Srpske epske narodne pjesme

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Guslar pjeva o smrti kneza Lazara, u logoru u Javoru, tokom Srpsko-turskih ratova od 1876. do 1878
Ovaj članak je deo serije o Srbima
Srpska kultura
Život i običaji
Umetnost
Obrazovanje i nauka
Izdavaštvo i mediji
Spomenici
Povezano

Srpske epske narodne pjesme predstavljaju oblik epske poezije koju su stvorili Srbi porijeklom iz današnje Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Hrvatske i Makedonije. Glavne cikluse su napisali nepoznati srpski autori između 14. i 19. vijeka. Oni se u velikoj mjeri bave istorijskim događajima i ličnostima. Instrument koji prati srpsku epsku poeziju su gusle.

Srpska epska narodna poezija je dala doprinos u razvoju srpske nacionalne svijesti.[1] Ciklusi Kraljevića Marka, hajduka i uskoka, nadahnuli su Srbe da povrate slobodu i svoju herojsku prošlost.[1] Hajduci se vide kao sastavni dio nacionalnog identiteta; u pričama, hajduci su heroji: igrali su ulogu srpske elite tokom osmanske vladavine, branili su Srbe od osmanskog ugnjetavanja i pripremali za nacionalno oslobođenje i doprinjeli tome tokom oba srpska ustanka.[2]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Najstariji preživjeli zapis neke srpske epske pjesme je deseti stih bugarštice iz 1497. godine o zatočenju Janka Sibinjanina u tamnici Đurđa Brankovića.[3][4] Poznato je da su Srbi epske pjesme izvodili uz gusle tokom osmanske vladavine. Poznati srpski izvođači boravili su na poljskim plemićkim dvorovima u 16. i 17. vijeku, a kasnije na prostoru današnje Ukrajine i Mađarske.[5] Ugarski istoričar Sebastijan Tinodi 1554. godine je napisao „Postoje mnogi guslari ovdje u Ugarskoj, ali nijedan nije bolji u srpskom stilu od Dimitrije Karamana” i opisao Karamanovo izvođenje turskom gospodaru Ulumanu 1551. u Lipovi, u kome je guslar gusle držao između koljena.[6] Hroničar i pjesnik Maćej Strijkovski u svojoj hronici iz 1582. govori o tome kako Srbi pjevaju junačke pjesme o borbi predaka protiv Turaka.[7] Juzef Bartolomej Žimorovič koristi frazu „pjevati uz srpske gusle” u svojoj idili „Pjevači” iz 1663. godine.[7]

Vuk Stefanović Karadžić je 1824. godine poslao kopiju svoje zbirke narodnih pjesama Jakobu Grimu, koji je izrazito bio zanesen pjesmom „Zidanje Skadra”. Grim je pjesmu preveo na njemački jezik i rekao da je „jedna od najdirljivijih pjesama svih naroda i svih vremena”.[8][9]

Većina epskih pjesama je o eri osmanske okupacije i borbi za oslobođenje od nje. Naporima Vuka Stefanović Karadžića, mnogi od tih epova su prikupljeni i objavljeni u njegovim knjigama u prvoj polovini 19. vijeka. Početkom i sredinom 19. vijeka, objavljene su prve sistematske zbirke srpskih narodnih pjesama, pripovjedaka, zagonetki i poslovica. Prikupio ih je Vuk Stefanović Karadžić „sa toplih usana naroda”. To su bile: „Mala prostonarodna slaveno-serbska pjesnarica” (1814), „Narodna serbska pesnarica” (1815), „Narodne srpske pripovijetke” (1821) i „Narodne srpske poslovice” (1836). Sljedeća knjiga je bila „Srpske narodne pjesme iz Hercegovine. Ženske” (1866) koje je sakupljao Vukov saradnik i pomoćnik Vuk Vrčević, a Vuk ih je pripremio za objavu neposredno prije svoje smrti. Srpska narodne poezija je izvanredno primljena, jer se pojavila u Evropi kada je romantizam bio u punom cvatu. Ova poezija, koja se pojavila u Karadžićevoj antologijskoj zbirci, ispunila je „očekivanja” prefinjene evropske publike, postavši živa potvrda Herderova i Grimove ideje o usmenoj tradiciji. Jakob Grim je počeo učiti srpski jezik, kako bi pjesme mogao čitati u originalu. On je napisao trenutnu analizu svake nove zbirke srpskih narodnih pjesama. Rangirao ih je kao jednake „Pjesmi nad pjesmama”, kao i Gete kasnije. Zahvaljujući Grimu, štaviše na inicijativu Jerneja Kopitara, srpska narodna književnost našla je svoje mjesto u svjetskoj književnosti.[10]

Gusle[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Gusle

Gusle su žičani instrument koji prati herojske pjesme (epsku poeziju) na Balkanskom poluostrvu.[11] Instrument se vertikalno drži između koljena, sa prstima lijeve ruke na vratu instrumenta.[11] Žice se nikada ne pritišću kod vrata, davajući tako harmoničan i jedinstven zvuk.[11] Ne postoji konsenzus o porijeklu instrumenta, dok neki istraživački vjeruju da su ga Sloveni donjeli na Balkan, zasnovano na vizantijskom izvoru iz 6. vijeka.[12] Teodosije Hilandarac je napisao da je Stefan Prvovjenčani često zabavljao srpsko plemstvo muzičarima sa bubnjevima i guslama.[13] Pouzdani zapisi o guslama javljaju se tek u 15. vijeku.[12] Putnički memoari iz 16. vijeka pominju instrument u Bosni i Srbiji.[12]

Poznato je da su Srbi pjevali uz gusle tokom osmanske vladavine. Poznati srpski izvođači boravili su na poljskim plemićkim dvorovima u 16. i 17. vijeku, a kasnije na prostoru današnje Ukrajine i Mađarske.[5] Postoji stari zapis u srpskoj književnosti u kome piše da je srpski guslar bio prisutan na dvoru Vladislava II Jageloa 1415.[7] U pjesmi objavljenoj 1612, Kasper Mijaskovski piše „srpske će gusle i gajde zaglušiti mesojeđe”.[7] Juzef Bartolomej Zimorovič koristi frazu „pjevati uz srpske gusle”.[7]

Ciklusi[uredi | uredi izvor]

Srpske epske narodne pjesme podijeljene su na sljedeće cikluse:

Pjesme opisuju istorijske događaje sa različitim stepenom tačnosti.

Značajni ljudi[uredi | uredi izvor]

  • Benedikt Kuripečič (16. vijek), diplomata koji je putovao po Bosni i Srbiji za vrijeme osmanske vladavine 1530. godine i zabilježio epsku pjesmu o Milošu Obiliću, koja nije bila popularna samo među Srbima na Kosovu, nego i među Srbima iz Bosne i Hrvatske. Takođe je zabilježio i neke legende o Kosovskoj bici i objasnio da je u cijelom regionu komponovana nova poezija na tu temu.[14]
  • Dimitrije Karaman (fl. 1551), najstariji poznati srpski guslar.
  • Avram Miletić (1755 — poslije 1826), trgovac i tekstopisca, najpoznatiji po pisanju najranije zbirke urbane lirike na srpskom jeziku.
  • Starac Raško, jedan od najvažnijih izvora epske poezije koju je zabilježio Vuk Stefanović Karadžić.
  • Filip Višnjić (1767—1834), srpski guslar poznat kao „Srpski Homer”, zbog njegovog sljepila i pjesničke nadarenosti.
  • Tešan Podrugović (1783—1815), srpski hajduk, pripovjedač i guslar koji je učestvovao u Prvom srpskom ustanku i jedan od najvažnijih izvora za srpsku epsku poeziju.
  • Živana Antonijević (um. 1822), poznata kao „Slijepa Živana”, jedna je od omiljeni ženskih pjevačica Vuka Stefanovića Karadžića.
  • Vuk Stefanović Karadžić (1787—1864), bio je srpski filolog i lingvista koji je bio glavni reformator srpskog jezika. Zbog njegovovih zbirki pjesama, bajki i pripovjetki, možda zaslužuje da se zove ocem srpskog folklora.
  • Petar Perunović (1880—1952), poznat kao „Perun”, poznati je guslar koji je svirao za Nikolu Teslu i prvi guslar koji je snimio srpsku epsku poeziju u studiju.
  • Đuro Milutinović (1770—1844), guslar na srpskom dvoru.

Likovi[uredi | uredi izvor]

Srednji vijek

Mnogi drugi junaci srpske epske poezije su takođe zasnovani na istorijskim ličnostima:

Neki heroji su prikazani zajedno sa svojim konjima, Marko Kraljević sa Šarcem, Vojvoda Momčilo sa Jabučilom, Miloš Obilić sa Ždralinom, Damjan Jugović sa Zelenkom, Banović Strahinja sa Đoginom, Hajduk Veljko sa Strinom i Srđa Zlopogleđa sa Vrancem.[15]

Izvodi[uredi | uredi izvor]

  • Govor Marka Kraljevića:

Savremeni primjer srpske epike zabilježio je 1992. godine režiser Pavel Pavlikovski u dokumentarnom filmu Serbian epics snimljenom za Bi-Bi-Si; anonimni guslar poredi Radovana Karadžića, dok se priprema da krene u Ženevu na mirovne pregovore, sa Đorđem Petrovićem Karađorđem, koji je predvodio Prvi srpski ustanak 1804:[16]

Savremene srpske epske narodne pjesme[uredi | uredi izvor]

Epska poezija se bilježi i danas. Neke savremene pjesme su objavljene u knjigama ili su snimljene, i zaštićene su autorskim pravima, a neke su i u javnom vlasništvu, kasniji autori su ih izmjenili kao stare pjesme. Postoje nove pjesme koje oponašaju staru epsku poeziju, ali su duhovite i nisu epske prirode; one takođe cirkulišu bez znanja autora. Savremeni epski heroji su: Radovan Karadžić, Ratko Mladić i Vojislav Šešelj. Teme pjesama su: Jugoslovenski ratovi, NATO bombardovanje SRJ i Haški tribunal.

Popularni savremeni srpski guslari su: Milomir Miljanić, Đoko Koprivica, Boško Vujačić, Vlastimir Barać, Sava Stanišić, Miloš Šegrt, Saša Laketić i Milan Mrdović.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Dragnich 1994, str. 29–30.
  2. ^ Edited by Norman M. Naimarkand Holly Case; Norman M. Naimark (2003). Yugoslavia and Its Historians: Understanding the Balkan Wars of the 1990s. Stanford University Press. str. 25—. ISBN 978-0-8047-8029-2. 
  3. ^ Matica Srpska Review of Stage Art and Music. Matica. 2003. str. 109. „...rodovskog udruživanja i knežinske samouprave, a prema mehanizmu folklorne recepcije sadržaja zvanične kulture, srpske epske junačke pesme, posebno bugarštice, prva je zabeležena već 1497. godine, čuvaju uspomene i ...” 
  4. ^ Milošević-Đorđević, Nada (2001). Srpske narodne epske pesme i balade. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 10. „Krajem XV veka, 1497. godine, pojavljuje se za sada prvi poznati zapis od deset bugarštičkih stihova, koje je u svom epu zabeležio italijanski ... Janka, erdeljskog plemića (čije je pravo ime Janoš Hunjadi) u tamnici srpskog despota Đurđa Brankovića.” 
  5. ^ a b Pejovic, Roksanda (1995). „Medieval music”. The history of Serbian Culture. Rastko. 
  6. ^ Petrović 2008, str. 100.
  7. ^ a b v g d Georgijević 2003.
  8. ^ Alan Dundes (1996). The Walled-Up Wife: A Casebook. Univ of Wisconsin Press. str. 3—. ISBN 978-0-299-15073-0. Pristupljeno 6. 3. 2017. 
  9. ^ Paul Rankov Radosavljevich (1919). Who are the Slavs?: A Contribution to Race Psychology. Badger. str. 332. Pristupljeno 6. 3. 2017. 
  10. ^ Milošević-Đorđević 1995.
  11. ^ a b v Ling 1997, str. 87.
  12. ^ a b v Bjeladinović-Jergić 2001, str. 489.
  13. ^ Vlahović 2004, str. 340.
  14. ^ Pavle Ivić (1996). Istorija srpske kulture. Dečje novine. str. 160. Pristupljeno 7. 3. 2017. „Benedikt Kuripečić. poreklom Sloveni, koji između 1530. i 1531. putuje kao tumač austrijskog poslanstva, u svom Putopisu prepričava deo kosovske legende, spominje epsko pevanje o Milošu Obiliću u krajevima udaljenim od mesta događaja, u Bosni i Hrvatskoj, i zapaža nastajanje novih pesama.” 
  15. ^ Politikin zabavnik 3147, p. 4
  16. ^ Judah, Tim (1997). The Serbs - History, Myth and the Destruction of Yugoslavia. New Haven and London: Yale University Press. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Za dalje čitanje:

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Српске_епске_народне_пјесме&oldid=27674057”