da je postao komandant latinskih plaćenika, koji su bili u službi careva u Nikeji. Nekoliko dana nakon smrti cara Teodora II Duke Laskarisa 1258. Mihajlo Paleolog je zauzeo poziciju regenta osmogodišnjem Jovana IV Duke Laskarisa, tako što je najpre organizovao atentat na uticajnog birokratu Georgija Muzalona. Nakon toga postao je vrhovni zapovednik vizantijske vojske (mega duks) i u novembru 1258. dobio je titulu despota. Uz pomoć Republike Đenove 1. januara 1259. Mihajlo je proglašen za cara kao savladar mladog Jovana IV. Trebalo je da budu oboje istovremeno krunisani, ali je uz podršku arhijereja uspeo da krunisanje carevića odloži dok ne postane punoletan. Prilikom krunisanja Mihaila prisustvovao je maloletni carević. Po predanju, cara Mihaila VIII je mučila savest zbog toga što je oslepio carevića, pa je od patrijarha Josifa I zatražio javno oproštaj.

Vlada

Uspon Nikejskog carstva zapretio je Epirskoj despotovini i latinskoj Ahajskoj kneževini. Kada su Nikejci organizovali pohod na Tesaliju 1259. godine, knez Gijom II Vilarduen i despot Mihajlo II su pokušali da joj se suprotstave u Pelagoniji. Međutim, među saveznicima je vladala nesloga, Epirci su pobegli noć pred bitku, dok je Gijom teško poražen i zarobljen. Kako bi se otkupio morao je da položi vazalnu zakletvu nikejskim carevima i odrekne se nekoliko važnih tvrđava poput Tebe i Mistre. Pobeda nad balkanskim rivalima za vizantijsko nasleđe omogućila je Mihajlu da preotme Carigrad od latinskog cara Balduina II. Vizantijska vojska pod komandom Aleksija Strategopula je 25. jula 1261. godine i oslobodila Carigrad koji je bio u franačkim rukama još od Četvrtog krstaškog pohoda i pada Carigrada 1204. godine. Mihajlo VIII, u to vreme još uvek savladar mladog Jovana IV Duke Laskarisa, je 15. avgusta svečano ušao u oslobođeni Carigrad i krunisao mladog Andronika II za svog savladara. Nakon toga Mihajlo VIII je oslepio i stavio pod kućni pritvor Jovana IV. Patrijaršija je zbog tog čina isključila Mihajla VIII iz Crkve.

Vizantija 1265.

Time je nova dinastija Paleologa smenila prethodnu vladarsku kuću Laskarisa. Međutim, patrijarh Arsenije (1255—1259, 1261—1267) je zbog oslepljivanja Jovana IV anatemisao novog cara koji je uzvratio 1267. tako što je smenio jogunastog patrijarha i na njegovo mesto doveo Josifa I (1267—1274). Nakon što je Jovana IV proglasio nesposobnim za cara Mihajlo je udao njegovu sestru za strance, sa ciljem da njihovi potomci ne mogu ugrožavati tron njegova sina kasnije. Kada je ušao u Carigrad Mihajlo je ponovo uspostavio vizantijske običaje i ceremonije, a saborna crkva Presvete Mudrosti je ritualno očišćena pošto su u njoj od 1204. vršeni latinski crkveni obredi. Mihajlo se trudio da naseli Carigrad i obnovio oštećene ili uništene crkve, manastire i javne zgrade. Bio je svestan opasnosti da se latinski Zapad ponovo ujedini protiv njega i ponovo uspostavi latinsku vlast u Carigradu. Posebna opasnost su bili Karlo I Anžujski, papa i Mlečani.

Uz papinu pomoć Mihajlo je zaključio 1263. i 1264. mir sa svojim bivšim neprijateljima. Mihajlo je bio u savezu sa Đenovom protiv Mletačke republike i latinskih država u Egeju. Na kraju je Mihajlo sklopio mir i sa Đenovom i sa Mletačkom republikom, nastojeći da održi ravnotežu snaga povoljnu po carstvo.

Pretnja Karla I Anžujskog i Lionska unija

U februaru 1271. Karlo I Anžujski započinje širenje na drugoj strani Jadrana, tako da najpre zauzima Drač, a brzo posle toga kontroliše većinu Albanije. Februara 1272. proglašava se kraljem Albanije. Karlo se nadao da će krenuti protiv Carigrada, ali odgodio je sve zbog želje pape Grgura X da ujedini pravoslavnu i katoličku crkvu.

Karlo je inače bio u lošim odnosima sa gibelinskim (antipapski grad) gradom Đenovom. Novembra 1272. izbija rat sa Đenovom, a ostali gibelinski gradovi pridružuju se Đenovi, pa se gibelinska pobuna raširila po celoj severnoj Italiji. Mihajlo VIII Paleolog je slao novce gibelinskim gradovima severne Italije.

Kako bi izbegao pohod Karla Anžujskog na Carigrad, Mihajlo je ušao u pregovore o crkvenoj uniji sa papstvom. U januaru 1274. patrijarh Josif I, koji se u slučaju unije sada našao u opoziciji prema caru, je pritvoren u manastir, i 6. jula iste godine vizantijski emisari su u Lionu potpisali uniju sa katoličkom crkvom Lionsku uniju. Iako je predstavljala carev diplomatski uspeh, unija je u Carigradu primljena sa otvorenim nezadovoljstvom. Car je ponovo promenio patrijarha i ovoga puta omogućio izbor pristalice unije Jovana XI Veka i smenu Josifa čije su pristalice postale poznate kao josifiti. Vizantijsko društvo i crkva su se žestoko podelili i car je svoju politiku sprovodio silom čak i unatar sopstvene familije. Sa druge strane, polunezavisni despoti Epira i Tesalije su istupili kao branitelji pravoslavnih i, ironično, podršku i pomoć su našli upravo kod sicilijanskog kralja Karla Anžujskog.

Mihajlo kleči pred Hristom, novac iskovan da bi se proslavilo oslobađanje Carigrada od krstaša

Latinska unija je omogućila Srbiji i Bugarskoj da iskoriste neslogu i da pomažu protivnike unije. Mihajlo je uspeo da iskoristi građanski rat u Bugarskoj, pa je zauzeo delove Trakije tokom 1270-ih, a svoga zeta Ivana Asena III je kratkotrajno postavio na bugarski tron. Jedno vreme diplomatska unija omogućila je Mihajlu da dobije predah u sukobu sa zapadnim silama, ali na kraju je papa Martin IV ipak ekskomunicirao Mihajla, pomažući na taj način Karlu Anžujskom.

Mihajlo VIII Paleolog nije uspeo da nametne uniju u Vizantiji, ali i dalje je uveravao papu da je iskren u pokušajima da uspostavi uniju. Zbog toga papa zabranjuje Karlu Anžujcu da napadne Carigrad. Znajući za to Mihajlo VIII Paleolog je započeo kampanju u Albaniji pri kraju 1274, pa zauzima dva grada Berat i Butrint. Imao je uspeha i na Eubeji i Peloponezu.

Novi papa i potpirivanje pobune na Siciliji protiv Karla Anžujskog

Izborom novog pape Martina IV, Karlo dobija 1280. slobodu delovanja protiv Vizantije. Papa je bio Francuz i stavio je celi papinski aparat Karlu na raspolaganje. Odustalo se od unije, a Karlo Anžujac dobija odobrenje da obnovi Latinsko carstvo.

Karlo započinje rat u Albaniji. Osvaja 1280. Butrint u Epirskoj despotovini. Započeo je i opsadu Berata. Kada je stigla vizantijska vojska, razjurila je Karlovu vojsku i zauzela je unutrašnjost Albanije. Karlova vojska je gubila i u Ahaju.

Mihajlo VIII Paleolog i Pedro III Aragonski su kovali planove protiv Karla Anžujca. Anžujci su bili nepopularni na Siciliji. Sicilijom su vladali korumpirani francuski službenici. Pobuna protiv Francuza izbija na uskršnji ponedeljak 30. marta 1282. i poznata je kao Sicilijanska večernja. Hiljade Francuza je ubijeno tokom pobune. Jedino su pošteđeni oni Francuzi, koji su se dobro ponašali prema stanovništvu.

Do kraja aprila jedino je Mesina ostala u rukama Karla Anžujca. Zbog diplomatskih grešaka Karlovih predstavnika i Mesina se buni 28. aprila 1282. U Mesini je zapaljena Karlova krstaška flota.

Pedro III Aragonski je bio iznenađen, jer je pobuna usledila ranije nego što se nadao. Pobuna je trebalo da usledi kada Karlo Anžujac krene prema Carigradu. Sicilijanci su zamolili papu da ih stavi pod svoju zaštitu. Međutim papa Martin IV je bio izuzetno lojalan Karlu Anžujcu i francuskim interesima, koji su stajali iza njega, pa ekskomunicira pobunjenike, kao i Mihajla VIII Paleologa i gibelinske gradove severne Italije.

Porodično stablo

4. Alexios Doukas Palaiologos, megas doux (1140–1203)

2. Andronik Paleolog

10. John Kantakouzenos, pansebastos sebastos (1110–1176)

5. Irene Komnene

22. Andronikos Komnenos, sebastokrator (1108–1142)

11. Maria Komnene (b. 1126)

23. Irene Aineiadissa (d. 1151)

1. Mihajlo VIII Paleolog

24. Andronik Duka Paleolog

12. George Komnenodoukas Palaiologos (1125–1168)

25. Unknown Komnene

6. Alexios Palaiologos, despotes (d. 1203)

3. Teodora Anđelina Paleologina

28. Andronik Duka Anđel

14. Aleksije III Anđel

29. Euphrosyne Kastamonitissa (d. 1195)

7. Irene Komnene Angelina (d. 1203)

30. Andronik Duka Kamater

15. Eufrosina Duka Kamaterina

31. Unknown Kantakouzene

Literatura

• Nicol, Donald M. (1984). The Despotate of Epiros 1267-1479: A Contribution to the History of Greece in the Middle Ages (2. prošireno izd.). Cambridge University Press. 
• Nicol, Donald M. (1993). The Last Centuries of Byzantium, 1261-1453 (2. izd.). Cambridge University Press. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Tarnanidis, Joanis (2005). „Autokefalija srpske u bugarske crkve u planovima cara Mihajla VIII Paleologa i unionistički sabor u Lionu”. 950 godina od Velikog raskola (1054) i 800 godina od pada Carigrada u ruke krstaša (1204): Međunarodni naučni simposion. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet. str. 101—111. 
• Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-08260-5. 
• Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, 1991
• Vannier, J-F. Les premiers Paléologues (Etudes prosopographiques), 1989
• Dr. Željko Fajfrić ,Sremska Mitrovica 2008, Vizantijski carevi

Spoljašnje veze

• Michael coinage