Narodnooslobodilački pokret Jugoslavije

Narodnooslobodilački pokret (NOP) je bio najveći antifašistički pokret u Jugoslaviji za vreme Drugog svetskog rata. Pokret je organizovala i predvodila Komunistička partija Jugoslavije.

Oružanu silu Narodnooslobodilačkog pokreta predstavljali su Narodnooslobodilački partizanski odredi (NOP odredi), stvarani tokom leta 1941. godine. Tokom 1942. godine stvorena je Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije, koja je marta 1945. prerasla u Jugoslovensku armiju.

Kao neposredni organi Narodnooslobodilačkog pokreta stvarani su, već tokom leta 1941. godine, Narodnooslobodilački odbori, koji su predstavljali prve organe „narodne vlasti“. Oni su bili organizovani kao seoski, mesni, rejonski, gradski, opštinski, okružni, pokrajinski ili oblasni i imali su zadatak da pomažu iz pozadine Narodnooslobodilačku borbu. Pored Narodnoosolobodilačkih odbora u okviru NOP-a su stvarane i druge masovne antifašističke organizacije, poput Antifašističkog fronta žena (AFŽ), Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ) i Saveza pionira Jugoslavije.

Narodnooslobodilački pokret je za razliku od drugih pokreta u Jugoslaviji, tokom Drugog svetskog rata, uspeo da okupi pripadnike svih naroda: Srbe, Hrvate, Slovence, Muslimane, Crnogorce i Makedonce, kao i pripadnike svih nacionalnih manjina u Jugoslaviji: Mađare, Albance, Italijane, Slovake, pa čak i Nemce.

Jedan od ciljeva Narodnooslobodilačkog pokreta bio je i stvaranje nove države - Nove Jugoslavije, koja bi počivala na nacionalnom i socijalnom jedinstvu. Na taj način se ostvarivao i deo programa Komunističke partije Jugoslavije, koji se odnosio na izvođenje socijalističke revolucije. Ovi planovi su se posebno odvijali na oslobođenim teritorijama tzv. „Partizanskim republikama“ (Užička republika, Drvarska republika, Bihaćka republika i dr.) gde je stanovništvo moglo u praksi da vidi efikasnost rada NO odbora i stvaranje države socijalne pravde.

Narodnooslobodilački pokret se razvijao na čitavom području Jugoslavije, kao i na delovima okolnih zemalja sa većinskim jugoslovenskim stanovništvom. Glavni protivnici NOP-a su bili strani okupatori (Nemci, Italijani, Bugari i Mađari), kao i „domaći izdajnici“ - kvinsliške organizacije koje su sarađivale s okupatorom: Nezavisna Država Hrvatska (ustaše i domobrani), režim Milana Nedića u Srbiji (Srpska državna straža), Bela garda u Sloveniji, režim Sekule Drljevića u Crnoj Gori, četnici Koste Pećanca, Balisti, Ljotićev „Zbor“ i dr. Pored čistokvinsliških organizacija pripadnici NOP-a su bili i u sukobu s četnicima Draže Mihailovića, koji su od strane Saveznika bili priznati kao Jugoslovenska vojska u otadžbini, a sarađivali su sa okupatorom. Pokret je vodio doslednu borbu i protiv širenja međunacionalne mržnje i masovnih progona i pokolja stanovništva, što mu je donelo veliku narodnu podršku.

Narodnooslobodilački pokret je 1943. godine dobio podršku Saveznika, koji su uskratili dotadašnju podršku četnicima. Posle toga je došlo, na nagovor Saveznika, do stvaranja sporazuma sa Jugoslovenskom vladom u izbeglištvu, koja je i sama priznala NOP. Na osnovu tih sporazuma došlo je, 7. marta 1945. godine, do stvaranja Demokratske Federativne Jugoslavije.

Osvobodilna fronta

Glavni članak: Osvobodilna fronta

Za razliku od drugih krajeva Jugoslavije, gde je u Narodnoosolobodilačkom pokretu rukovodeću ulogu imala Komunistička partija Jugoslavije, pored koje su se nalazile i neke druge manje predratne političke organizacije, u Sloveniji je na inicijativu Komunističke partije Slovenije formiran Oslobodilački front (sloven. Osvobodilna fronta) koji je okupio desetak predratnih stranaka i organizacija i stvorio čvrsto jedinstvo u borbi protiv okupatora.

Stvaranje Narodnooslobodilačkih odbora

Glavni članak: Narodnooslobodilački odbori

Stvaranje AVNOJ-a

Glavni članak: Antifašističko veće narodnog oslobođenja Jugoslavije

Istaknute ličnosti NOP-a

dr Ivan Ribar i Josip Broz Tito na Sutjesci, juna 1943. godine

Metodije Andonov Čento Mihajlo Apostolski Spasenija Cana Babović Vladimir Bakarić Dušan Bogdanović Josip Broz Tito Vladimir Velebit Jovan Veselinov Josip Vidmar Dmitar Vlahov Strahil Gigov Sreten Žujović Vlada Zečević Edvard Kardelj Vojislav Kecmanović Boris Kidrič Lazar Koliševski Ivan Milutinović

Niko Miljanić Vladimir Nazor Blagoje Nešković Mile Peruničić Moša Pijade Nurija Pozderac Jaša Prodanović Đuro Pucar Ivan Ribar Vladislav S. Ribnikar Dušan Sernec Jože Srebrnič Josip Smodlaka Petar Stambolić Siniša Stanković Fadilj Hodža Avdo Humo Rodoljub Čolaković

Literatura

• Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Lakić, Zoran; Pajović, Radoje; Vukmanović, Gojko (1963). Narodnooslobodilačka borba u Crnoj Gori 1941-1945: Hronologija događaja. Titograd: Istorijski institut. 
• Lakić, Zoran (1963). Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Crne Gore i Boke: Zbirka dokumenata. Titograd: Istorijski institut. 
• Lakić, Zoran (1975). CASNO: Crnogorska antifašistička skupština narodnog oslobođenja 1944-1945: Zbirka dokumenata. Titograd: Istorijski institut. 
• Lakić, Zoran (1981). Narodna vlast u Crnoj Gori 1941-1945. Cetinje-Beograd: Obod & Narodna knjiga. 
• Petranović, Branko (1976). AVNOJ - revolucionarna smena vlasti 1942-1945. Beograd: Nolit. 
• Petranović, Branko; Simović, Vojislav (1979). Istorija narodne vlasti u Jugoslaviji (1941-1945). Beograd: Savremena administracija. 
• Petranović, Branko (1980). Istorija Jugoslavije 1918-1978. Beograd: Nolit. 
• Petranović, Branko (1983). Revolucija i kontrarevolucija u Jugoslaviji (1941-1945). 1. Beograd: Rad. 
• Petranović, Branko (1983). Revolucija i kontrarevolucija u Jugoslaviji (1941-1945). 2. Beograd: Rad. 
• Nešović, Slobodan; Petranović, Branko (1983). AVNOJ i revolucija: Tematska zbirka dokumenata 1941-1945. Beograd: Narodna knjiga. 
• Petranović, Branko (1988). Istorija Jugoslavije 1918-1988. 2. Beograd: Nolit. 
• Vojna enciklopedija (knjiga 5). Beograd 1974. godina
• Gojko Miljanić. "Kadrovi revolucije 1941—1945", „Obod“ Cetinje, 1975. godina
• Gojko Miljanić "Velike bitke na jugoslovenskom ratištu 1941—1945", „Narodna knjiga“ Beograd 1989. godina
• Moma Marković, "Pregled Narodnooslobodilačke borbe u Srbiji", Beograd 1947. godina
• Narodni heroji Jugoslavije. Ljubljana - Beograd - Titograd: Partizanska knjiga - Narodna knjiga - Pobjeda. 1982.