Ognjena zemlja
 arhipelaga Ognjena zemlja | |
  Ognjena zemlja | |
| Geografija | |
|---|---|
| Koordinate | 54° J; 70° Z / 54° J; 70° Z |
| Administracija | |
Ognjena zemlja[1] (šp. Isla Grande de Tierra del Fuego) je grupa ostrva na krajnjem jugu Južne Amerike od koje je odvojeno Magelanovim prolazom, ukupne površine 73.753 km². Ovaj arhipelag se sastoji od glavnog ostrva, Velikog ostrva Ognjene zemlje, sa područjem od 48.100 km² i grupom mnogih ostrva uključujući rt Horn. Ognjenu zemlju dele Čile i Argentina. Argentina kontroliše istočni deo ostrva, a zapadni deo pripada Čileu.
Najranije poznato naseljavanje ljudi na Ognjenu zemlju datira oko 8000 p.n.e. Evropljani su prvi put istražili ostrva tokom Magelanove ekspedicije 1520. godine. Evropljani se tu nisu naselili sve do druge polovine 19. veka, na vrhuncu Patagonijskog gajenja ovaca i zlatne groznice Ognjene zemlje. Danas, izvlačenje nafte dominira ekonomskom aktivnošću na severu Ognjene zemlje, dok turizam, proizvodnja, i logistika Antarktika dominiraju južnim delom.
.jpg)
Istorija[uredi | uredi izvor]
Praistorija i istraživanje Evropljana[uredi | uredi izvor]
Najranije poznato naseljavanje ljudi na Ognjenu zemlju datira oko 8000 p.n.e. Jagani su bili jedni od najranijih poznatih naroda koji su naselili Ognjenu zemlju. Arheološka nalazišta sa karakteristikama njihove kulture su pronađena na lokacijama kao što je ostrvo Navarino.[2]
Ime Ognjena zemlja dao je portugalski istraživač Ferdinand Magelan; ploveći za Špansku monarhiju, 1520. godine on je bio prvi Evropljanin koji je posetio ova ostrva. Verovao je da je video mnogo vatri (šp. fuego) Jagana, koji su bili vidljivi sa mora, i da su ih "Indijanci" čekali u šumama da iz zasede napadnu njegovu flotu.[3] Izvorno je bila "Zemlja dima", posle je ime promenjeno u "Ognjena zemlja".
Godine 1525. Francisko de Hokes je bio taj koji je počeo da spekuliše da je Ognjena zemlja sačinjena od jednog ili više ostrva a ne deo onoga što su zvali Tera Australis. Frensis Drejk je 1578. naučio kao i Holandska istočnoindijska kompanija 1616. više o geografiji. Sledeća ekspedicija je nazvana rt Horn.
Na svom prvom putovanju sa HMS Biglom 1830. godine, Robert Ficroj je pokupio četiri domoroca Ognjene zemlje, uključujući Džemija Batona i doveo ih u Englesku. Trojica koja su preživela su odvedena u London da upoznaju Kralja i Kraljicu, i bili su jedno vreme poznate ličnosti. Vratili su se na Ognjenu zemlju sa Ficrojom i Čarlsom Darvinom, koji je imao obimne beleške o svojoj poseti ostrvima.
Kolonizacija i izumiranje Američkih starosedelaca (1860–1910)[uredi | uredi izvor]
Tokom druge polovine 19. veka, arhipelag je počeo poprimati čileanski i argentinski uticaj. Obe države su tražile celi arhipelag na osnovu prava Španskih kolonijalnih titula.
Anglikanizam je uspostavljen od strane Britanskih kolonijalista na ostrvu Kepel na Folklandskim ostrvima 1885. i 1870. godine na Ušuaja na glavnom ostrvu, koje je nastavilo sa obavljanjem funkcija tokom 19. veka. Tomas Bridžiz (1842–1898) je naučio jezik i napisao jaganski rečnik od 30.000 reči sa gramatikom dok je radio u Ušuaji. Objavljen je 20. veka i smatra se bitnim entološkim radom.[4]
Godine 1879. Čileanska ekspedicija vođena Ramon Seran Montanerom piše o velikim količinama zlata u potocima i rečnim rukavcima Ognjene zemlje. Ovo je izazvalo masovne imigracije na glavno ostrvo između 1883. i 1909. godine. Brojni Argentinci i Čileanci su se naselili na glavnom ostrvu, što je dovelo do sukoba sa tamošnjim domorocima Selknam.
Julije Poper, rumunski istraživač, bio je jedan od najuspešnijih preduzetnika u regionu. Dobivši prava od vlade Argentine da eksploatiše zlato koje nađe na Ognjenoj zemlji, Poper je označen kao glavna figura u onom što je nazvano genocid nad narodom Selknam.
Nakon kontakta sa Evropljanima, domorodačko stanovništvo Selknam i Jagan je mnogo umanjeno neravnopravnom borbom i progonom od strane doseljenika i infektivnim bolestima za koje domoroci nisu imali razvijen imunitet. Danas je svega nekoliko Selknama ostalo. Neki od preostalih Jagana su se naselili u Vilu Ukika na ostrvu Navarino, dok su se drugi raštrkali preko Čilea i Argentine.
Nakon potpisivanja sporazuma o granici 1881. godine, Ognjena zemlja je podeljena između Argentine i Čilea; pre toga, obe države su je smatrali sopstvenom.
Zlatna groznica kasnog 19. veka dovela je do stvaranja brojnih malih naseobina od strane imigranata kao što su Argentinska naseobina Ušuaja i Rio Grande i Čileanska Porvenir i Puerto Toro.
Moderna istorija (1940–1990)[uredi | uredi izvor]
Godine 1945. Čileanska divizija KORFO (Španska skraćenica za korporaciju za razvoj proizvodnje) koja je imala zadatak istraživanja nafte ostvarila je napredak otkrivanja nafte u severnom delu Ognjene zemlje. Izvlačenje je započeto 1949. a 1950. godine država je osnovala ENAP (Nacionalna naftna kompanija) koja je imala zadatak da izvlači naftu. Sve do 1960. godine, većina nafte koja je izvučena iz Čilea potiče sa Ognjene zemlje.[5]
Tokom 1940-ih Čile i Argentina formulišu svoja prava na Antarktik. Vlade obe zemlje shvataju ključnu ulogu geografske blizine Ognjene zemlje kao podršku njihovih tvrdnji kao i u snabdevanju njihovih baza na Antarktiku. 1950-ih vojska Čilea osniva Puerto Vilijams kao protiv teg monopolu Ušuaje koji beše jedina naseobina na kanalu Bigl, zoni gde je bila Argentina osporavala granice 1881. godine.
1960-ih i 1970-ih tvrdnje Argentine o suverenitetu nad Pikton, Lenoks i Nueva ostrvima na Ognjenoj zemlji dovodi dve države u decembru 1978. godine do ivice rata. Kao odgovor na pretnju napada Argentine, minska polja su raspoređena i bunkeri su sagrađeni na Čileanskoj strani Ognjene zemlje. Pretnja ratom je uzrokovala da čileanski Pinočetov režim daje logističku podršku Britancima tokom Folklandskih ratova 1982. godine. Čileanski radar je snabdevao Britance informacijama o kretanjima Argentinskih aviona na Ognjenoj zemlji, odakle je Argentinsko vazduhoplovstvo lansiralo napade na Folklandska ostrva.
Godine 1986. kongres u Argentini odlučuje argentinski deo Ognjene zemlje bude nova provincija, ali zakon nije stupio na snagu do 26. aprila 1990. godine.[6]
Priroda[uredi | uredi izvor]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Ovaj arhipelag se sastoji od glavnog ostrva, Velikog ostrva Ognjene zemlje, često nazivanog jednostavno Ognjena zemlja ili Veliko ostrvo, sa površinom od 48.100 km² i grupom manjih ostrva. Glavno ostrvo je podeljeno na dve države: 18.507,3 km² odnosno 38,57% pripada Argentini, dok 29.484,7 km², odnosno 61,43% ukupne površine pripada Čileu. Arhipelag je podeljen na istočno-zapadni kanal, Bigl, odmah južno od glavnog ostrva. Najveća ostrva južno od kanala Bigl su Hoste i Navarino.
Zapadni deo glavnog ostrva, i skoro sva druga ostrva, pripadaju Čileu. Oni su deo regije Magaljanes i Čileanskog Antarktika, glavni gad je Punta Arenas, koji se nalazi na kopnu preko moreuza. Najveći čileanski gradovi su Porvenir, glavni grad Čileanske provincije Ognjena zemlja, lociran na glavnom ostrvu i, na ostrvu Navarino, Puerto Vilijams, koji je glavni grad Čileanskog Antarktika. Puerto Toro leži par kilometara južno od Puerto Vilijamsa i najverovatnije je najjužnije selo na svetu. Najnenaseljenija ostrva severno i zapadno su deo Magelanove provincije.
Istočni deo glavnog ostrva, i par manjih ostrva u kanalu Bigl pripada Argentini. Oni su deo provincije Ognjena zemlje, Antarktik i ostrva u južnom Antlantiku, i glavnim gradom Ušuajom, najvećim gradom u arhipelagu. Drugi važan grad je Rio Grande na Atlantskoj obali.
Darvinovi kordiljeri u jugozapadnom delu glavnog ostrva sadrže mnogo glečera koji ulaze u okean. Planina Darvin je najveći vrrh sa visinom od 2488 metara.
Klima[uredi | uredi izvor]
Region ima subpolarnu okeansku klimu sa kratkim, svežim letima i dugim, vlažnim, umereno blagim zimama: padavine su u proseku 3000 mm godišnje na zapadnu, ali padavine se brzo smanjuju na istočnoj strani. Temperature su stabilne cele godine: u Ušuaji jedva da prelaze 9 °C leti i u proseku 0 °C zimi. Sneg može da padne i leti. Hladna i duga leta pomažu u očuvanju drevnih glečera. Najjužnija ostrva imaju subantarktičku klimu tundre koja čini sađenje drveća nemogućim. Neka područja u unutrašnjosti imaju polarnu klimu. Regioni u svetu koji imaju sličnu klimu kao i Ognjena zemlja su: Aleutska ostrva, Island, Aljaska, Farska ostrva, ostrvo Makvori i ostrva Herd i Makdonald
Flora[uredi | uredi izvor]
Samo 30% ostrva je šumovito, koje je klasifikovana kao Magelanove subpolarne šume. Severoistok čine stepe i sveže polu-pustinje.
Šest vrsta je pronađeno na Ognjenoj zemlji: kanelo (Drimys winteri), Maytenus magellanica, Pilgerodendron uviferum, najjužniji zimzeleni četinar na svetu, i tri vrste južnog listopadnog drveća: Nothofagus antarctica, Nothofagus pumilio i Nothofagus betuloides. Nekoliko vrsta voća raste na otvorenim mestima u šumi, kao što je primorska jagoda (Fragaria chiloensis) i Berberis buxifolia, koje su dugo sakupljali i domoroci i Evropljani.[7] Ove šume su jedinstvene u svetu jer su se razvile u klimi sa hladnim letima. Vetrovi su tako jaki da u područjima gde je drveće izloženo vetru raste u uvrnutim oblicima, što je inspirisalo ljude da im daju ime "zastava-drvo". Vegetacija drveća ide toliko na jug do ostrva Estados, ostrva Navarino i severnog dela Hoste ostrva. Zajednice patuljasto južnog listopadnog drveća (Nothofagus) mogu se naći na visinama od 500 metara. Idući dalje na jug, ostrva Volaston i južni deo ostrva Hoste su pokrvieni subantarktičkom tundrom.
Šume Ognjene zemlje su se proširile izvan lokalne važnosti; one su postale izvor drveća koje se sadi na mestima sa istom klimom ali koja su izvorno lišena drveća kao što su Farska ostrva i obližnji arhipelagi. Većina vrsta je sakupljena sa najhladnijih mesta Ognjene zemlje, uglavnom mesta na granici sa tundrom. Ovo je imalo pozitivne promene, pošto jaki vetrovi i sveža leta na Farskim ostrvima nisu dozvoljavali rast drveća sa svakog regiona na svetu. Uvezena drveća koriste se kao dekoracija, kao zavese protiv vetra i za borbu protiv erozije koju izazivaju oluje.[8]
Fauna[uredi | uredi izvor]
Među značajne životinje arhipelaga spadaju južnjački papagaji, galebovi, gvanakoi, lisice, vodomari, kondori, kraljevski pingvini, sove i kolibri sa vatrenom krunom.
Kanadski dabrovi, uspostavljeni 1940-ih, su se brzo razmnožili i izazvali značajnu štetu šumama ostrva. Vlada je uspostavila veoma rasprostranjen program za hvatanje i ubijanje dabara na Ognjenoj zemlji.[9]
Kao i kopno Čilea i Argentine, arhipelag može da se pohvali jednim od najboljih mesta za pecanje pastrmke na svetu. Smeđa pastrmka često prelazi 9 kg, naročito u rekama kao što su Rio Grande i San Pablo i u jezeru Fagnano. Većina ovih voda je privatno vlasništvo, sa "uhvati pa pusti" tehnikama i ribolova mušičarenjem.
Vode pored Ognjene zemlje su veoma bogate raznovrsne što se tiče kitova.[10] Tokom godina sve se više viđa južni glatki kit[11] kao i grbavi kit[12][13] i neki drugi kao plavi kit,[14] kit perajar, sej-kit[15] i Balaenoptera bonaerensis.[16][17] Kanal Bigl je istaknuto područje za gledanje retkih endemskih delfina,[18] kao i slabo proučavanih Caperea marginata.
Perajari koji nastanjuju područja uključuju južnoameričke morske lavove,[19][20] južnoameričke foke krznašice,[21][22] morske leoparde[23] i gigantske južne morske slonove.[24][25]
Privreda[uredi | uredi izvor]
Danas je glavna ekonomska aktivnost pecanje, prirodni gas i izvlačenje nafte, gajenje ovaca i ekološki turizam. Turizam dobija na važnosti i sve je važniji pošto privlači brojne imućnije posetioce. Većina turizma je bazirana na južnjačkim stvarima; na primer, i Ušuaja i Puerto Vilijams tvrde da su najjužniji gradovi na svetu. Na Argentinskoj strani Ognjene zemlje, vlada je promovisala uspostavljanje nekoliko elektroničkih kompanija.
Proizvodnja energije ima ključnu ulogu ekonomske aktivnosti. Na Argentinskoj strani Ognjene zemlje tokom perioda od 2005. do 2010. godine, izvlačenje nafte i prirodnog gasa je doprinelo ekonomskoj proizvodnji regije za 20%.[26]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Pešikan; Jerković; Pižurica (2010). Pravopis srpskoga jezika. Novi Sad: Matica srpska, pp. 177. i 395.
- ^ Hogan, C. Michael (4 April 2008). "Bahia Wulaia Dome Middens". Megalithic Portal. Retrieved 20 June 2011.
- ^ Bergreen, Laurence (2003). Over the Edge of the World: Magellan's Terrifying Circumnavigation of the Globe. HarperCollins. ISBN 978-0-06-186588-6. str. 179.
- ^ "Cook Tried to Steal Parson's Life Work Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. април 2015)". New York Times. 21 May 1910. Retrieved 30 May 2011.
- ^ Martinić, Mateo (1982), La Tierra de los Fuegos (in Spanish), Punta Arenas, Chile: Municipalidad de Porvenir, pp. 164–171 Jump up ^
- ^ "Historia de Tierra del Fuego Архивирано на сајту Wayback Machine (23. april 2008)" (in Spanish). Tierradelfuego.gov.ar. Retrieved 20 June 2011. Jump up ^
- ^ Martínez Crovetto, Raúl. 1968. Estudios Etnobotánicos. Nombres de plantas y su utilidad según los indios Onas de Tierra del Fuego, Revista de la Facultad de Agronomía y Veterinaria de la Universidad del Nordeste, Corrientes, Argentina Jump up ^
- ^ Højgaard, A., J. Jóhansen, and S. Ødum (eds) 1989. A Century of Tree Planting in the Faroe Islands, Føroya Frodskaparfelag, Torshavn. Jump up ^
- ^ Strieker, Gary (9 July 1999). "Argentina eager to rid island of beavers". Cable News Network. Retrieved 30 June 2007. Jump up ^
- ^ [1]
- ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 05. 05. 2014. g. Pristupljeno 12. 08. 2015.
- ^ „Whale Watching in Argentina and Chile[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 31. 05. 2014. g. Pristupljeno 12. 08. 2015. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ „Whale Watching in Argentina and Chile[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 31. 05. 2014. g. Pristupljeno 12. 08. 2015. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ http://www.inaturalist.org/listed_taxa/1314922 Jump up ^
- ^ Minke Whale (Sei Whale?) | Flickr - Photo Sharing!
- ^ iNaturalist.org · Minke Whale (Balaenoptera acutorostrata) on Tierra del Fuego Check List
- ^ http://www.car-spaw-rac.org/IMG/pdf/Record_of_a_dwarf_minke_whale_Balaenoptera_acutorostrata_in_northern_Brazil.pdf
- ^ Scotia Sea, Fauna and Nature, Part 5: The Great Marine Mammals
- ^ „Piratour[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 22. 08. 2015. g. Pristupljeno 12. 08. 2015. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ Southern Sea Lions: Tierra del Fuego, Argentina | Nature Notes
- ^ Collection: Argentina
- ^ Portal La TDF: Ballenas en el Canal de Beagle
- ^ leopard seal - Picture of Ushuaia, Province of Tierra del Fuego - TripAdvisor
- ^ WCS Newsroom
- ^ „Turismo Aonikenk Ltda. - Adventures made in Patagonia[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 05. 05. 2014. g. Pristupljeno 12. 08. 2015. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ „Indec:Instituto Nacional De Estadistica Y Censos De La Republica Argentina[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 06. 04. 2007. g. Pristupljeno 09. 04. 2020. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zvanična argentinska prezentacija Ognjene Zemlje (jezik: španski)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
