Miškolc

Koordinate: 48° 06′ 15″ S; 20° 47′ 29″ I / 48.10421° S; 20.7915° I / 48.10421; 20.7915
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Miškolc
mađ. Miskolc
Pogled na središte Miškolca
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Mađarska
RegionSeverna Mađarska regija
ŽupanijaBoršod-Abauj-Zemplen (županija)
SrezMiškolc
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 169.226
 — gustina715 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate48° 06′ 15″ S; 20° 47′ 29″ I / 48.10421° S; 20.7915° I / 48.10421; 20.7915
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina236,68 km2
Miškolc na karti Mađarske
Miškolc
Miškolc
Miškolc na karti Mađarske
Poštanski broj3500—3549
Pozivni broj36
Veb-sajt
www.miskolc.hu

Miškolc (mađ. Miskolc; ranije Miškolac) je regionalni centar severne Mađarske i glavni grad županije Boršod-Abauj-Zemplen. Miškolc je četvrti po veličini grad u Mađarskoj, posle Budimpešte, Debrecina i Segedina.

Grad ima 169.226 stanovnika prema podacima iz 2010. godine.

Ovde postoje FK Atila Miškolc i FK Miškolc Vašutaš.

Poreklo naziva[uredi | uredi izvor]

Grad je dobio ime po ugarskom plemenu Miškoc.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Grad Miškolc se nalazi u severnom delu Mađarske, na svega 35 km od slovačke granice. Od prestonice Budimpešte grad je udaljen 180 kilometara severoistočno. Sa Budimpeštom je povezan dobrim saobraćajnim vezama (savremeni auto-put M3).

Grad Miškolc se nalazi na severnom obodu Panonske nizije, na nadmorskoj visini od 110-120 m. Severozapadno od grad izdiže se planina Avaš. Istočnim obodom grada protiče reka Šajo. Klima u gradu je umereno kontinentalna.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Područje Miškolca naseljeno još u vreme praistorije. Po dolasku Mađara u Panoniju na mestu današnjeg grada obrazovalo se seosko naselje. Prvi pomen grada je iz 1210. g. 1365. godine u vreme kralja Lajoša I Anžujskog Miškolc je postao poznato trgovište. Grad se počinje naglo razvijati sve do sredine 16. veka. Tada grad spaljuju Osmanlije i Miškolc ostaje dugo pogranični grad tadašnje „okrnjene“ Ugarske, pa grad nazaduje. Godine 1559. palo je pet meteora veličine ljudske glave kod Miškolca.[1] 1687. g. Leopold I Habzburški oslobađa Miškolc turske vlasti i grad dobija gradska prava. Međutim Rakocijev ustanak početkom 18. veka donosi novo propadanje grada. Sa daljom habzburškom vlašću vraća se i mir. Grad u 18. veku se brzo razvija i postaje važno kulturno, privredno i upravno središte.

Dana 19. jula 1843. godine bio je veliki požar u Miškolcu, tokom kojeg je izgorelo 1400 kuća, kalvinistička crkva i pravoslavna škola. Za šest sati izgorelo je 2/3 tog lepog i bogatog mesta sa brojnim zgradama i institucijama u njima. Mnogi Srbi su organizovano skupljali po svojim opštinama pomoć za postradale.

U Miškolcu je nekoliko puta godišnje održavan vašar: 16. februara, 25. marta, o Vaznesenju Gospodnjem, 2. jula, 26. avgusta, 18. oktobra, 16. decembra.[2]

Tokom Revolucije 1848-49. Miškolc je nije imao značajnu ulogu, pa nije značajnije stradao. Međutim, grad je teško oštetila poplava iz 1878. godine. Posle poplave podignute su mnoge nove građevine, a grad se i brojčano povećavao.

Posle Prvog svetskog rata grad se prvo našao u vlasti čehoslovačke vojske (1919. g.), a posle vraćanja novoosnovanoj mađarskoj republici grad postaje središte severnog dela države, što mu omogućava novi razvoj. U ovo vreme započet je razvoj teške industrije u gradu, što je obeležilo njegov razvoj sve do kraja 20. veka. Tokom Drugog svetskog rata Miškolc je teško stradao pri ulasku sovjetske vojske u grad krajem 1944. godine, ali je brzo obnovljen. Tokom druge polovine veka grad je doživeo ponovo razvoj i rast stanovništva (sa 110 hiljada posle rata na 210 hiljada početkom 90ih godina) zahvaljujući pre svega razvoju teške industrije. Tokom proteklih godina tranzicije, upravo propadanje velikih kombinata teške industije dovelo je do značajne krize u gradu, veće nego u slučaju drugih gradova u državi, pa je grad u ovo vreme izgubio oko 15% stanovništva.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Po proceni iz 2017. u gradu je živelo 157.177 stanovnika.

Demografija
1990.2001.2011.2017.
196.442184.125167.754157.177

Miškolc je danas četvrti je grad po veličini u državi (pretekao ga je Debrecin pre desetak godina). Grad se poslednjih godina oporavlja zahvaljujući podsticanju ekonomije i prometa.

Stanovništvo Miškolca mahom čine Mađari.

Srbi u Miškolcu[uredi | uredi izvor]

U Miškolcu je bila složna kolonija Srba i Cincara. Postojala je grčko-srpska škola, a njen učitelj 1727. godine bio je Jovan Apostolović. Zabeležen je od zvanične administracije 1753. godine u Miškolcu, trgovac Sterija - predak po ocu, poznatog književnika Jovana Sterije Popovića, iz Vršca.[3] Data je 1754. godine u ruke sinđelija jereju Mihailu iz Moshopolja - Albanije, u "kompaniji miškovačkoj" (tj. Miškolcu).[4] Poslanik srpskog crkveno-narodnog sabora u Temišvaru 1790. godine bio je Đorđe Petaki trgovac iz Miškolca.[5]

Pravoslavna opština u Miškolcu se žalila na crkveno-narodnom saboru 1790. godine da su pravoslavna crkva i škola u mestu podvrgnuti kontribuciji (državnom porezu). Tražili su još jednu sesiju zemlje da bolje izdržavaju sveštenika.[6] Trgovac Nikola Jovanović je 1806. godine na molbu mitropolita Stratimirovića priložio 1.000 f. za karlovačko "blagodejanije".[7]

Monumentalna poznobarokna srpska pravoslavna crkva posvećena Sv. Naumu građena je 1785-1786. godine. Kult Sv. Nauma su poštovali Cincari. Njegova služba i žitije štampani su 1741. godine u Moskopolju. Mihajlo Gotinis iz Miškolca, poklonio je veliki broj bakroreza "Manastir Sv. Nauma na Ohridskom jezeru". Originalnu ploču je ostavio na čuvanje pravoslavnoj crkvi u Miškolcu. Reprezentativni duborezbareni ikonostas rad je Nikole Jankovića, završen 1791. godine. Ikone i zidni živopis svodova je slikao poslednjih godina 18. veka slikar Antun Kuhlmajster sa saradnicima. Ikone u gornjim zonama ikonostasa radovi su nepoznatih grčkih ikonopisaca.[8]

U Miškolcu je 1811. godine ustanovljena jedna grčko-vlaška škola za tzv. Cincare, koji su za njeno otvaranje brzo skupili 25.180 f. u njoj se pored novo grčkog jezika i stari rimski tj. latinski predaje.[9] Jovan Mavrokatije bio je 1818. godine učitelj grčkog jezika u Miškolcu. Pop Miloš Janković rodom iz Stare Kanjiže, protoprezviter u Novom Bečeju umro je 1892. godine. Tokom svešteničke karijere, bio je sredinom 19. veka izvesno vreme paroh u Jegri, pa Miškolcu od 1882. godine.

Znamenitu knjigu, koju je preveo na srpski jezik učeni Stefan Živković, kupio je 1814. godine u Miškolcu pretplatnik Demeter Liveri kupac.[10] Modernu istoriju čitao je 1823. godine paroh u Miškolcu, pop Georgije Popović. Iz vredne Magaraševićeve knjige mogao se sagledati tok istorije za opisan period 1809-1821. godine.[11] Isti pop Georgije Popović bio je i prenumerant srpske knjige 1828. godine - iz mesta "Miškovac".[12] Kao pretplatnik on je aktivan 1826. i 1831. godine.[13] Godine 1833. Boršodska županija je tražila da se matični protokoli pri pravoslavnoj crkvi u Miškolcu vode na mađarskom jeziku. Episkop Stanković je to ignorisao. Pozorišnu igru prevedenu na srpski jezik, nabavio je 1838. godine Georgije Popović član i Županijske i Eparhijske skupštine, iz Miškolca.[14] Dana 19. jula 1843. godine u velikom požaru u Miškolcu izgorela je pravoslavna škola, a crkva srećom nije pretrpela stradanje.[15] Putem srpskih novina štampan je potresan apel za pomoć unesrećenim ljudima. Sav ostvaren prihod od nove knjige Jovana Subotića: "Beč i njegove znatnosti" autor je 1843. godine namenio postradalim u Miškolcu.

Godine 1843. putem novinskog oglasa "Pravoslavno vostočno ispovedanija Opščestvo u Miškolcu" tražilo je za crkvu jednog "pjevca" koji bi bio i sposoban za učitelja. Uslov je da zna mađarski, grčki i nemački jezik da govori. Ponuđena plata je bila 500 f, tri hvata drva za ogrev i "obitalište".[16] Pravoslavni paroh miškolčki pop Jovan Popović bio je 1851. godine pretplatnik "Serbsog letopisa" Matice srpske. Za Karlovačku srpsku gimnaziju velike priloge su dali bogati i požrtvovani ljudi sa svih strana Srpstva. Tako su iz Miškolca 1853. godine srpskoj obrazovnoj instituciji pomoć u novcu pružili: Pavel ot Sonte sa 500 f. i Mihail Kampomore sa 1000 f.[17]

Prenumeranti jedne srpske knjige bili su 1855. godini čitaoci iz Miškolca: Georgije Popović "paroh grečeski" (grčki), namesnik i član konzistorije i Petar Popović staklar.[18]

Odlukom devetog Ugarskog sabora iz 1864. godine, upravu nad pravoslavnom parohijom u Miškolcu i trima parohijskim filijalama preneta je da Budimsku eparhiju. Takvo stanje je bilo do 1918. godine, kada se raspala bivša carevina Austro-ugarska.[19]

Dopisnik iz Miškolca je 1875. godine izneo svoja zapažanja o situaciji u tom mestu. Tu je nekad u tom kraju bilo mnogo Srba i Grka, a u samom Miškolcu bivalo je do 100 pravoslavnih duša, ali sada ih gotovo i nema više. Jadao se da ne samo što nema podmlatka srpskog nego neće ni spomena ni traga ostati o Srbima u Miškolcu. "Jer kako smo se mi sami ostavili i Bog nas je ostavio i napustio na nas svaku bedu i strahotu...". Imali su tu crkvu još 1787. godine izgrađenu, zlatom i srebrom nakićenu. Ali 27. juna 1875. godine oko pet sati popodne, smrklo se odjednom a sa Karpata je krenuo silan vetar sa kišom i ledom. Stradala je crkva, palo je pozlaćeno kube preko crkve na jednu stranu, a bakarnog polovina na drugu stranu crkve. Druga polovina kubeta pade pravo na krv crkve i skroz je provali. Krst sa zlatnom jabukom skroz je polupan. Šteta je iz prve ruke procenjena na 20.000 f. Svo lepo drveće i voće u porti je počupano iz korena. Žalio se dopisnik: "Možemo opraviti crkvu, ali kome ćemo je opravljati, kad ne bude Srbina da je čuva, neće ni nje biti...".[20] Miškolc je opet stradao od bujice, od velike kiše tokom provale oblaka 31. avgusta 1878. godine. Izmereno je navodno 144 mm debljine vodenog taloga u gradu.[21]

Kada je 1880. godine slavio episkop budimski Arsenije Stojković "pedesetogodišnjicu" pastirskog rada, čestitala mu je i srpska crkvena opština iz Miškolca. Tada su njeni aktivni članovi bili: pop Emilijan Marko paroh i član Konzistorije, Trifon Žikić učitelj, Jovan Konček "pevac" (pojac), Georgije Zimzifa posednik, Aleksandar Manojlović varoški kapetan, Josif Manojlović varoški knjigovođa, Milutin Stojković poštar, Timotej Žikin varoški pisar, Stevan Popović varoški "blagoofical", Jovan Vrbčević, Marko Vučković zvanični telegrafist, Pera Jovanović gostioničar, Vartolomej Tisa apotekar i Nikola Samardžija poručnik.[22]

Godine 1894. izvršen je zvaničan uvid od strane eparhije, u stanje pravoslavna crkve i crkvene opštine u Miškolcu. Tamošnji paroh i dušepopečitelj bio je Rumun, pop Aurel Moc. Rukopoložen je 1890. godine u Aradu i opsluživao je pored matične parohije i parohijske filijale Tokaj, Ungvar i Đenđeš. U Miškolcu se pravoslavne crkvene matrikule vode na mađarskom jeziku, od strane paroha. u samom Miškolcu je 26 pravoslavnih duša a zajedno sa filijalama njihov broj iznosi 33 koji tu stalno prebivaju. Crkva u Miškolcu je u vrlo dobrom stanju, spolja i unutra. Velika je i bogato ukrašena, sa svim utvarima i sasudima snabdevena. Ta crkvena opština spada u makedo-valahijske opštine, i ima potpunu autonomiju (od 1868), a priznaje samo duhovnu vlast srpske jerarhije. Zato nije htela da da imovinske podatke o sebi. Ipak je eparhijski revizor Lukijan saznao da je to bogata opština, koja ima nekoliko kuća vrednih 200.000 f. a donose bruto prihode od 8000 f. godišnje. To se troši na paroha, crkvenjaka, pojce itd. Zdanja su ta u vrlo dobrom stanju, i od požara osigurana. Postoji Zaklada pokojnog Konstantina Demetrovića iz Tokaja, u iznosu od 210 f. uloženih u tamošnjoj štedionici, sa ciljem da se od kamate izdržava pravoslavni paroh u Miškolcu, što ovaj i čini.[23]

Braća Padići trgovci, rodom iz Miškolca, završili Trgovačku akademiju u Novom Sadu Bio je 1861-1864. godine pop Popov protonamesnik u Miškolcu, saradnik "Srbskog dnevnika" iz Novog Sada. Prilog su dali meštani Miškolca januara 1866. godine na Besedi sa zabavom, Budimsko-peštanske omladine. Bili su to: pop Emilijan Margo pravoslavni paroh, Petar Popović staklar i tutor, Matej Ivačković c i k činovnik, Stevan Ljubibratić arendaš, Vartolomej Čisarik apotekar, Stevan Popović trgovački kalfa i dva učenika Liceja.[24] Godine 1881. trgovac iz Miškolca Nikola Jovanović je dao prilog 1000 f. za Fond za podizanje mitropolije.

U Miškolcu je 1888. godine bilo 84 Srbina pravoslavna, a 1900. godine samo 26 duša. Raskaluđer Vasa Pelagić je bio proteran u Miškolc, i tamo u internaciji proveo godinu dana 1877.

Bio je 1918. godine pop Bogdan Dejanović paroh srpske filijale u Miškolcu. U vreme prevrata, te jeseni Miškolc se našao usred revolucionarnog vrenja, u raspadnutoj, u ratu poraženoj državi. Represije revolucionarnih mađarskih masa su ga dovele u opasnost, pa je pop Bogdan da bi spasao živu glavu u metežu, predao upravu nad crkvom u Miškolcu i pripadajućim filijalama, i sav crkveno-opštinski imetak, grčkom arhimandritu, i sklonio se. Kada se situacija smirila i uveden red, država Mađarska je preko vlade, preuzela upravu nad pravoslavnim imanjima. Vlasti Kraljevine SHS, preko Ministarstvo vera, tražile su 1924. godine da se to sve preda (i arhiva), zakonskom zastupniku arhidijeceze budimske dr Georgiju Zubkoviću.[25]

Početkom 21. veka postoji pravoslavna crkva u mestu ali nije odavno srpska. Pod jurisdikcijom je Mađarske pravoslavne crkvene opštine koja potpada pod Moskovsku patrijaršiju. Pravoslavci su odavno sahranjivani u rimokatoličko groblje. Posle sanacija istih, stari pravoslavni spomenicu se preneti u crkvenu portu. Tu se nalazili i autentični spomenici od 18. veka, sa epitafima ispisanim na mađarskom ili manje - na grčkom jeziku. Ukupno je sada u porti 39 spomenika.[26]

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Najvažnija gradska obrazovna ustanova je Miškolački univerzitet, osnovan 1949. g.

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Eržebetin trg
    Eržebetin trg
  • Jedna od pešačkih ulica
    Jedna od pešačkih ulica
  • Gradska kuća Miškolca
    Gradska kuća Miškolca
  • Glavna rimokatolička crkva
    Glavna rimokatolička crkva
  • Gradsko pozorište
    Gradsko pozorište
  • Tramvaji u Sečenji ulici
    Tramvaji u Sečenji ulici
  • Gradska sinagoga
    Gradska sinagoga

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ "Matica", Novi Sad 1866. godine
  2. ^ "Zimzelen", kalendar, Segedin 1846. godine
  3. ^ "Vreme" Beograd 1934. godine
  4. ^ "Srpski sion", Karlovci 1904. godine
  5. ^ "Srbski letopis", Budim 1863. godine
  6. ^ "Srbski narodni list", Budim 1847. godine
  7. ^ "Branik", Novi Sad 1892.
  8. ^ "Nin", specijalni dodatak Dinka Davidova, Beograd 1990. godine
  9. ^ "Serbskij narodni list", Zagreb 1842. godine
  10. ^ Fenelon: "Priključenija Telemaka sina Ulisova", Beč 1814. godine
  11. ^ Georgije Magarašević: "Istorija najvažniji evropejski priključenija...", Beč 1823. godine
  12. ^ Jovan Sterija Popović: "Boj na Kosovu...", Budim 1828. godine
  13. ^ Vasilij Jovanović: "Istorija Velikog Petra prvog imperatora samodršca Rusije", Karlovac 1831. godine
  14. ^ "Sledstvija zlodejstvija", prevod, Novi Sad 1838. godine
  15. ^ "Serbske narodne novine", 1843. godine
  16. ^ "Serbske narodne novine", Pešta 1843. godine
  17. ^ "Svetovid", Beč 1854. godine
  18. ^ Arhimandrit Gavril: "Povjest o prvom Vseljenskom saboru u gradu Nikeji...", Zemun 1855. godine
  19. ^ "Vreme", Beograd 1924. godine
  20. ^ "Glas naroda", Novi Sad 1875. godine
  21. ^ "Otadžbina", Beograd 1882. godine
  22. ^ "Zastava", Novi Sad 1880.
  23. ^ "Srpski sion", Karlovci 1894. godine
  24. ^ "Zastava", Pešta 1866. godine
  25. ^ "Vreme", navedeno
  26. ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpešta

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Miškolc na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мишколц&oldid=25475941”