Nemačko carstvo
 | Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
| Nemački rajh Deutsches Reich | |||
|---|---|---|---|
| Himna Heil dir im Siegerkranz | |||
 Nemačko carstvo 1914. godine | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Prestonica | Berlin | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | Nemački jezik | ||
| Politika | |||
| Oblik države | Federalna monarhija | ||
| — Car | Vilhelm I | ||
| Fridrih III | |||
| Vilhelm II | |||
| Istorija | |||
| Postojanje | |||
| — Osnivanje | 1871. | ||
| — Ukidanje | 1918. (47 god.) | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Površina | |||
| — ukupno | 540,857.54 km² | ||
| Valuta | Nemačka zlatna marka | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice Nemačke | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
.svg){kind=small}
|
.svg){kind=small}
| ||
|
|||
.svg)
Nemačko carstvo (nem. Deutsches Kaiserreich — Nemački kajzerrajh, zvanično Deutsches Reich — Nemački rajh), bio je naziv za nemačku državu u periodu od 47 godina, od kada se pruski kralj Vilhelm I proglasio za nemačkog cara 18. januara 1871. do 9. novembra 1918. i abdikacije Vilhelma II posle poraza u Prvom svetskom ratu. Službeno ime države, Nemački rajh (nem. Deutsches Reich — „Nemačko carstvo“), se koristilo sve do 1943. iako Nemačka nije sve ovo vreme bila carstvo.
Izraz Drugi rajh (nem. Zweites Reich — „Drugo carstvo“) ponekad i najbolje označava ovaj period u istoriji Nemačke. Izraz je uveo Artur Meler van den Bruk, 20-ih godina 20. veka. Zaključio je da je Sveto rimsko carstvo bilo Prvi (nemački) rajh (nem. Erste (Deutsches) Reich — „Prvo (nemačko) carstvo“), dok je Nemačko carstvo bilo Drugi rajh. Tom logikom je i nastao izraz Treći rajh (nem. Drittes Reich — „Treće carstvo“) koji se odnosi na Hitlerovu Nemačku (vidi Nacistička Nemačka).
Ujedinjenje Nemačke[uredi | uredi izvor]
| Istorija Nemačke |
|---|
 |
 Portal Nemačka |
Nemački nacionalisti pod Otom fon Bizmarkom iz korena menjaju svoja stanovišta. Odjednom, počinju da zagovaraju liberalnu ideju o ujedinjenju svih nemačkih zemalja. Bizmarkova želja je bila da ujedini konzervativne nemačke državice, da napravi jaku Nemačku, i da u toj Nemačkoj glavnu reč vodi Pruska. To mu je i pošlo za rukom nakon tri uspešne vojne kampanje: Drugog Šlesviškog rata protiv Danske 1864, Austrijsko-pruskog rata 1866. u kojem je odbranio južne nemačke države od Austrije i u Francusko-pruskom ratu protiv Drugog Francuskog carstva od 1870—1871. Tokom opsade Pariza, Severnonemačka konfederacija je proglasila ujedinjenje sa južnim nemačkim zemljama. Službeno proglašavanje Nemačkog carstva objavio je svojim proglasom prvi car novoosnovanog carstva Vilhelm I Nemački. Nemačko ujedinjenje se proglasilo u dvorcu Versaju, što je bilo ponižavajuće za Francuze. Francuzi ubrzo prestaju sa otporom i gube rat.
Napredak Nemačkog carstva je u mnogo tome sličan napretku Italije i Japana. Slično kao i Bizmark, grof Kamilo Kavur u Italiji je koristio i diplomatska i ratna sredstva kako bi došao do svog cilja. Prvo se sprijateljio sa Francuskom pre nego što je napao Austriju. Time je osigurao ujedinjenje Italije pod vlašću dinastije Pijemontese (bez Papske Države i Venecije koju je držala Austrija) 1861. Za probleme u Kraljevini Sardiniji, Kavur je odabrao revolucionarne nacionaliste kao Đuzepea Garibaldija i Đuzepea Mazinija, koji su hteli da zaštite ujedinjenje Italije. Slično Italiji, Japan je sledio put konzervativne modernizacije, kojim je krenuo još od pada Tokugavinog šogunata. Japan je 1882. osnovao odbor koji je imao zadatak da proučava uređenja drugih država sveta. Bili su veoma impresionirani ustrojem Bizmarkove Nemačke, i 1889. izglasali su ustav koji je bio sličan onome u Nemačkom carstvu.
Zemlje Nemačkog carstva[uredi | uredi izvor]
Pre njenog ujedinjenja, Nemačka je bila podeljena u 39 nezavisnih država. Te države su se delila na: kraljevine, velika vojvodstva, vojvodstva, kneževine, slobodne gradove i jednu carsku teritoriju. Kraljevina Pruska je bila najveća samostalna nemačka država, i pokrivala je 60% površine tadašnjeg Nemačkog carstva. Mnogi istoričari smatraju da je Bizmarkovo ujedinjenje Nemačke bilo u stvari samo proširenje Pruske.
Ove države su svoju suverenost sticale na različite načine. Neke su je dobile raspadom Svetog rimskog carstva, dok su se neke izborile za to na Bečkom kongresu 1815. godine. Teritorije pojedinih država nisu uvek činili jednu fizičku celinu, neke su postojale iz nekoliko delova. Ovo je rezultat kako povesnog delovanja, tako i nasledstvima usled porodičnih veza određenih dinastija.
-de.svg)
Svaka zemlja je imala svog predstavnika u Carskom savezu (nem. Bundesrat) kao i u Rajhstagu (nem. Reichstag). Povezanost između Carskog centra i zemalja članica bili su glatki i razvijali su se na već postavljenoj osnovi.
| Zemlja | Glavni grad | |
|---|---|---|
| Kraljevine (Königreiche) | ||
|
Prusija (Preußen) | Berlin |
|
Bavarska (Bayern) | Minhen |
|
Saksonija (Sachsen) | Dresden |
|
Virtemberg | Štutgart |
| Velika Vojvodstva (Großherzogtümer) | ||
|
Baden | Karlsrue |
|
Hesen (Hessen) | Darmštat |
|
Meklenburg-Šverin | Šverin |
|
|
Meklenburg-Štrelic | Nojštrelic |
|
Oldenburg | Oldenburg |
|
Saksen-Vajmar-Ajzenah (Sachsen-Weimar-Eisenach) | Vajmar |
| Vojvodstva (Herzogtümer) | ||
|
Anhalt | Desau |
|
Braunšvajg (Braunschweig) | Braunšvajg |
|
Saksen-Altenburg (Sachsen-Altenburg) | Altenburg |
|
Saks-Koburg-Gota (Sachsen-Coburg und Gotha) | Koburg |
|
|
Saks-Majningen (Sachsen-Meiningen) | Majningen |
| Kneževine (Fürstentümer) | ||
|
Lipe | Detmold |
|
Rojs-Gera (Mlađa linija) | Gera |
|
Rojs-Grajc (Starija linija) | Grajc |
|
Šaumburg-Lipe | Bikeburg |
|
Švarcburg-Rudolštat | Rudolštat |
|
|
Švarcburg-Zondershauzen | Zondershauzen |
|
Valdek-Pirmont | Arolzen |
| Slobodni hanzeatski gradovi (Freie Hansestädte) | ||
|
Bremen | |
|
Hamburg | |
|
Libek | |
| Carska teritorija (Reichsland) | ||
|
Elzas-Lotringen (Elsass-Lothringen) | Strazbur |
Karte[uredi | uredi izvor]
-
Prusko kraljevstvo -
Kraljevstvo Bavarija -
Teritorija Lipe-Detmolda -
Kraljevstvo Saksonija -
Kraljevstvo Virtemberg -
Nemačke kolonije 1914.
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
Konzervativna modernizacija[uredi | uredi izvor]
Bizmarkova unutrašnja politika odigrala je veliku ulogu u stvaranju autoritativne politike u carstvu. Manje okupiran jačanjem kontinentalne politike odmah nakon ujedinjenja 1871, nemačka vlada donela je relativno jednostavne ekonomske i političke promene. Temeljne Bizmarkove reforme odgurnule su Nemačku u sam vrh evropske industrijske moći.
Ekonomija[uredi | uredi izvor]
Proces industrijalizacije je dinamično u Nemačkoj i nemačkim fabrikama počeo da osvaja nemačko tržište, i time bacio u drugi plan Britansku robu. Započela je i žestoka bitka između nemačkih i britanskih proizvoda izvan granica Nemačke, pretežno u SAD. Nemački tekstil i metalna industrija početkom Francusko-Pruskog rata nadmašio i zamenio sve strane, a među njima i britanske proizvode sa domaćeg tržišta. Tokom veka nemačka industrija je čak i izvozila metal za britansko slobodno tržište. Proizvodeći kvalitetnu vojnu opremu tokom Prvog svetskog rata nemačka industrija je opremila svoje vojnike sa odličnom opremom. To uključuje i proizvodnju pušaka (nem. Gewehr 98), pištolja (nem. PO8 Luger), i teškog naoružanja (Mašinki, raznovrsnih projektila i teške i lake artiljerije).
Ideologija[uredi | uredi izvor]
Nakon službenog ujedinjenja Nemačke 1871, Bizmark se posvetio propagiranju prusionizma pod maskom ujedinjavanja Nemačke. Tome se suprotstavio službeni Vatikan i papa Pije IX što ih je dovelo do raznih sukoba.
Bizmarkovi glavni ciljevi su bili: Kulturna borba (nem. Kulturkampf), socijalne reforme i nacionalno ujedinjenje.
- Kulturna borba — Nakon osnivanja katoličkih nemačkih država na jugu i u nekim delovima na istoku, katolicizam, koji je zastupala Katolička Stranka Centra, činila je veliku pretnju procesu ujedinjenja. Južne katoličke države, većinom su bile zemljoradničke pa su potpale pod uticaj seljaštva, radništva i sveštenstva, za razliku od severnih Nemaca čije su države bile razvijenije i pod uticajem aristokratizma. Borba između Bizmarka i uticaja Katoličke crkve u južnim zemljama naziva se Kulturna borba. Međutim nakon 1878. Bizmark se ujedinio sa Katoličkom Strankom Centra u borbi protiv socijalizma, i time je završena Kulturna borba. Vremenom, uticaj Vatikana je oslabio, i Nemačka je postala većinom protestantska zemlja.
- Socijalne reforme — Kako bi oslabio uticaj socijalista i njihovih organizacija, Bizmark je uveo neke reforme poznate kao socijalne reforme. Uveo je zdravstveno osiguranje 1883, osiguranje u slučaju nesreće 1884, invalidsku i starosnu penziju 1889. Ove reforme su bile najnaprednije u celom ondašnjem svetu, stoga i dan danas postoje u Nemačkoj.
- Nacionalno ujedinjenje — Bizmark je uložio ogroman napor u smanjivanju razlika među nemačkim državama. Naime nakon ujedinjenja morao je da vodi bitku sa nacionalistima koji su zahtevali nezavisnost njihovih država.
Germanizacija i potiskivanje drugih naroda[uredi | uredi izvor]
Politika ujedinjenja je podrazumevala i čišćenje nenemačkih jezika iz javnog života, škola i akademskih ustanova. Nasilna germanizacija često je imala suprotan efekat od željenog, nacionalne manjine su čvršće čuvale svoj jezik i kulturu učeći decu kod kuće, plašeći se da ne izgube nacionalnu svest.
Poljaci su bili najviše potiskivani germanizacijom. Počela je žestoka bitka Bizmarka protiv njih, davali bi im zemlje u kolonijama, dok bi ih iz Nemačke proterivali. Godine 1888, Bizmark i njegova vlada su organizovali je masovnu deportaciju Poljaka.
Vilhelm II[uredi | uredi izvor]
Uzdizanje carske vlasti i Bizmarkova ostavka[uredi | uredi izvor]
Carstvo se jako dobro razvijalo pod Bizmarkovim vođstvom sve do careve smrti 1888. Nakon njegove smrti, Fridrih III, njegov sin i naslednik, bio je na vlasti samo 99 dana, kada je tron prepustio Vilhelmu II. Taj događaj je obeležen kao „godina tri cara“ (nem. Dreikaiserjahr). Vilhelm II je shvatao značenje carskog trona, i želeo je da za razliku od većine evropskih monarha u to vreme, koji su imali samo figurativnu vlast, bude vladar i de facto. Ambicije Vilhelma II i njegova dela su ga dovela u sukob sa Bizmarkom. Nakon žestokih svađa oko vlasti, Bizmark se povukao i predao vlast Vilhelmu II marta 1890, kada je podneo ostavku na mesto nemačkog kancelara.
Nakon Bizmarkovog odlaska, Vilhelm II je postao glavni vođa Nemačke. Za razliku od njegovog oca Vilhelma I, koji je većinu poslova, bilo unutrašnjih ili spoljašnjih, ostavljao Bizmarkovoj vladi, Vilhelm II se aktivno uključio u nemačku politiku, u želji da ostavi utisak pouzdanog, sposobnog i upućenog vladara, i da zadrži pravu, a ne figurativnu vlast. Vilhelm II je po vlastitoj želji primao savete od Valtera Ratenaua, veoma kontroverzne osobe u nemačkoj politici koja je bila liberal, Jevrejin, mason i homoseksualac (ubili su ga desničarski ekstremisti 1922). Od Ratenhaua, Vilhelm je saznao mnogo o evropskoj ekonomiji i industrijskim i finansijskim vezama unutar nje, što mu je puno pomoglo u uključivanju u politički život.
Na službenim slikama i fotografijama, Vilhelm II je uvek skrivao svoju levu ruku koja mu je bila deformisana još od rođenja. Vilhelm II je u svetskoj povesti ostao zapamćen po svojoj agresivnoj politici koja je i bila jedan od uzroka Prvog svetskog rata.
Unutrašnji poslovi[uredi | uredi izvor]
Tokom vladavine Vilhelma II Nemačka više nije uživala takav autoritet kao kada je njom vladao Oto fon Bizmark. Naslednici Bizmarka su imali velike probleme kod promene vlasti, posebno njegovi naslednici na mestu kancelara Pruske. Prve liberalne promene uveo je Leo fon Kaprivi i time je smanjio nezaposlenost. Njegov program liberalizacije Nemačke bio je prihvaćen i od strane cara, i od strane nemačkog stanovništva. Jedini protivnici ovih promena su bili pruski zemljoposednici, koji su se bojali gubitka vlasti i moći, pa su stoga pokrenuli kampanju protiv Kaprivija[1].
Za vreme dok su se pruske aristokrate bunile protiv svih zahteva ujedinjene Nemačke, 1890-ih nekoliko pobunjeničkih organizacija je ustalo protiv pruskog militarizma i politike prusifikacije koja je polako postajala glavni element nemačke politike, kako spoljne tako, i unutrašnje. Pojedini profesori su uveli liberalizam u školstvo i tako stvorili alternativu militarizmu, u želji za razvijanjem individualizma i slobode.[2]. Najveću opoziciju Vilhelmu II pružila je novoosnovana stranka SPD (Socijal-demokratska partija Nemačke) koje je propagirala mnoge levičarske ideje, a među njima i marksizam. Takođe SPD je bio zagovornik mnogih socijalističkih reformi koje bi oslabile moć cara, i zbog toga se ta stranke žestoko usprotivila Vilhelmu II. Jaka nemačka industrija je uvela program socijalne zaštite i zbrinjavanja za svoje radnike sve dok oni nisu podržavali socijaliste. Imali su pravo na penzije, osiguranje u slučaju bolesti, a čak su bili i stambeno zbrinuti, što je smanjilo socijalne probleme[2].
Vilhelm II, za razliku od Bizmarka, je razrešio razmirice između Nemačke i Katoličke crkve, i sa njom se udružio u borbi protiv socijalizma [3]. Ova politika je doživela propast kada su socijal-demokrate dobile trećinu glasova 1912. za Rajhstag (nem. Reichstag), i tako postali najveća stranka u Nemačkoj. Međutim, oni nisu obrazovali skupštinsku većinu, već su to uradile desničarske stranke koje su podržavali car i Katolička crkva. U vreme ove vlade porastao je nacionalizam i militarizam, i većina Nemaca koji nisu hteli da služe vojni rok su otišli u Ameriku.
Tokom Prvog svetskog rata (1916), Vilhelmova moć se znatno smanjila, tj. prenela se na dva čoveka, Paula fon Hindenberga, zapovednika vrhovne komande nemačke vojske i kasnijeg predsednika Vajmarske Republike i Eriha fon Ludendorfa, nemačkog generala, organizatora ratne privrede za vreme Prvog svetskog rata, i kasnijeg naciste. Car je izgubio stvarnu moć, i nakon dve godine na čelu nemačke države bez stvarne vlasti, 1918. je morao da abdicira.
Spoljni poslovi[uredi | uredi izvor]
Vilhelm II je želeo da stvoriti za Nemačku „mesto pod suncem“, pa je kao i Velika Britanija počeo stvarati kolonijalne posede širom Afrike i Pacifika. Kako je većina afričke teritorije već odranije bila kolonizovana, Nemačka nije imala lagan zadatak. Preuzeli su sve nekolonizovane države u Africi stvorivši tako Nemačku jugozapadnu Afriku (Namibija), Nemački Kamerun i Kamerun) i Nemačku istočnu Afriku (Tanzanija). Nemačka je takođe dobila neka ostrva u Pacifiku, kao i kinesku luku Ćingdao, koja je bila konkurentska luka britanskom Hongkongu i portugalskom Makau. Afričke kolonije stvarale su nekakav profit Nemačkoj, dok od pacifičkih ostrva nije bilo velike ekonomske koristi. Služili su samo za širenje nemačkog jezika i uticaja u svetu. Nemačka, koju je finansirala Nemačka banka, uključila se u projekat izgradnje Bagdadske železnice (1900—1911) zajedno sa Osmanskim carstvom, što je pokrenulo stvaranje nemačkih luka na Bliskom istoku[4]. Stvaranje Bagdadske železnice podupirala je i Velika Britanija, koja je verovala da će tim činom povećati obim svoje trgovine sa Nemačkom. Međutim kako je vreme prolazilo, Britanci su uvideli da nemački napori u pokušavanju povećavanja uticaja na Bliskom istoku dovode do smanjivanja britanskog uticaja, stoga su Britanci zatražili obustavu radova na Bagdadskoj železnici. Zahtev su prihvatili Nemačka i Osmansko carstvo. Bizmark je doduše imao drugačiju politiku i protivio se kolonizaciji. Smatrao je da će Nemačka dobiti međunarodnu moć dominacijom u Evropi i stvaranjem nemačke srednje Evrope i tako preuzeti neke delove teritorije Ruske Imperije, što bi stvorilo dovoljne ekonomske resurse i ostvarilo profit. Vilhelmovi napori da kolonizuje nekoliko slobodnih teritorija u Africi i na Pacifiku naišli su na velike kritike nemačkih nacionalista (uključujući budućeg budućeg nacističkog vođu Adolfa Hitlera), jer je propustio da napravi Nemačko carstvo koje bi se temeljilo samo na evropskim teritorijama.
Nemački kolonijalizam Vilhelma II upleo je Nemačku u brojne sukobe. Prvi sukob dogodio se tokom Bokserskog ustanka u Ćingdaou. Kineski civili protestovali su protiv nemačke vlasti u toj pokrajini. Na taj čin car je odgovorio veoma brzo oružanim napadom, govoreći da Kinezi moraju zapamtiti nemačku moć i silu na isti način kako su evropski narodi zapamtili Hune. Ta careva izjava upotrebljena je mnogo puta u Prvom i Drugom svetskom ratu za ismevanje Nemačke i nemačkog naroda. Drugi slučaj je bio kada je nasilna nemačka politika dva puta skoro prouzrokovala rat sa Francuzima oko pitanja Maroka.
Nemački kolonijalizam je rezultovao i mnogim neslavnim potezima, kao što su brojni genocidi u Nemačkoj jugozapadnoj Africi (današnja Namibija), posebno onaj nad plemenima Herero i Nama. Nakon preuzimanja jugozapadne Afrike, nemački beli doseljenici naselili su se na zemlju afričkih plemena Herero i Nama, u cilju da ih potlače i stave u rezervate. Pripadnici plemena Herero i Nama postali su robovska snaga, dok je njihova zemlja korišćena kao vredan resurs, naročito za vađenje dragog kamenja i dijamanata. Pripadnici plemena Herero i Nama su se 1903. i 1904. pobunili se protiv nemačkih vlasti u istočnoj Africi. Kao odgovor na pobunu, Vilhelm II poslao je nemačkog vojnog zapovednika Lotara fon Trotu u jugozapadnu Afriku kako bi prognao pripadnike plemena Herero iz istočne Afrike. Fon Trota je dao ultimatum plemenu Herero:
Ja, veliki general nemačkih trupa, šaljem ovo pismo pripadnicima plemena Herero... Svi pripadnici plemena Herero moraju napustiti ovu zemlju... Ako bilo koji pripadnik plemena bude pronađen unutar nemačkih granica, s oružjem ili bez njega, sa domaćom životinjom ili bez nje, biće ustreljen. Više neću primati žene ili decu; nego ću ih odvesti natrag u pleme i ubiti. To je moja odluka za sve pripadnike plemena Herero.[5]
Ukupno, oko 65.000 pripadnika plemena Herero (80% celokupne populacije) i 10.000 pripadnika plemena Nama (50% celokupne populacije) je likvidirano ili je umrlo tokom nemačke vladavine u Africi. Nemačko carstvo opravdavalo je akciju svetu, govoreći da pripadnici plemena Herero nisu bili pod zaštitom Ženevske konvencije o ljudskim pravima zato što pripadnici plemena Herero i Nama nisu ljudi, nego „podljudi“. Ova metoda dehumanizacije i oduzimanja ljudskih prava biće osnova Adolfu Hitleru i nacističkom režimu za progon Jevreja i ostali „nižih rasa“. Međutim, nasuprot Trećem rajhu, Nemačko carstvo nije sve crnce smatralo nižim rasama. Nekoliko domorodaca koji su prihvatili hrišćanstvo su postali deo nemačke kolonijalne vojske, zvane Askaris. Genocid je bio posebno uperen prema pripadnicima plemena Herero i Nama iz Nemačke istočne Afrike, kako bi uplašili tamošnje domorodačko stanovništvo i zaustavili ih u svakoj daljem pokušaju pobune. Ujedinjene nacije su priznale i potvrdile ovaj genocid 1985, a 2004. je i nemačka vlada je osudila sve zločine koje je počinilo Nemačko carstvo.
Nemačke razmirice s Francuskom i podupiranje Austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine 1908, uništile su dobre odnose Nemačke s Rusijom, potencijalnim saveznikom u borbi protiv britanske prevlasti. Kada su se Britanci i Rusi usaglasili protiv nemačke agresivne spoljne politike i rešili razmirice s Francuskom, Nemačka je ostala izolovana i uz Austrougarsku kao jedinog odanog saveznika. Takođe se Austrougarska oslanjala na Nemačku kao na jedinog pravog saveznika i zavisila je od nemačke podrške etničkom nacionalizmu u multietničkom Austrougarskom carstvu. Nemački drugi saveznik Italija videla je mnogo više koristi u preuzimanju velikog dela hrvatske obale, koja je u to doba bila u sklopu Austro-Ugarske, nego u savezništvu s Nemačkom.
Prvi svetski rat i kraj Carstva[uredi | uredi izvor]
Nakon atentata na austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda koji je počinio Srbin iz Bosne i Hercegovine Gavrilo Princip, car Vilhelm II ponudio je austrijskom caru Francu Jozefu punu pomoć i podršku austrijskom planu o napadu na Srbiju, koju su krivili za atentat. Pošto je Srbija odbila zahtev Austrougarske da austrijski istražitelji istraže slučaj atentata, Austrougarska je započela invaziju na Srbiju. Nemačka nije očekivala rat, a i mislila je ako i rat izbije da će biti na regionalnom nivou, između Austrougarske i Srbije u koji bi se eventualno uključila Rusija. Pošto je Nemačka stala uz Austrougarsku, a Francuska i Britanija uz Rusiju, bilo je očigledno, ako rat izbije, da će se Evropa suočiti s najvećim ratom do tada.
Nemačka je krenula u rat ciljajući na svog glavnog protivnika, Francusku. Nemačka je u Francuskoj videla glavnu pretnju na evropskom kontinentu, koja bi se mogla brže mobilizovati od Rusije i preuzeti jezgro nemačke industrije u dolini Rajne. Za razliku od Britanije i Rusije, Francuzi su se uključili u rat pre svega zbog osvete Nemačkoj, posebno zbog gubitka Alzasa i Lorene 1871. Nemačko vrhovno zapovedništvo znalo je da Francuzi skupljaju vojsku za ulazak u Alzas i Lorenu. Nemačka nije htela rizikovati dugačkim bitkama uz nemačko-francusku granicu pa je umesto toga prihvatila Šlifenov plan, vojni plan smišljen tako da izbegne naporne bitke uz nemačko-francusku granicu. Nemačka vojska je ušla je kroz zemlje Beneluksa u Francusku, spuštajući se prema Parizu i opkolila ga, te je brzo pobedila francusku vojsku na francusko-nemačkoj granici. Nakon poraza francuske vojske, Nemačka se okrenula prema Rusiji. Međutim, Francuzi su i nakon poraza svoje vojske pružali žestok otpor braneći svoj glavni grad, i Nemci su se morali povući nakon prve bitke na Marni.
Nakon nemačkog neuspeha u prvoj bici na Marni, nemačka ideja o brzoj pobedi je propala i počelo je dugotrajno ratovanje u rovovima. Dalji pokušaji prodora u dubinu francuske teritoriji su propali nakon dve bitke kod Ipra sa velikim žrtvama na obe strane. Nemački zapovednik vrhovnog štaba Erih fon Falkenhajn odlučio je odustati od Šlifenovog plana i umesto toga usredsrediti se na dugotrajni i naporan rovovski rat s Francuskom kod Verdena. Razlog je bio taj što je grad Verden bio grad heroj i francuski ponos u Francusko-pruskom ratu, stoga je znao da će se Francuzi pobrinuti da Verden ostane slobodan. Kada je počela bitka za Verden, francuske jedinice počeli su zadobivati teške udarce. Prvo je nemačka vojska trovala francuske vojnike otrovnim gasovima, a nakon toga direktnim napadom još bi više naudila njihovom stanju. No bitka se tokom vremena ohladila, stoga je opet sve prešlo u iscrpljujući rovovski rat koji je samo zadržavao nemačke vojnike u Francuskoj dok su Rusi bili sve bliže istočnoj Pruskoj. Uprkos tome što su francuski gubici bili puno veći od nemačkih, francuski vojnici na bojištu dobijali su stalnu podršku u ljudstvu, što je Nemcima otežavalo zauzimanje Verdena. Kada je na mesto Falkenhajna došao budući nacist Erih Ludendorf, shvatio je da je bitka kod Verdena uzaludna i da tako Nemačka samo gubi u ljudstvu i na vremenu, stoga je naredio povlačenje svojih trupa u decembru 1916. godine.
Dok je stanje na zapadnom frontu bilo bezizlazno, borbe na Istočnom frontu često su završavale nemačkom pobedom. Jako loše organizovana i naoružana ruska vojska nije bila u mogućnosti da pobedi mnogo bolje organizovanu nemačku vojsku, stoga su se Nemci uspešno širili na istok. Nemačka je profitirala iz unutrašnjih političkih sukoba u Rusiji, stoga je 1916. osigurala ruskom komunisti Vladimiru Lenjinu siguran put kroz Nemačku na putu u Rusiju. Nemci su smatrali da će Lenjin prouzrokovati dalje političke nerede u Rusiji, i da Rusija nakon toga više neće biti sposobna za rat, tako da će nemačka vojska pobediti na Istočnom frontu, što bi ujedno dovelo i do prebacivanja velikog broja vojnika s Istočnog fronta na Zapadni front za dalji rat sa saveznicima.
Godine 1917. u Rusiji su izbile dve revolucije u kojima je srušeno carstvo i uspostavljen komunistički režim pod vođstvom Vladimira Lenjina. Kako je imao previše unutrašnjih problema, Lenjin je odlučio da zaustavi pohod na Nemačku i Austrougarsku i preusmeri vojne snage u borbu protiv unutrašnjih neprijatelja, pristalica svrgnutog cara Nikolaja II. Mirovnim ugovorom u Brest-Litovsku iz 1918, komunistička vlast Rusije dala je ogromnu teritoriju Nemačkoj samo da bi što pre okončala rat na Istočnom frontu. To uključuje današnje pribaltičke zemlje (Estoniju, Litvaniju i Letoniju), Ukrajinu i Belorusiju. Naravno, mirovni ugovor je stavio Nemačku u povoljan položaj. Ne samo što je ogromna količina teritorija dana Nemačkoj i što su Rusi uz to i morali platiti ratnu odštetu Nemačkoj, nego su Nemci mogli da prebace veliki broj vojnika na Zapadni front i posvete se ratu sa ostatkom Antante.
Na kolonijalnom bojištu, nemački rezultati su bili promenljivi. Mnogo nemačkih kolonija palo je u ruke britanske i francuske vojske. Međutim u Nemačkoj istočnoj Africi, impresivan pohod vodio general Paul fon Letov Forbek, vođa afričkih domorodaca koji su se borili na nemačkoj strani. Lotov-Vorbek je koristio gerilske metode napada protiv Britanaca u Keniji kao i u osvajanju portugalskog Mozambika kako bi dobio više zemlje i zaliha hrane i oružja za svoje vojnike. Nakon rata njegova vojska je bila jedina kojoj je dopuštena pobednička svečanost ispod Brandenburške kapije.
Bez obzira na uspeh na istočnom bojištu 1918, Nemačka nije napredovala na zapadnom bojištu zbog tri razloga. Prvi je bio dužina dugotrajnog i napornog rata, jer su nemački vojnici konstantno bili na bojištu, boreći se bez vere u pobedu Nemačke. Drugi razlog je bio pobuna civila zbog dugotrajnog ratovanja nemačkih vojnika i smanjenja životnog standarda. Naime, nakon britanske blokade Nemačke, nemački civili bili su prisiljeni da žive u jako lošim uslovima. Povećale su se cene, naročito hrane i osnovnih životnih potrepština. Počeli su brojne antiratne demonstracije koje su organizovali pripadnici stranaka levog krila kao Socijaldemokratska stranka Nemačke i Nezavisna socijaldemokratska stranka Nemačke, koje su zahtevale hitan završetak rata. Tokom rata, a posebno zime 1916—1917, od neuhranjenosti je umrlo 750.000 nemačkih civila, što je razbesnelo nemački narod koji je svoj bes pokazivao priključivanjem radikalnim strankama u Nemačkoj, koje su se protivile nastavku rata. Treći razlog nemačkog neuspeha je uključivanje SAD u rat, što je dodatno poremetilo nemačke planove i potopilo poslednje ideje o pobedi Nemaca u Prvom svjetskom ratu.
U novembru 1918. Austrougarska se našla u vrlo teškoj poziciji. Unutrašnje revolucije, već izgubljeni rat, nezadovoljstvo potlačenih etničkih grupa uzelo je maha. Austrougarska, jedini pravi saveznik Nemačke, se pod pritiskom unutrašnjih problema raspala. S druge strane nemački car Vilhelm II, zbog socijalističkih demonstracija koje je pokrenuo SPD, je pred kraj rata abdicirao sa položaja nemačkog cara. Ovim njegovim činom završava era Nemačkog carstva i počinje nova era Nemačke (Vajmarska Republika) u sasvim novom društvenom uređenju.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Kurtz 1970, str. 67.
- ^ a b Kurtz 1970, str. 72.
- ^ Kurtz 1970, str. 56.
- ^ Stürmer 2000, str. 91.
- ^ Germany regrets Namibia 'genocide' Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. decembar 2006), -BBC News}-, January 12, 2004
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Kurtz, Harold (1970). The Second Reich: Kaiser Wilhelm II and his Germany. American Heritage Press.
- Stürmer, Michael (2000). The German Empire: 1870-1918. New York: A Modern History Library Chronicles Book. str. 91.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Map of the German Empire, 1871(jezik: engleski)
- German Empire: administrative subdivision and municipalities, 1900 to 1910 (jezik: nemački)
- Das Kaiserreich - Deutsches Reich 1871-1918 (jezik: nemački)
- Germany: Heads of State: 1871-1945 (jezik: engleski)
- The New Student's Reference Work/German Empire (jezik: engleski)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
