Oklopnjača
.jpg)
Oklopnjača (engl. armoured ship) u najširem smislu označava svaki ratni brod koji na sebi ima gvozdeni oklop u svrhu zaštite od neprijateljske brodske ili obalne artiljerije. U užem smislu, oklopnjača (engl. ironclad, nem. Panzerschiff) je podvrsta bojnog broda, nazvana tako po oklopnoj zaštiti u početnoj fazi svog razvoja.[1]
Razvoj[uredi | uredi izvor]
Iako su se prve oklopnjače pojavile u Koreji krajem XVI veka obliku tzv. brodova-kornjača upotrebljenih u Imjinskom ratu, pod tim izrazom se najčešće podrazumijeva tip broda razvijen sredinom XIX veka zahvaljujući novim dostignućima u metalurgiji, brodskom pogonu i proizvodnji eksploziva.
Poticaj za razvoj oklopnjača bila je pobjeda Rusa u bici kod Sinopa na početku Krimskog rata, kada su Pajhanovi topovi i eksplozivne granate u potpunosti uništile otomansku flotu. Kada su Britanija i Francuska krenule Turskoj u pomoć, bojali su se da bi se njihova flota isto tako provela prilikom bombardovanja ruskih obalnih utvrđenja na obali Crnog mora. Zato su bombardovanja umesto neoklopljenim linijskim brodovima vršena u tu svrhu posebno sagrađenim plovećim baterijama zaštićenim oklopom.
Uspeh tih baterija je Francuze naveo da pokušaju stvoriti oklopljeni brod koji bi se mogao koristiti na otvorenom moru. Rezultat tih napora je 1859. godine stigao u obliku La Gloar, prve moderne oklopnjače, koja se danas često naziva i prvim modernim bojnim brodom. Britanci su na to godinu dana kasnije odgovorili s brodom HMS Vorijor.
Oklopnjače su svoju prvu borbenu primenu imale u Američkom građanskom ratu, pri čemu je ispočetka na njihovoj izgradnji insistirao Jug, nastojeći nadoknaditi nadmoć Severa u broju brodova. Prvo takvo plovilo je bilo CSS Manasas, koje je u oktobru 1861. uspešno napalo sjevernjačke brodove na reci Misisipi. Severnjaci su na to, između ostalog, odgovorili izgradnjom vlastite oklopnjače USS Monitor, po kojoj će kasnije ime dobiti posebna klasa brodova. USS Monitor se u martu 1862. sukobio s južnjačkom oklopnjačom CSS Merimak u čuvenoj bici kod Hempton Roudsa, koji se smatra prvim sukobom oklopnjača u istoriji.
Oklopnjače su vrlo brzo prihvatile sve mornarice svijeta, tako da su samo četiri godine kasnije igrale ključnu ulogu u viškoj bici — najvećem pomorskom okršaju XIX veka. Iskustva iz tog okršaja su uticala na brodograditelje da budućim oklopnjačama pridodaju brodski kljun u svrhu izvođenja kljunovog udara na neprijateljske brodove.
Oklopnjače su se u drugoj polovini 19. vijeka počele specijalizovati i klasifikovati. Tako su se razvile tzv. zaštićene krstarice, oklopni krstaši i bojni brodovi-preddrednoti, odnosno nešto manje oklopne topovnjače i monitori.
Tipovi oklopnjača[uredi | uredi izvor]
Jačanjem probojne moći brodske artiljerije uvođenjem eksplozivnih zrna i olučnih cevi sredinom 19. veka, dotadašnje drvene ploče kojima su bili obloženi bokovi velikih ratnih brodova nisu više pružale dovoljnu zaštitu pa se prešlo, naročito posle iskustva iz krimskog rata (1853-1856), na zaštitu brodskog trupa bočnim gvozdenim oklopom.[1]
U traženju najboljeg rešenja kojim bi se uravnotežili zahtevi naoružanja i oklopne zaštite, razvilo se u periodu 1860-1890. nekoliko podvrsta oklopnjača (poređane hronološkim redom)[1]:
- baterijska oklopnjača
- kazamatna oklopnjača
- citadelna oklopnjača
- oklopnjača sa kulama
- barbetna oklopnjača
Standardizacijom oklopne zaštite i naoružanja počev od 1890, umesto naziva oklopnjača ustalio se naziv bojni brod.[1]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 6), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1973), str.339.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 6), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1973), str.339.