Murmanska oblast

Ovaj članak je dobar. Kliknite ovde za više informacija.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Murmanska oblast
Мурманская область
Map
Država Rusija
Federalni okrugSeverozapadni
Glavni gradMurmansk
Službeni jezikruski
Površina144.902 km2
Stanovništvo2016.
 — broj st.762.173
 — gustina st.5,26 st./km2
Valutaruska rublja
 — ISO 3166-2RU-MUR
Vremenska zonaUTC+3 (Moskovsko vreme)
Registarske tablice51
Zvanični veb-sajt Izmenite ovo na Vikipodacima

Murmanska oblast (rus. Мурманская область) konstitutivni je subjekt Ruske Federacije[1] sa statusom oblasti na prostoru Severozapadnog federalnog okruga na krajnjem severozapadu evropskog dela Ruske Federacije.

Gotovo celokupna teritorija Murmanske oblasti nalazi se severno od severnog polarnika, a njen najznačajniji deo zauzima poluostrvo Kolja. Na severu oblast izlazi na obale Barencovog mora, dok istočne i južne obale poluostrva Kolja zapljuskuju vode Belog mora. Belo more ujedno razdvaja Murmansku od Arhangeljske oblasti. Na jugu oblast se graniči sa autonomnom Republikom Karelijom, na zapadu je kopnena granica sa Finskom, a na severozapadu sa Norveškom. Sa površinom od 144.902 km² nalazi se na 25. mestu među subjektima Ruske Federacije. Prema procenama nacionalne statističke službe za 2016. na području oblasti je živelo ukupno 762.173 stanovnika ili u proseku 5,26 st/km², i po tom parametru oblast se nalazi na 61. mestu u Rusiji. Prema statističkim podacima iz 2016. čak 92,46% stanovništva oblasti živi u gradskim centrima. Glavni i najveći grad oblasti je Murmansk koji je sa svojih nešto preko 300.000 stanovnika ujedno i najveći gradski centar unutar celog arktičkog polarnog kruga. Veći gradski centri su još i Apatiti (56.730), Severomorsk (51.004) i Mončegorsk (42.893 stanovnika).

Murmanska oblast formirana je 28. maja 1938. godine, a sadašnje granice dobija po okončanju sovjetsko-finskog rata 1940. godine. Administrativno oblast je podeljena na 5 opštinskih rejona i na 12 gradskih okruga raspoređenih u vidu 7 gradova direktne oblasne subordinacije i 5 zatvorenih administrativnih jedinica (ZATO). Osnovu populacije oblasti čine Rusi sa udelom u ukupnoj populaciji nešto manjim od 90%, a najbrojnije manjinske zajednice su Ukrajinci, Belorusi i Tatari.

Privreda oblasti počiva na izrazito razvijenoj energetici, rudarstvu i metalurgiji, te ribolovu. U gradu Severomorsku nalazi se sedište Severne flote ruske mornarice. Oblast je članica međunarodne organizacije Barencovog evroarktičkog regiona, a takođe i deo istorijske regije Laponije.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Oblast nosi ime po administrativnom centru, gradu Murmansku koji je ujedno i najveći grad na poluostrvu[2]. Murmansk je osnovan 4. oktobra 1916. godine, na brežuljku Murman, i grad se prvobitno zvao Romanov na Murmanu.

Reč murman (u množ. murmani)[3] ili Nurmani[4] potiče od lokalnog ruskog iskrivljenog oblika norveške reči za Norvežanina, nordmann (čita se „nurman”).

Geografija[uredi | uredi izvor]

Karta Murmanske oblasti sa najznačajnijim lokalitetima

Murmanska oblast nalazi se na krajnjem severozapadu Ruske Federacije i najseverniji je kontinentalni deo evropskog dela Rusije. Pripada Severozapadnom federalnom okrugu, a gotovo celokupna površina oblasti nalazi se unutar Arktičkog polarnog kruga. Oblast obuhvata teritoriju površine 144.902 km², što čini 0,85% od ukupne površine Rusije, i po tom parametru Murmanska oblast se nalazi na 26. mestu među subjektima Federacije. Oblast je izdužena u smeru zapad-istok u dužini od oko 580 km, dok je najveća širina u smeru sever-jug do oko 400 km. Celokupan istočni deo oblasti nalazi se na području poluostrva Kolja koje sa površinom od oko 100.000 km² čini približno 70% od ukupne oblasne teritorije.

Murmanska oblast na severu izlazi na obale Barencovog mora, na istoku i jugoistoku je akvatorija Belog mora, odnosno njegovog Kandalakškog zaliva na jugoistoku. Belo more fizički razdvaja teritoriju Murmanske od Arhangeljske oblasti. Jedina kopnena veza sa ostatkom kontinentalne Rusije je južna granica oblasti sa Karelijom. Na zapadu i severozapadu su međunarodne granice sa Finskom, odnosno sa Norveškom. Dužina granice sa Finskom, odnosno sa njenim severnim okrugom Laponijom je oko 350 km, dok je dužina granice sa norveškim okrugom Finmark 195,8 km (od toga 43 km su kopnene, a 152,8 km vodena granica). Severni deo oblasti deo je jedinstvene kulturno-istorijske oblasti Sami naroda, Laponije.

Reljef[uredi | uredi izvor]

Pogled na planinski lanac Hibini

Savremeni reljef Murmanske oblasti formirao se pod uticajem moćnih lednika koji su prekrivali to područje tokom poslednjeg ledenog doba. U osnovi oblasti nalaze se stene Fenoskandinavskog štita, a geološki najstarije stene ovog štita nalaze se upravo na području Murmanske oblasti i Karelije. Dominiraju gnajsevi i bazalti arhajske i proterozoičke starosti. Najveći deo oblasti je brdovit i brežuljkast, a najviši delovi nalaze se u centralnom delu oblasti. Najviši je planinski lanac Hibini na kom se nalaze tri vrha viša od 1.000 metara − Judičvumčor (1.200 m), Časnačor (1.189 m) i Puteličor (1.111 metara). Nešto istočnije je planinski masiv Lovozerska tundra maksimalne visine do 1.000 metara. Nešto zapadnije su planinski masivi Mončetundra (965 metara), Čunatundra (1.114 metara), Vučja tundra (955 metara), Njavka tundra (oko 700 metara), Saljnije tundri (oko 1.000 metara), Pečenška tundra (631 metar) i Tuadaš tundra (907 metara).

Nadmorska visina opada idući ka istoku Koljskog poluostrva, odnosno ka jugu i karelijskim jezerima. Koljsko poluostrvo obuhvata ceo istočni, poluostrvski deo oblasti. Zapadna granica poluostrva ide linijom Koljski zaliv−dolina reke Kola−jezero Imandra−reka Niva−Kandalakški zaliv. Samo poluostrvo obuhvata teritoriju površine oko 100.000 km². Severna obala poluostrva koju zapljuskuju vode Barencovog mora je dosta strma i visoka, dok je južna obala znatno ravnija i niža. Na severnoj obali nalaze se još i dva manja poluostrva − Ribarsko i Srednji.

Deo severne obale od norveške granice do rta Svjatoj Nos naziva se Murmanskom obalom (ili samo Murmanom). Deo belomorske obale od rta Svjatoj Nos do ušća reke Varzuge poznat je kao Terska obala (dužina oko 500 km). Uz severnu obalu nalaze se Ajnovska ostrva, ostrvo Kiljdin i arhipelag Sedam ostrva, dok je ostrvo Velikij u Kandalakškom zalivu.

Hidrografske karakteristike[uredi | uredi izvor]

Reka Ponoj
Pogled na jezero Imandra

Murmanska oblast je jedno od područja Ruske Federacije sa raznovrsnom hidrološkom slikom. Rečna mreža je veoma gusta i čini je ukupno 18.209 vodotoka dužih od 100 metara. Reke su izrazito bogate vodom i imaju jako veliki hidroenergetski potencijal, a ukupna produkcija električne energije proizvedena u hidroelektranama tokom 2000. godine iznosila je do 3 milijarde kilovat časova električne energije.

Reke Murmanske oblasti pripadaju slivovima Baltičkog, Belog i Barencovog mora. Reke koje pripadaju basenu Barencovog mora teku u smeru severa, a najznačajnije među njima su Patsojoki (117 km), Pečenga (reka) (101 km), Zapadna Lica (101 km), Istočna Lica (220 km), Kola (83 km), Voronja (155 km), Rinda (98 km), Jokanga (203 km) i druge. U belomorskom basenu nalaze se reke Kovda (233 km), Umba (123 km), Varzuga (254 km), Ponoj (sa 426 km je najduža reka u oblasti) i druge. Baltički sliv je najmanji i uglavnom mu pripadaju reke koje teku u smeru zapada i jugozapada, i sve pripadaju basenu reke Tenijejoki.

Na području oblasti postoji preko 100.000 ujezerenih područja sa površinama akvatorije iznad 10 hektara. Površinski najveća jezera su Imandra (876 km²), Umbozero (422 km²), Kovdozero (224 km²), Lovozero (209 km²). Među veštačkim jezerima najveća su Kovdozersko (608 km²) i Gornjotulomsko (745 km²). Postoje i značajne zalihe podzemnih voda.

Na ostrvu Kiljdin nalazi se maleno jezero Mogiljno, jedina meromiktička akvatorija na tlu Rusije.

Klima[uredi | uredi izvor]

Iako u potpunosti leži unutar arktičkog polarnog kruga teritorija Murmanske oblasti ima nešto umereniju hladnu klimu, u odnosu na područja na sličnim geografskim širinama. Ta nešto blaža klima prevashodno je posledica Severnortske struje, ogranka tople Norveške struje koji protiče kraj severnih obala oblasti i Koljskog poluostrva. Zahvaljujući toj struji severne obale oblasti su bez leda neretko i usred zime, što omogućava nesmetanu plovidbu. Tokom hladnijeg dela godine za ovo područje su tipični jaki cikloni, dok su u toplijem delu godine aktivni anticikloni. Usred velikih temperaturnih razlika između kopna i priobalnih područja u odnosu na otvoreno more, celo područje se nalazi u zoni jakih vetrova koji duvaju u proseku između 80 i 120 dana godišnje. Brzine vetrova su najveće u priobalnom području i na planinama u unutrašnjosti, a pojedini udari dostižu olujne jačine do 55−60 m/s.

Zvog velike geografske širine tokom zima karakteristične su polarne noći, odnosno tokom leta polarni dani. Zime su duge, oštre i hladne, a leta kratka, blaga i prohladna. Prosečne temperature vazduha najhladnijih meseci (januar i februar) kreću se od −8 °C na severnim obalama, do −12 do −15 °C u centralnim i južnim delovima. Letnji prosek temperatura vazduha kreće se od +8 do +14 °C. Zimski minimumi temperatura kreću se u vrednostima od −35 °C na obalama Barencovog mora, −45 °C na belomorskoj obali, pa do −55 °C u unutrašnjosti koja je i najhladniji deo. Apsolutni maksimum kreće se u vrednostima +27, +32 i +33 °C. Prvi mrazevi se javljaju tokom avgusta meseca i redovna su pojava sve do maja, neretko i juna. Mrazevi i snežne padavine nisu retka i neuobičajena pojava čak i usred leta.

Količina padavina opada idući od unutrašnjosti ka rubnim područjima i kreće se u prosečnim vrednostima od oko 1.000 milimetara u planinskim područjima centralne Kole, 600−700 mm na Murmanskoj obali i oko 500−600 mm u ostalim područjima. Najkišovitiji je period od avgusta do oktobra, dok se najmanje padavina izluči tokom marta i aprila. Snežni pokrivač zadržava se od početka oktobra do kraja maja.

Vremenska zona[uredi | uredi izvor]

Cela Murmanska oblast nalazi se u vremenskoj zoni koja se po međunarodnim standardima za merenje vremena označava kao Moskovsko vreme, odnosno Moscow Time Zone (MSK/MSD). U odnosu na koordinisano univerzalno vreme Moskovsko vreme ima vrednost od UTC+3.

Živi svet i ekologija[uredi | uredi izvor]

Rubus chamaemorus (moroška)
Morska zvezda u akvatoriji Belog mora

Najveći deo teritorije Murmanske oblasti nalazi se u vegetacionoj zoni tundre i mestimično šumotundre, a zbog permafrosta koji je relativno blizu površini rastresitog sloja tla dolazi gotovo do potpunog odsustva krupnijih drvenastih formi. Retko drveće je nisko i zakržljalo, a najraširenije su patuljaste breze, vrbe, smrča i bor. Od žbunastih biljaka tu rastu borovnica, Rubus chamaemorus, Vaccinium uliginosum i brusnica. Tlo je uglavnom prekriveno pravim tepisima od mahovina i lišajeva. Na krajnjem jugu oblasti nalazi se manja zona severne tajge. Zbog nekontrolisane seče drveća tokom 40-ih i 80-ig godina prošlog veka, površine pod šumama na jugu oblasti smanjene su i do 60%.

Na području oblasti žive 32 vrste sisara i oko 280 vrsta ptica. Od sisara najrasprostranjenija je polarna i riđa lisica, samur, velika lasica, žderavac, mrki medved. Od papkara najviše je losova i irvasa, dok su među glodarima najrašireniji evropska veverica i leming.

Celu oblast odlikuje izuzetno veliko bogatstvo ihtiofaune, kako u primorju, tako i u unutrašnjim vodama. Vode Barencovog mora posebno su bogate bakalarom koji se intenzivno lovi u komercijalne svrhe. Uz obale su vidljivi i kitovi beluge, Lagenorhynchus acutus, Lagenorhynchus albirostris, a neretko se viđaju i grenlandski i grbavi kit. Obale Belog mora su značajna staništa bradatih foka.

Najveću ekološku pretnju po živi svet na području Murmanske oblasti predstavljaju brojna odlagališta nuklearnog otpada, a najveći zagaćivači su brojni rudnici i topionice ruda koji su odgovorni za više od 80% od ukupne emisije sumpor-dioksida u atmosferu na tom području.

Zarad efikasnije zaštite živog sveta, na području oblasti su formirana tri stroga rezervata prirode: Pasvik uz granicu sa Norveškom, Kandalakški koji se delom nalazi i na tlu Karelije, te Laplandski osnovan 1930. godine. Kod grada Kirovska nalazi se Polarno-alpijski botanički institut koji je pod upravom Ruske akademije nauka, osnovan 1931. godine.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Koljsko poluostrvo na mapi Tabula Russie iz 1614.

Na osnovu arheoloških nalaza izvesno je da je Koljsko poluostrvo bilo naseljeno još tokom VIII i VII milenijuma pre nove ere u periodu arktičkog paleolita.[5][6] U tom periodu su se na koljsko područje doselile prve lovačke grupe iz Skandinavije, a u periodu između IV i II milenijuma pre nove ere dolazi do doseljavanja ljudi iz međurečja Volge i Oke. U narednim periodima usledile su i migracije sa Severnog Urala.

U srednjem veku Koljsko poluostrvo je bilo metom teritorijalnih pretenzija između novgorodskih i norveških kneževa, a shodno odredbama mirovnog ugovora između dve zemlje potpisanim 1326. Norveška se odrekla teritorijalnih pretenzija na poluostrvo u korist Novgorodske republike.[7] Novgorodski trgovci i lovci su tokom celog XII veka nesmetano putovali na sever do poluostrva, a u jednom novgorodskom letopisu iz 1216. nalaze se prvi pisani podaci o obliku vladavine koji je Novgorodska republika provodila na području Koljskog poluostrva.[8]

Prva stalna naselja na poluostrvu su osnivana tokom XV veka. Područje Koljskog poluostrva 1478. ulazi u sastav Moskovske kneževine. Nakon što je 1583. završena gradnja utvrđenja oko Kole u grad su premešteni lokalni organi uprave.[9] Početkom XVI veka počinje intenzivna misionarska delatnost među starosedeocima Laponcima (koje su rusi u to doba nazivali Loparima), i za svega nekoliko godina (1526−1533) u svim laponskim selima su podignute pravoslavne crkve, a svi Laponci su preobraćeni u hrišćanstvo. Godine 1554. na reci Paz podignuta je Borisoglebska crkva kao najvažniji crkveni i obrazovni objekat na koljskom severu. Sredinom XVI veka celo poluostrvo, a posebno grad Kola postaju važan centar međunarodne trgovine u koji su pristizali trgovci sa Britanskih ostrva, iz Danske, Holandije i Skandinavije.

Kolljski okrug na mapi iz 1745. godine
Polaganje kamena temeljca hrama Svetog Nikole u Romanovu na Murmanu 4. oktobra 1916.

Prema nekim podacima iz 1625. na celom poluostrvu živelo je svega oko 2.500 hiljade ljudi, a glavna privredna i kulturna aktivnost odvijala se unutar manastirskih zidina širom poluostrva. Godine 1708. odlukom imperatora Petra I područje dotadašnjeg Koljskog okruga ulazi u sastav Arhangelske gubernije.[10] Do intenzivnijeg razvoja koljskog severa dolazi nakon premeštanja prestonice Ruske Imperije iz Moskve u Sankt Peterburg, a knjaz Aleksandar Menšikov koji je u to vreme bio jedan od najbližih saradnika Petra Velikog imao je potpuni monopol na trgovinu krzinma i ribom na celom tom području (monopolistički položaj na trgovinu ribom i krznima ukinula je Katarina Velika 1765. godine).

Rudarska aktivnost na poluostrvu počinje sredinom XVII veka i daje novi zamajac u daljem razvoju celog severa. Prvi rudnici srebra i bakra otvoreni su u porečju Ponoja na istoku poluostrva.

Prvi oružani sukobi na poluostrvu desili su se tokom Krimskog rata pošto je engleska eksadrila 1854. godine napala Kandalakšu, a nešto kasnije, u noći 10. na 11. avgust u napadu na grad Kolu spaljen je značajan deo objekata u gradu. Pomenuti napadi imali su katastrofalan učinak po trgovinu na tom prostoru koja je gotovo u potpunosti zamrla.[11]

Dana 8. februara 1883. Koljski okrug izlazi iz sastava Arhangelske gubernije i postaje zasebna administrativna jedinica.[12] Godine 1889. osnovan je primorski lučki grad Aleksandrovsk (danas grad Poljarni).

Početkom XX veka dolazi do intenzivnijeg povezivanja murmanskog severa sa ostatkom zemlje, sagrađena je prva železnička pruga, a razmišljalo se i o gradnji potpuno nove luke na obalama Barencovog mora preko koje bi zemlja imala direktan izlaz na Severni ledeni okean. Tokom 1915. na desnoj obali Koljskog zaliva osnovana je luka Semenovski, a već u oktobru naredne godine naselje dobija zvaničan status grada i novo ime − Romanov na Murmanu (sadašnje ime Murmansk nosi od 3. aprila 1917. godine). Romanov na Murmanu tako je postao poslednjim gradom osnovan u Ruskoj Imperiji, pošto je nakon Oktobarske revolucije 1918. Imperija zvanično prestala da postoji.

Murmanska gubernija sa sedištem u Murmansku zvanično je uspostavljena 13. juna 1921. godine. Po okončanju Prvog svetskog rata dolazi do intenzivnijeg privrednog razvoja oblasti. Otvaraju se novi rudnici i fabrike, grade se energetski objekti. Murmanska gubernija je preobrazovana u Murmanski okrug Lenjingradske oblasti 1. avgusta 1927. godine. Privredni rast prati i rast u broju stanovnika, te je broj stanovnika sa 13.000 1914. godine porastao na više od 100.000 1935. godine.

Po okončanju Zimskog rata 1940. u sastav Murmanske oblasti ulaze nekadašnja finska područja na Ribarskom i Srednjem poluostrvu.

Tokom Drugog svetskog rata Murmanska oblast je bila poprište žestokih sukoba između sovjetskih trupa sa jedne i udruženih nemačko-finskih jedinica sa druge strane. U ratnim dejstvima gotovo do temelja su uništeni mnogi gradovi i sela, a među njima i Murmansk koji je zbog herojskog otpora fašistima 1985. dobio počasno zvanje Sovjetskog grada heroja. Pojedinačna odlikovanja Heroja Sovjetskog Saveza dobilo je oko 150 učesnika ratnih dejstava.

U posleratnim godinama krenulo se u intenzivnu obnovu cele Murmanske oblasti, a velika pažnja počinje da se pridaje strateškom i vojnom značaju oblasti.

Demografija[uredi | uredi izvor]

Područja naseljena Laponcima (zeleno) na mapi Murmanske oblasti iz 1930.

Prema podacima nacionalne statističke službe Rusije za 2016. godinu, na teritoriji Murmanske oblasti živelo je 762.173 stanovnika, ili u proseku 5,26 st/km². Od tog broja čak 92,49% je živelo u gradskim sredinama.[13] Po udelu gradske populacije u ukupnoj populaciji Murmanski rejon se nalazi na visokom 4. mestu u Rusiji, odmah posle Moskve, Sankt Peterburga i Magadanske oblasti. Po ukupnom broju stanovnika nalazi se tek na 61. mestu među subjektima Federacije.

Nakon intenzivne kolonizacije područja u periodu između dva svetska rata broj stanovnika oblasti počinje naglo da raste, naročito sa razvijanjem teške industrije i rudarstva. Svoj maksimum u populaciji Murmanska oblast dostiže neposredno pred raspad Sovjetskog Saveza, te je prema rezultatima popisa stanovništva iz 1989. na tom području živelo čak 1.146.757 stanovnika. Nakon raspada zemlje privreda doživljava fijasko, brojne fabrike i rudnici se zatvaraju, a stanovništvo migrira uglavnom ka većim gradskim centrima u unutrašnjosti. U periodu od 1989. do popisa 2010. broj stanovnika Murmanske oblasti manji je čak 351.348 osoba. U istom periodu povećao se udeo gradske populacije za 0,7% na 92,8%.

Kretanje broja stanovnika
1939.1959.1970.1979.1989.2002.2010.2016.
291.178 Rast567.672 Rast799.527 Rast965.462 Rast1.146.757[14] Rast892.534[15] Pad795.409[16] Pad762.173[13] Pad

Autohtonu populaciju Murmanske oblasti čine ugro-finski Laponci (Saami narod), a sama oblast predstavlja krajnji severoistočni deo njihove kulturno-istorijske teritorije Laponije. Laponci su danas manjina u Murmanskoj oblasti i čine tek oko 0,22% od ukupne populacije. U starosedeoce se takođe ubrajaju i ugrofinski Kareli koji naseljavaju južne delove oblasti (danas čine oko 0,19% populacije), te Pomori kao subgrupa ruskog i finskog naroda koja vuče korene od prvih doseljenika u to područje. Pomori naseljavaju uglavnom područje Terske obale.

Osnovu populacije čine etnički Rusi sa udelom u ukupnoj populaciji od oko 89%, a najbrojnije nacionalne manjine su Ukrajinci sa 4,8%, Belorusi (1,7%), Tatari (0,8%), Azeri (0,53%), Čuvaši (0,25%), Mordvini i Jermeni sa po 0,23% i drugi.

Religija u Murmanskoj oblasti (2012)[17][18]

  Ruska pravoslavna (41,7%)
  ostali hrišćani (3%)
  ostali pravoslavci (1%)
  Islam (1%)
  Stara slovenska vera (0,4%)
  Rimokatolicizam (0,4%)
  Veruju ali bez religije (28%)
  Ateizam (12%)
  Ostali/neopredeljeni (12,5%)
Nacionalnost 1989.[14] % 1989. 2002.[15] % 2002. 2010.[16] % 2010.
Rusi 965.727 82,92% 760.862 85,25% 642.310 88,97%
Ukrajinci 105.079 9,02% 56.845 6,37% 34.268 4,75%
Belorusi 38.794 3,33% 20.335 2,28% 12.050 1,51%
Tatari 11.459 0,98% 7.944 0,89% 5.624 0,71%
Azeri 2.695 0,23% 4.614 0,52% 3.841 0,48%
Čuvaši 3.865 0,33% 2.759 0,31% 1.782 0,22%
Komi 2.167 0,19% 2.177 0,24% 1.649 0,21%
Mordvini 4.214 0,36% 2.479 0,28% 1.625 0,20%
Jermeni 1.521 0,13% 1.954 0,22% 1.618 0,20%
Laponci 1.615 0,14% 1.769 0,20% 1.599 0,20%
Kareli 3.505 0,30% 2.203 0,25% 1.376 0,17%
Moldavci 3.216 0,28% 1.974 0,22% 1.309 0,16%
Uzbeci 872 0,07% 463 0,05% 1.122 0,14%
Lezgini 484 0,04% 840 0,09% 951 0,12%
Baškiri 1.320 0,11% 1.162 0,13% 914 0,11%
Marijci 1.348 0,12% 1.037 0,12% 852 0,11%
Nemci 1.454 0,12% 1.211 0,14% 725 0,09%
Poljaci 1.836 0,16% 1.142 0,13% 652 0,08%

Na osnovu podataka Agencije za statistiku Rusije iz 2012. godine oko 80% stanovnika Murmanske oblasti se izjasnilo kao religiozno. Najviše je hrišćana koji čine nešto manje od polovine stanovništva, odnosno pravoslavaca vernika Ruske pravoslavne crkve koji čine 41,7% svih vernika. RPC u Murmanskoj oblasti je organizovana preko Murmanske mitropolije osnovane odlukom Svetog sinoda RPC od 2. oktobra 2013. godine. Murmanska mitropolija je podeljena na Murmansku i Severnomorsku eparhiju, a sedište mitropolije nalazi se u gradu Murmansku. Hrišćani rimokatoličke denominacije čine oko 0,4% populacije. Oko 1% vernika praktikuju islam, 0,4% staru slovensku veru. Oko 28% populacije se izjasnilo kao verujuće, ali bez praktikovanja religije, dok se 12% stanovnika izjasnilo kao ateisti.

Na području Murmanske oblasti nalazi se ukupno 28 naselja gradskog tipa, od čega njih 16 ima administrativni status grada, a 11 ih je sa administrativnim statusom varošice (rus. посёлки городского типа), dok je naselje Vidjajevo sa statusom zatvorenog grada. Prema podacima za 2016. godinu, u gradskim sredinama živelo je oko 92,49% od ukupne oblasne populacije. Najveći gradski centri su Murmansk koji je ujedno i glavni grad oblasti sa nešto preko 300.000 stanovnika, Apatiti (56.730) i Severomorsk (51.000 stanovnika).

Pogled na Murmansk, centar grada
Pogled na Murmansk, centar grada

Murmansk
Panorama Apatitija
Panorama Apatitija

Apatiti 		Poredak Grad Populacija
Koljski zaliv u Severomorsku
Koljski zaliv u Severomorsku

Severomorsk
Stambeni kompleks u Mončegorsku
Stambeni kompleks u Mončegorsku

Mončegorsk
1. Murmansk 301.572
2. Apatiti 56.730
3. Severomorsk 51.004
4. Mončegorsk 42.893
5. Kandalakša 32.592
6. Kirovsk 26.971
7. Olenegorsk 21.097
8. Poljarni 17.296
9. Kovdor 17.110
10. Zapoljarni 15.221

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Murmanska oblast administrativno je podeljena na 6 opštinskih rejona i na 11 gradskih okruga. Rejoni su podeljeni na ukupno 23 nižestepene opštine, od čega je njih 13 urbanih i 10 seoskih opština.[19] Unutar oblasti se nalazi 16 gradova, 12 varošica gradskog tipa i 109 seoskih naselja (od čega njih 11 je bez populacije). Čak 5 od 12 gradskih okruga su područja od posebnog nacionalnog značaja i imaju status zatvorenih gradova.

№ Rejon/gradski okrug Administrativni centar Položaj na mapi km² Stan.
I Kandalaški rejon Kandalakša
14.410 45.216
II Koljski rejon Kola
28.320 41.608
III Lovozerski rejon selo Lovozero
52.978 10.931
IV Pečenški rejon Nikelj
8.700 37.159
V Terski rejon Umba
19.300 5.420
VI Kovdorski rejon Kovdor
4.066 19.162
1 Murmanski gradski okrug Murmansk
154 301.572
2 ZATO Aleksandrovsk Poljarni
521 44.175
3 Apatitski gradski okrug Apatiti
2.500 56.732
4 Kirovski gradski okrug Kirovsk
3.600 29.175
5 Mončegorski gradski okrug Mončegorsk
3.400 46.205
6 Olenegorski gradski okrug Olenegorsk
1.900 29.709
7 ZATO Ostrovnoj Ostrovnoj
463 2.008
8 Poljarnozorski gradski okrug Poljarnije Zori
1.000 17.162
9 ZATO Zaozjorsk Zaozjorsk
516 9.872
10 ZATO Severomorsk Severomorsk
480 59.764
11 ZATO Vidjajevo Vidjajevo
78 6.303

Privreda[uredi | uredi izvor]

Koljska nuklearna elektrana nedaleko od grada Poljarnije Zori
Fabrički dimnjaci Mončegorska

Murmanska oblast područje je jako bogato raznim prirodnim resursima i privreda oblasti počiva upravo na njihovoj intenzivnoj eksploataciji. Kako se u osnovi ovog područja nalaze stene Fenoskandinavskog štita koje su izrazito bogate raznim rudama i mineralima, na području ove oblasti utvrđeno je postojanje preko 700 različitih minerala, a najveći deo njih se eksploatiše.[20] Najvažniji izvori prihoda su rudarstvo i osnovna obrada eksploatisanih ruda, proizvodnja električne energije i komercijalni ribolov.[21] Privreda oblasti je izvozno orijentisana, a glavni izvozni pravac je luka u Murmansku koja je zahvaljujući svom prirodnom položaju na obalama slobodnim od leda tokom cele godine jedan od najvažnijih lučkih kompleksa u celoj zemlji. Murmanska oblast učestvuje sa oko 41% ukupne pomorske trgovine na nacionalnom nivou.[22][23]

Rudarstvo i obojena metalurgija čine 36,6% ukupne privredne delatnosti u oblasti. Najvažniji proizvod ove industrije je ruda nikla koja je na ovom području izuzetno bogata i mineralima bakra i gvožđa. Flotacijom rude nikla dobijaju se i značajne količine sumporne kiseline. Pored nikla značajni produkti metalurgije i rudarstva su i bakar, gvožđe, aluminijum, apatit.[24] U Murmanskoj oblasti se proizvodi gotovo celokupna ruska produkcija koncentrata apatita (sa oko 3,7 miliona tona u 1998. godini), oko 43% od ukupne produkcije nikla, 15% produkcije bakra, 12% železne rude i njenih koncentrata i oko 40% od ukupne nacionalne produkcije kobalta.

Na kontinentalnom šelfu Barencovog mora otkrivene su velike zalihe nafte i zemnog gasa, uključujući i Štokmanovo gasno polje sa procenjenim rezervama prirodnog gasa od oko 3,8 triliona kubnim metara.[25] Na novootkrivenim naftnim poljima procenjena je ekploatacija od oko 40 miliona tona u narednih 10 do 15 godina.

Proizvodnja električne energije je drugi po važnosti izvor prihoda u oblasti sa učešćem u ukupnom BDP oblasti od 22,9%. Najvažniji elektro-energetski objekti u oblasti su Koljska nuklearna elektrana nedaleko od grada Poljarnije Zori kapaciteta 1.760 МW i Murmanska termo i hidroelektrana kapaciteta 1.550 МW. Na severu oblasti nalazi se Kislogubska plimska elektrana kapaciteta 1,7 МW čije turbine pokreće snaga plime i oseke. Kislogubska elektrana je jedini hidroenergetski objekat tog tipa u Rusiji i 6. u svetu po kapacitetu.

Ribolov i prerada ribe je važan izvor prihoda oblasti i sa udelom u ukupnom BDP od 13,7% najznačajniji je deo prehrambene industrije.[26] Murmanska industrija za preradu ribe učestvuje sa oko 16% ukupne produkcije ribe na nacionalnom nivou, a centar ribolovne flote nalazi se u gradu Murmansku. Stočarstvo počiva na uzgoju irvasa, a prema statističkim podacima iz 2010. godine, na području oblasti je registrovano oko 62.000 komercijalno uzgojenih grla.[27] Uzgoj irvasa vrši se uglavnom na velikim farmama, a svega 8% čine mala seoska gazdinstva.[28]

Godine 2006. BDP Murmanske oblasti iznosio je 141,9 milijardi rubalja, što je činilo oko 0,4% ukupnog ruskog BDP-a. U istom periodu stopa nezaposlenosti je bila dosta niska i iznosila je svega oko 3,4%.[29]

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Most preko Koljskog zaliva dužine 1.611 metara tvoren je 2005. godine.

Po teritoriji oblasti prolazi autoput „M18 Kola” u dužini od 1.068 km. Autoput preseca oblast od juga ka severu i povezuje Murmansk sa Sankt Peterburgom preko Petrozavodska. Od Murmanska proteže se dalje preko Koljskog mosta u smeru severozapada i granice sa Norveškom. Ukupna dužina autoputeva na tlu Murmanske oblasti je 2.566 km. Veći značaj od drumskog ima železnički saobraćaj. Najznačajnija železnička pruga Murmansk−Sankt Peterburg potpuno je elektrifikovana 2005. godine, a u saobraćaj je puštena još 1916. godine. Ukupna dužina železničkih pruga u oblasti je 870 km.[30]

Na području oblasti postoje tri vazduhoplovne luke: Murmansk, Hibini i Lovozero. Murmanski aerodrom ima status međunarodnog, a sa njega uglavnom se vrše letovi ka drugim značajnijim gradovima u Rusiji − Moskvi, Sankt Peterburgu, Čerepovecu, Arhangeljsku, Simferopolju, Sočiju i drugim gradovima. Usluge Murmanskog aerodroma tokom 2015. koristilo je ukupno 751.258 putnika. Hibinski aerodrom nalazi se na oko 12 km južno od grada Apatita i sa njega lete uglavnom manji vazduhoplovi ka Moskvi, Sankt Peterburgu i Čerepovcu. Lovozerski aerodrom ima uglavnom lokalni značaj.

Luka u Murmansku je jedan od najznačajnijih lučkih objekata na nacionalnom nivou. Iz murmanske luke počinje čuveni Severni morski put kao najkraći morski put između evropskog dela Rusije i Dalekog istoka i predstavlja glavni pomorski put Rusije na Arktiku. Polazi od Murmanska kroz Karskih vrata i Severni ledeni okean, Barencovo, Karsko, Laptevsko, Istočnosibirsko, Čukotsko, i Beringovo more do zaliva Proviđenja na Čukotskom poluostrvu u Beringovom moru. Dug je 5.600 km. Najznačajniji putnički brod koji saobraća iz Murmanske luke ka okolnim lučkim centrima je ledolomac Klaudija Jelanska sagrađen u brodogradilištu u Kraljevici u tadašnjoj Jugoslaviji.

Vojni značaj[uredi | uredi izvor]

Murmanska oblast ima značajan vojno-strateški položaj na Arktiku i to je jedino područje na ruskim arktičkim obalama koje je cele godine oslobođeno od leda i gde je moguć brodski saobraćaj. U gradu Severomorsku nalazi se sedište ruske Severne flote,[31] a postoje i 4 vojna aerodroma: Olenja, Severomorsk1, Severomorsk 3 i Mončegorsk.[32][33]

Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

Glavni toranj Koljske bušotine (slika iz 2007)
  • Na nekih desetak kilometara zapadno od grada Zapoljarni nalazi se velika bušotina, takozvana Koljska ultraduboka bušotina (rus. Кольская сверхглубокая скважина СГ-3). Bušotina je sa radom počela 24. maja 1970, a cilj njene gradnje bila je potreba za detaljnijim naučnim istraživanjima zemljine unutrašnjosti. Sa dubinom od 12.262 metra (do te dubine se stiglo 1989) najdublja je potpuno veštačka bušotina na svetu. Prečnik gornjeg dela bušotine je 92 centimetra, na dnu 25,5 centimetara. Bušotina se nalazi na mestu gde se Mohorovičićev diskontinuitet (MOHO sloj) najviše približio površini litosfere. Zbog nedostatka finansijskih sredstava projekat je zvanično napušten 2008. godine.[34]
  • U centralnom delu poluostrva, u južnoj podgorini Hibinskih planina, nalazi se jedinstvena za polarne oblasti botanička bašta sa arboretumom i botaničkim institutom — Kirovski polarno-alpijski botanički institut. Osnovana je još 1931. na inicijativu botaničara Nikolaja Avrorina, najsevernija je botanička bašta na tlu Rusije, i jedna od tek tri svetske botaničke bašte smeštene unutar polarnog kruga. Obuhvata teritoriju površine 1.670 hektara, od čega je 1.250 hektara rezervisano za uzgajanje i istraživanje biljnih vrsta. Sama botanička bašta nalazi se na 77 km od Kirovska, odnosno na oko 1,5 km od turističkog centra Kukisvumčor. Nedaleko od Apatitija nalazi se arboretum sa bogatom zbirkom polarnih i visokoplaninskih vidova biljaka, a posebno mesto u njemu zauzima oko 400 biljnih vrsta specifičnih za područje Murmanske oblasti. U botaničkoj bašti nalazi se više od 1.000 primeraka različitih tropskih i suptropskih biljnih formacija.
  • Na krajnjem severu oblasti, na ostrvu Kiljdin nalazi se jedinstveno u Rusiji jezero Mogiljno, jedna od tek nekoliko meromiktičkih akvatorija na svetu. Voda koja ispunjava jezero doslovno je „naslagana” u slojevima (ukupno 4 sloja različitog hemijskog sastava i gustine). Do dubine od 5 metara voda u jezeru je slatka, dok na dnu ima vrednosti saliniteta od 33 ‰. Drugi sloj vode je na dubinama između 6,5 i 13 metara sa salinitetom koji raste do 22 ‰. U slatkovodnom delu jezera žive tipični slatkovodni organizmi, u centralnim delovima braktični, a pri dnu morski organizmi. Na dnu jezera žive purpurne bakterije (Purple bacteria) čijim raspadanjem se stvara otrovni vodonik-sulfid. U gornjim slojevima žive planktoni iz roda Daphnia, rotatorije (13 vrsta) i rakovi (21 vrsta), a od riba specifična je endemska podvrsta bakalara Gadus morhua kildinensis. Od drugog sloja pa na niže žive tipična morska stvorenja − morske zvezde Stichaster albulus, morske sase, sunđeri, morske mahovine, polarne meduze i morski rakovi.
Mogiljno jezero na Kiljdinu

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Konstituciя Rossiйskoй Federacii ”. 
  2. ^ „Hrvatski obiteljski leksikon: Kola”. Leksikografski zavod Miroslav Krleža. Pristupljeno 9. 11. 2016. 
  3. ^ Proishoždenie nazvaniй rossiйskih gorodov
  4. ^ Ušakov I. F. Kolьskaя zemlя. Murmansk, Kn. izd-vo, 1972
  5. ^ ''В. Я. Шумкин. Этапы освоения Северо-Запада Европейской Арктики, 2015
  6. ^ „Kolьskaя arheologičeskaя эkspediciя”. Arhivirano iz originala 12. 02. 2017. g. Pristupljeno 02. 10. 2016. 
  7. ^ Kiselev, A. A. (2008). «Novgorodskiй period». Vozniknovenie «laplandskogo spora». Sankt-Peterburg: Kolьskaя эnciklopediя. str. 79—80. Arhivirano iz originala 07. 02. 2015. g. Pristupljeno 02. 10. 2016. 
  8. ^ „MurmanTown — gorod Murmansk >> Interesnыe faktы v žizni Murmanska i oblasti”. Arhivirano iz originala 22. 02. 2010. g. Pristupljeno 02. 10. 2016. 
  9. ^ I. F. Ušakov «Kolьskiй ostrog» — Kolьskie kartы
  10. ^ Ukaz ob učreždenii guberniй i o rospisanii k nim gorodov
  11. ^ VOENNAЯ LITERATURA -[ Voennaя istoriя ]- Tarle E. V. Krыmskaя voйna
  12. ^ Мурманская область — Мурманск B-port.com Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. februar 2010)
  13. ^ a b „Predvaritelьnaя ocenka čislennosti naseleniя na 1 яnvarя 2016 goda i v srednem za 2015 god”. Federalьnaя služba gosudarstvennoй statistiki Rosii. Arhivirano iz originala 27. 03. 2016. g. Pristupljeno 26. 1. 2016. 
  14. ^ a b „Vsesoюznaя perepisь naseleniя 1989 g. Čislennostь naličnogo naseleniя soюznыh i avtonomnыh respublik, avtonomnыh oblasteй i okrugov, kraёv, oblasteй, raйonov, gorodskih poseleniй i sёl-raйcentrov.”. Vsesoюznaя perepisь naseleniя 1989 goda (na jeziku: ruski). Demoscope Weekly. 1989. Pristupljeno 4. 9. 2012. 
  15. ^ a b Federalьnaя služba gosudarstvennoй statistiki (21. 5. 2004). „Čislennostь naseleniя Rossii, subъektov Rossiйskoй Federacii v sostave federalьnыh okrugov, raйonov, gorodskih poseleniй, selьskih naselёnnыh punktov – raйonnыh centrov i selьskih naselёnnыh punktov s naseleniem 3 tыsяči i bolee čelovek”. Vserossiйskaя perepisь naseleniя 2002 goda (na jeziku: ruski). Federalni zavod za statistiku. Pristupljeno 4. 9. 2012. 
  16. ^ a b Federalьnaя služba gosudarstvennoй statistiki (Federalni zavod za statistiku) (2011). „Vserossiйskaя perepisь naseleniя 2010 goda. Tom 1 (Nacionalni popis stanovništva 2010, 1. svezak)”. Vserossiйskaя perepisь naseleniя 2010 goda (Nacionalni popis stanovništva 2010) (na jeziku: ruski). Federalni zavod za statistiku. Pristupljeno 4. 9. 2012. 
  17. ^ Arena - Atlas of Religions and Nationalities in Russia. Sreda.org
  18. ^ 2012 Survey Maps[mrtva veza]. "Ogonek", № 34 (5243), 27/08/2012. Retrieved 24-09-2012.
  19. ^ Zakon Murmanskoй oblasti ot 06 яnvarя 1998 goda N 96-01-ZMO «Ob administrativno-territorialьnom ustroйstve Murmanskoй oblasti» (s izmeneniяmi na 24.12.2015)
  20. ^ „Overview of Murmansk Region”. Federation of American Scientists. Pristupljeno 5. 6. 2009. 
  21. ^ Murmansk Oblast Globalsecurity.org}-
  22. ^ -{Economic Development in the Murmansk Region in 2007
  23. ^ „Murmansk Region”. Arhivirano iz originala 03. 03. 2016. g. Pristupljeno 5. 6. 2009. 
  24. ^ Positive economic development in Murmansk[mrtva veza]
  25. ^ UPDATE 1-Russia's Gazprom ups Shtokman reserves to 3.8 tcm
  26. ^ „Murmansk region”. Häme Polytechnic. Arhivirano iz originala 20. 07. 2011. g. Pristupljeno 5. 6. 2009. 
  27. ^ S. 260
  28. ^ S. 262
  29. ^ Valovoй regionalьnый produkt na dušu naseleniя Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. februar 2021) Federalьnaя služba gosudarstvennoй statistiki
  30. ^ Železnodorožnый transport Murmanskoй oblasti Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. februar 2015) // Kolьskaя эnciklopediя. V 5-i t. T. 2. E — K / Gl. red. A. N. Vinogradov. — Sankt-Peterburg : IS ; Apatitы : KNC RAN, 2009. — S. 56.
  31. ^ Slobodяn, Elena (1. 6. 2014). „Sostav Severnogo flota RF. Infografika”. air.ru. Pristupljeno 7. 11. 2016. 
  32. ^ Pettersen, Trude (26. 11. 2012). „Motorized infantry brigade to Northern Fleet”. Barents Observer. Arhivirano iz originala 13. 01. 2017. g. Pristupljeno 13. 8. 2016. 
  33. ^ Zvanična prezentacija Ruske Severne flote na sajtu Ministarstva odbrane Rusije
  34. ^ „Kolьskaя sverhglubokaя skvažina”. Arhivirano iz originala 30. 04. 2020. g. Pristupljeno 30. 05. 2020. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Murmanska oblast na Vikimedijinoj ostavi.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мурманска_област&oldid=27061650”