Neoklasicizam

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Antonio Kanova, Oživljenje Psihe nakon Amorovog poljupca
Henri Fuseli, Umetnik očajava pred veličanstvenošću antičkih ostataka, 1778–1779.
Pozorište crvene armije u Moskvi u stilu neoklasicizma
Muzejski kompleks u Kulpinu - „Veliki dvorac“ - dvorac veleposednika Dunđerskog u stilu neoklasicizma koji je današnji izgled dobio 1912. godine prema projektu arhitekta M. Tepavca

Neoklasicizam (novoklasicizam; od grčkog νέος [néos] - „novi” i κλασσικός [klassikós] - „klasičan”)[1] umetnički pravac je u likovnoj umetnosti, književnosti, pozorištu, muzici i arhitekturi u Zapadnom svetu koji se oslanja uopšte uzevši na umetnost Grčke i Rima, a iz kraja 19. veka i početka 20. veka i nadovezuje se delom na stari klasicizam koji podvlači intelekt i gaji stroge forme dela. Neoklasicizam je rođen u Rimu sredinom 1700-ih, ali njegova je popularnost vrlo brzo rasla širom Evrope, nakon što je generacija evropskih studenata likovnih umetnosti završila svoju Veliku turu u Italiji i vratila se u matične zemlje s ponovo otkrivenim grčko-rimskim idealima.[2] Pokret neoklasicizma uveliko se preklopio s prosvjetiteljstvom u 18. veku i trajao je do ranog 19. veka, te je pri kraju ušao u konkurenciju s romantizmom. Ovaj se stil u arhitekturi nastavio kroz ceo 19., 20., sve do 21. veka.

Socijalistički neoklasicizam u socijalističkim zemljama je takođe zastupljen i proširio se iz Rusije posle Staljinove vladavine kada se upotrebljavao za gradnju reprezentativnih zgrada i poznat je pod imenom „staljinistička gotika“.

Pregled[uredi | uredi izvor]

Neoklasicizam je ponovno oživljenje stilova i duha klasične antike direktno inspirisano samim antičkim periodom,[3] koja se podudarala i koja je reflektirala nova saznanja u filozofiji i drugim područjima tokom prosvetiteljstva. Započeo je kao reakcija na preteranost prethodnog rokoko stila.[4] Mada se ovaj pokret često opisuje kao suprotnost periodu romantizma, to je preterano pojednostavljenje i kao teza postaje neobranjivo ako se analiziraju različiti autori i njihova dela. Posebno je vidljivo na primeru glavnog predstavnika kasnog neoklasicizma Žan-Ogist-Dominika Engra.[5] Buđenje interesa za antičku umetnost može se povezati s osnivanjem formalne arheologije kao naučne discipline.[6][7]

Književna dela Johana Joahima Vinkelmana bila su vrlo važna za oblikovanje ovog pokreta kako u arhitekturi, tako i u likovnoj umetnosti. Njegove knjige: „Razmišljanja o oponašanju grčkih dela u arhitekturi i slikarstvu i vajarstvu” (nem. Gedanken über die Nachahmung der griechischen Werke in der Malerei und Bildhauerkunst) iz 1750. i „Istorija antičke umetnosti” (nem. Geschichte der Kunst des Alterthums) iz 1764, bile su prve u kojima se navodila jasna razlika između antičke grčke i starorimske umetnosti, u kojima su se definisali periodi unutar starogrčke umetnosti i gde je opisan put od razvoja do zrelosti grčke umetnosti potom do imitiranja ili dekadencije koja nastavlja da ima posledice do današnjih dana. Vinkelman je verovao da umetnost mora stremiti ka „plemenitoj jednostavnosti i mirnoj veličanstvenosti”,[8] i veličao je idealizam grčke umetnosti u kojoj, prema njegovim rečima, može naći: „ne samo priroda u svojoj lepoti već nešto više od prirode, naime određene idealne forme njene lepote, koje, kako nas antički filozof Platon uči, dolaze iz slika stvorenih samim umom.” Teorija nije bila ništa novo u zapadnoj umetnosti. Naglasak na striktnom kopiranju grčkih antičkih modela je prema njegovom mišljenju: „Jedini put za sve nas da postanemo veliki ili ako je moguće jedinstveni”.[9]

S pojavom običaja Velike ture, započela je i moda sakupljanja antičkih umetničkih dela što je bilo temelj formiranja mnogih velikih kolekcija koje su proširile neoklasični preporod širom Evrope.[10] „Neoklasicizam” u svakoj umetnosti implicira specifičan kanon „klasičnog” modela.

Johan Vinkelman, poznat i kao „otac arheologije”[11]

Pojam „neoklasicizam” se primarno koristi u području likovnih umetnosti. Sličan pokret u engleskoj književnosti počeo je bitno ranije i naziva se avgustanska književnost i dominirala je nekoliko decenija, te počela da propada baš u vreme kad je neoklasicizam u likovnoj umetnosti postao popularan. Iako različito po terminologiji i stanje u francuskoj književnosti bilo je vrlo slično. U ovom je periodu u muzici došlo do razvoja klasične muzike što je nastavljeno sve do 20. veka. Opere Kristofa Vilibalda Gluka, međutim predstavljaju tipičan neoklasični pristup, objašnjen u predgovoru opere Alceste (1769), koji ima za cilj reformu opere putem uklanjanja ornamentacije u muzici i povećanja uloge zbora u skladu s grčkom tragedijom i korištenjem jednostavnijih neokićenih muzičkih motiva.[12]

Pojam „neoklasičan” izmišljen je otprilike sredinom 19. veka i u to je doba opisivan u terminima „istinskog stila”, „reformiranog” i „oživljenog”, s tim da je značajno variralo ono što se smatralo „oživljenim”. Antički modeli su sigurno bili vrlo prisutni, ali stil se može smatrati i oživljenjem renesanse, a posebno u Francuskoj i povratkom na stroži i plemenitiji barok iz doba Luja XIV za kojim se razvila znatna nostalgija nakon što je francuska politička i vojna pozicija ozbiljno počela slabiti.[13] Engrov portret krunisanja Napoleona je čak posuđen iz kasnoantičkog konzularnog diptiha i karolinške umetnosti na opšte neodobravanje kritike.

Neoklasicizam je bio najjače definisan u arhitekturi, skulpturi i dekorativnim umetnostima, gde su klasični modeli u istom medijumu bili relativno brojni i dostupni. Primeri antičkog slikarstva koji prikazuju kvalitete opisane Vinkelmanovim delima u vezi skulpture ne postoje. Vinkelman je bio jedan od autora koji je širio znanje o prvim velikim rimskim slikama otkrivenim u Pompejima i Herkulanumu i, kao većina savremenika osim Gavina Hamiltona, nije bio njima impresioniran, te je citirao komentare Plinija mlađeg o propadanju slikarstva tog perioda.[14]

Evropski neoklasicizam u likovnoj umjetnosti započinje oko 1760. kao reakcija na tada dominantni barok i rokoko. Arhitektura rokokoa naglašavala je gracioznost, ukrašavanje i asimetriju, dok se neoklasična arhitektura temelji na principima jednostavnosti i simetrije, doživljavane kao vrline umetnosti Antičkog Rima i Antičke Grčke i direktno preuzete iz renesanse. Svaki „neo”-klasicizam izabire neke od modela u celom spektru mogućih klasika na raspolaganju i zanemaruje druge. Neoklasični pisci i govornici, patroni i kolekcionari, slikari i skulptori od 1765–1830 odavali su počast idejama generacije Fidije, ali primeri skulptura koje su prigrlili su više bile rimske kopije helenističkih dela. Oni su zanemarivali umetnost arhajskog grčkog perioda i dela kasne antike. Otkrivena „rokoko” umetnost antičke Palmire kroz Vudove grafike Ruine Palmira došle su kao otkrivenje. Čak je i sama Grčka bila malo posećena zbog njezine teritorijalne pripadnosti Osmanskom carstvu, tako da se neoklasicističko divljenje grčkoj arhitekturi zbivalo putem crteža i grafika, što je suptilno često i nesvesno izgladilo i uredilo, „ispravilo” i „restauriralo” grčke spomenike.

Što se slikarstva tiče, grčko je slikarstvo potpuno izgubljeno, stoga su neoklasični slikari pokušali da ga ožive, delomično kroz niski reljef, mozaik i oslikane vaze, delomično kroz primere slikarstva i dekoracije visoke renesanse Rafaelove generacije, kroz Neronovu Domus Aurea, kroz Pompeje i Herkulanum i kroz ponovljeni interes za Nikolu Pusena. Mnoge „neoklasične” slike čine jače klasičnim svoje likove od bilo koje druge epohe. Oštra polemika u vezi zasluga grčke i rimske umetnosti vodila se decenijama, s Vinkelmanom i njegovim helenistima uglavnom na pobedničkoj strani.[15]

Upotreba termina[uredi | uredi izvor]

Upotreba termina neoklasicizam u svetu nije jedinstvena i tako se npr. u češkoj, kao i u nemačkoj literaturi upotrebljava za označavanje koje se navodi, dok se u Engleskoj i Francuskoj pod ovim terminom podrazumeva klasicizam.

Karakteristike[uredi | uredi izvor]

U literaturi su se autori vraćali opisima iz prošlosti i istorijskim temama bez ličnih utisaka, bez psihološke analize i njihov cilj je bio zatvoreni razgovor. Tipične osobine: gajenje forme, stilsko jedinstvo, tačnost i preciznost izjašnjavanja, kompoziciona uravnoteženost, bez uzdizanja osećajnosti, podvlačenje značaja intelekta, iznadvremenske pojave.

U slikarstvu i plastici su pored avangardnih umetnika Pabla Pikasa, Đorđa de Kirika, Karla Kara, Adolfa fon Hildebranda neoklasicistički i eklektički uticaji bili vrlo zapaženi.

Neoklasicizam u arhitekturi[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Arhitektura neoklasicizma

Arhitektura neoklassicizma — arhitektonski stil, stvoren neoklasicističkim pokretom, koji je počeo sredinom 18. veka. U svom čistom obliku to je stil, koji uglavnom potiče iz antične arhitekture, Vitruvijanskih principa i dela italijanskog arhitekte Andrea Palladia.

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Etymology of the English word neoclassicism”. myetymology.com. Pristupljeno 2012-02-22. 
  2. ^ Put od Rima do Paziza. Rođenje modernog neoklasicizma
  3. ^ Irwin, David G. (1997). Neoclassicism A&I (Art and Ideas). Phaidon Press. ISBN 978-0-7148-3369-9. 
  4. ^ Honour 1977, str. 17–25; Novotny, 21
  5. ^ Ponavljajuća tema u Clark: 19.-23., 58.-62., 69., 97.-98. (o Ingresu); Honour 1977, str. 187–190; Novotny, 86.-87.
  6. ^ Lingo, Estelle Cecile (2007). François Duquesnoy and the Greek ideal. Yale University Press; First Edition. str. 161. ISBN 978-0-300-12483-5. 
  7. ^ Talbott, Page (1995). Classical Savannah: fine & decorative arts, 1800-1840. University of Georgia Press. str. 6. ISBN 978-0-8203-1793-9. 
  8. ^ Honour 1977, str. 57–62, 61
  9. ^ Oba citata su sa prve stranice "Gedanken über die Nachahmung der griechischen Werke in der Malerei und Bildhauerkunst"
  10. ^ Dyson, Stephen L. (2006). In Pursuit of Ancient Pasts: A History of Classical Archaeology in the Nineteenth and Twentieth Centuries. Yale University Press. str. xii. ISBN 978-0-300-11097-5. 
  11. ^ Cunningham, Lawrence S.; Reich, John J. (2009). Culture and values: a survey of the humanities. Wadsworth Publishing; 7 edition. str. 104. ISBN 978-0-495-56877-3. 
  12. ^ Honour 1977, str. 21
  13. ^ Honour 1977, str. 11, 23–25
  14. ^ Honour 1977, str. 44–46; Novotny, 21
  15. ^ Honour 1977, str. 43–62

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Lingo, Estelle Cecile (2007). François Duquesnoy and the Greek ideal. Yale University Press; First Edition. str. 161. ISBN 978-0-300-12483-5. 
  • Irwin, David G. (1997). Neoclassicism A&I (Art and Ideas). Phaidon Press. ISBN 978-0-7148-3369-9. 
  • Prehledny kulturni slovnik Mlada Fronta, Praha 1964.
  • Priručni slovnik naučni ČS Akademia vied, Praha 1966.
  • Clark, Kenneth, The Romantic Rebellion: Romantic versus Classic Art, Omega. 1976. ISBN 0-86007-718-7.
  • Honour, Hugh (1977) [1968]. Neo-classicism. Style and Civilisation. Penguin. 
  • Gontar, Cybele, "Neoclassicism", In Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000– online
  • Hunt, Lynn, "Freedom of Dress in Revolutionary France", in From the Royal to the Republican Body: Incorporating the Political in Seventeenth- and Eighteenth-Century France, Editors: Sara E. Melzer, Kathryn Norberg, 1998, University of California Press. 1998. ISBN 9780520208070.
  • Fritz Novotny, Painting and Sculpture in Europe, 1780–1880, 2nd edition (reprinted 1980).
  • Rifelj, Carol de Dobay (2010). Coiffures: Hair in Nineteenth-century French Literature and Culture. University of Delaware Press. ISBN 9780874130997. 
  • Brown, Kevin (2017). „Artist and Patrons: Court Art and Revolution in Brussels at the end of the Ancien Regime”. Dutch Crossing: 1—28. doi:10.1080/03096564.2017.1299964. 
  • Eriksen, Svend. Early Neoclassicism in France (1974)
  • Friedlaender, Walter (1952). David to Delacroix (originally published in German; reprinted 1980)
  • Gromort, Georges, with introductory essay by Richard Sammons (2001). The Elements of Classical Architecture (Classical America Series in Art and Architecture)
  • Harrison, Charles; Paul Wood and Jason Gaiger (eds) (2000; repr. 2003). Art in Theory 1648–1815: An Anthology of Changing Ideas
  • Hartop, Christopher, with foreword by Tim Knox (2010). The Classical Ideal: English Silver, 1760–1840, exh. cat. Cambridge: John Adamson. ISBN 978-0-9524322-9-6.
  • Irwin, David (1966). English Neoclassical Art: Studies in Inspiration and Taste
  • Johnson, James William. “What Was Neo-Classicism?” Journal of British Studies, vol. 9, no. 1, 1969, pp. 49–70. online
  • Rosenblum, Robert (1967). Transformations in Late Eighteenth-Century Art

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Неокласицизам&oldid=27552799”