Nerodimka
| Nerodimka | |
|---|---|
 Nerodimka kod G. Nerodimlja | |
 | |
| Opšte informacije | |
| Dužina | 29 km |
| Basen | 209 km2 |
| Pr. protok | 0,9 m3⁄s |
| Sliv | Crnomorski / Egejski |
| Vodotok | |
| Ušće | Sitnica / Lepenac |
| Geografske karakteristike | |
| Država/e |  Srbija |
| Reka na Vikimedijinoj ostavi | |
Nerodimka je reka kod Uroševca, u Srbiji, na Kosovu i Metohiji, poznata po retkoj hidrografskoj pojavi — bifurkaciji.
Nerodimka nastaje na mestu zvanom Sastav reka, spajanjem Male i Velike (Goleme) reke, koje izviru ispod južnih padina Nerodimske planine na nadmorskoj visini od 600 m. Dužina reke je 29 km, površina sliva 209 m², a prosečni protok 0,9 m³ u sekundi. Nerodimka je slab vodeni tok, ali je zbog bifurkacije postala poznata u svetu.
Tekući ka istoku Nerodimka prolazi kroz selo Gornje Nerodimlje nastavljajući dalje prema Uroševcu.
Nakon 6—7 km od Sastava reka, na 2 km severozapadno od grada, na mestu zvanom Balićko Plandište, kod sela Balić u koritu reke podignuta je brana. Jedan deo vode prokopanim jazom odvodi se prema istoku ka gradu (levi krak), dok ostatak, pod nazivom Stara reka (desni krak), nastavlja da teče svojim prirodnim koritom ka jugu do Kačanika gde se uliva u Lepenac, a preko Vardara ide do Egejskog mora.
Levi krak, nakon samo 1,2 km od brane, dolazi do mesta zvanog Terazija gde se i sam nekada račvao u dva dela. Prema severu se odvajao levi crnomorski krak odvodeći vodu Nerodimke u Svrčinsko jezero, koje se prostiralo severno od grada, između sela Sazlije i Rabovca, pa je poznato i pod nazivom Sazlijsko jezero ali i Rabovačko blato. Nije poznato kada je nastalo ali je opstajalo zahvaljujući nepropustljivom zemljištu, atmosferskim padavinama i stalnim doticanjem vode kako iz Nerodimke tako i iz Slivovke i Sazlijske reke. Nekada je iz jezera ka severu oticala reka Sitnica i idući ravnom Kosovskom kotlinom prikupljala vodu polako se pretvarajući u najveću reku Kosovskog polja. U jezeru je u to vreme postojalo ostrvo (ima dokaza da je to današnje brdo Glavica) koje se označava kao najverovatnija lokacija Svrčina, jednog od dvoraca Nemanjića u kome je car Dušan krunisan za kralja 8. septembra 1331. Jezero je kao vodena prepreka pružalo zaštitu dvorcu od neželjenih gostiju, a njegovo postojanje i značaj potvrđuje činjenica da je bilo ucrtano i na mapama putopisaca iz tog perioda.[1]. Međutim, odlaskom Nemanjića iz ovih krajeva, njihovi dvorci i letnjikovci bivaju napušteni, a jezero prepušteno dejstvu prirodnih sila počinje da otiče u Sitnicu ostavljajući za sobom močvaru. Iako odvojena od matičnog toka Nerodimka nastavlja da prihvata vodu dojučerašnjih pritoka jezera i da drenira ostatke jezerske vode oformivši korito na njegovom nekadašnjem dnu. Jezero postepeno nestaje, a ovaj krak Nerodimke produžava svoj tok do sela Rabovca gde se uliva u Sitnicu. Sitnica se kod Kosovske Mitrovice ulivala u Ibar, a preko Zapadne Morave i Dunava odlazila sve do Crnog mora, čineći tako Nerodimku delom Crnomorskog sliva.
Desni, egejski krak, i danas teče od Terazije prema gradu, a nakon 800 metara, kod prvih gradskih kuća, skoro pod uglom od 90° naglo skreće ka jugu ulazeći u sam grad. Donedavno ovaj krak Nerodimke je žuborio između kuća i dvorišta da bi osamdesetih godina 20. veka, intervencijom gradskih vlasti, njegov tok bio preseljen pod zemlju — u betonske cevi. Nakon podzemnog toka u dužini od 1.800 metara ovaj krak Nerodimke ponovo izlazi na svetlost dana i posle jednog kilometra površinskog toka uliva se — u Staru reku, odnosno u onaj (desni) krak Nerodimke koji se odvojio kod brane na Balićkom Plandištu. Od tog mesta zajedno nastavljaju put ka Lepencu i Egejskom moru. Ovo račvanje i ponovno spajanje nije neobično kod reka, ali je veoma interesantno da se ne pominje god geografa koji su proučavali Nerodimku i njen relativno kratak tok.
Međutim, bifurkacija Nerodimke, bila ona veštačka ili ne, prestala je da postoji kao fenomen u drugoj polovini 20. veka. Naime, verovatno zbog potrebe neke vodenice za vodom, a možda i običnog nemara ljudi, dno leve račve kod Terazije je podignuto u odnosu na matični tok, pa je korito crnomorskog kraka do nekadašnjeg ušća u jezero, u dužini od oko 1.000 metara — presušilo. Zahvaljujući okolnosti da je dno jezera nagnuto ka severu i da su Sazlijska reka i Slivovka nastavile da snabdevaju vodom ostatak toka reke, ona je ipak nastavila da teče ka Sitnici i Crnom moru. Ali, zbog ovog prekida vodotoka Nerodimka je prestala da bude deo Crnomorskog sliva, pa se više nije moglo govoriti o bifurkaciji.
Inače, bifurkacija Nerodimke prvi put se pominje 1321. u Gračaničkoj povelji kralja Milutina.[2] Dugo je smatrana prirodnom. Mišljenje geografa o prirodnom postanku bifurkacije prvi dovodi u sumnju Branislav Nušić, na osnovu veštački prokopanog jaza kojim Nerodimka teče.[3] Iz istog razloga i Jovan Cvijić je ovu bifurkaciju nazvao veštačkom. Kasnije, kada se lično uverio da je pre veštačkih radova od Nerodimke prema Sazliji postojao spor vodotok, izneo je mišljenje da je ona prirodna bifurkacija doterana ljudskom rukom. Međutim, prema ispitivanjima Anastasija Uroševića, bifurkacija Nerodimke je veštačka tvorevina zasnovana na prirodnoj predispoziciji.[4] Podizanje brane u rečnom koritu i prokopavanje novog toka kojim je deo reke sproveden u Sitnicu, bilo je moguće samo zahvaljujući prirodnim karakteristikama terena, tj. činjenici da reka teče duž razvođa dva sliva i da je minimalnom intervencijom čoveka rečni tok mogao biti usmeren u željenom pravcu. Zato je najpravilnije reći da je ova bifurkacija nastala saradnjom čoveka i prirode. Ali, da bi se ovaj retki fenomen ponovo oživeo, potrebno je izvesti neophodne regulacione radove kako bi se rečni tok vratio u ranije korito. Bez toga, tvrdnja da je Nerodimka reka čija voda teče u dva mora — prosto je netačna.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Ćirković S. Vladarski dvori oko jezera na Kosovu, Novi Sad; Zbornik Matice srpske za likovne umetnosti; 1984.
- ^ Enciklopedija Jugoslavije, JLZ, Zagreb; 1978.
- ^ Nušić B. Kosovo, Priština, Panorama; 2007.
- ^ Urošević A. Kosovo, naselja i poreklo stanovništva, Beograd; 1965.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
- Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
