Okučani

Okučani
Centar Okučana
Administrativni podaci
Država	Hrvatska
Županija	Brodsko-posavska
Opština	Opština Okučani
Oblast	Zapadna Slavonija
Stanovništvo
— 2011.	1.598
Geografske karakteristike
Koordinate	45° 15′ 36″ S; 17° 11′ 58″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	116 m
Okučani Okučani na karti Hrvatske
Okučani Okučani na karti Brodsko-posavske županije
Ostali podaci
Poštanski broj	35430 Okučani
Pozivni broj	+385 35
Registarska oznaka	NG
Veb-sajt	www.okucani.hr

Okučani su naseljeno mesto i središte istoimene opštine u zapadnoj Slavoniji, u Brodsko-posavskoj županiji, Republika Hrvatska.

Geografija

Geografski gledano, Okučani su najveće naselje na važnom auto-putu između Novske i Nove Gradiške. Nalaze se u podnožju planine Psunj na severu i iznad doline reke Save na jugu.

Istorija

Okučani su se do druge polovine 18. veka zvali Dejanovac ili Dejanovci. Isti naziv je nosio i manastir pored sela. Prema narodnom predanju mesto je dobilo naziv po vojvodi Dejanu, koji je prebeglim kaluđerima pomogao oko gradnje manastira i vodio brigu o doseljenim Srbima iz Bosne. Selo Okučani je naseljeno za vreme velike Seobe Srba pod patrijarhom Čarnojevićem.

U tursko vreme Dejanovci su bili naseljeni stražarima (svi „grčkog” obreda), čija je obaveza bila da motre na prolaznike, zbog čega su bili oslobođeni novčanih obaveza prema sultanu, ali su imali radnu i naturalnu obavezu prema turskom komandantu Gradiške.

Slavonija je nakon veka i po osmanske vlasti, pripala Habzburškoj monarhiji osvajanjima tokom Bečkog rata (1683–1699). U prvim vojnim popisima novoosvojenih krajeva iz 1698. godine, našao se i opis „hajdučkog sela” Dejanovac. Selo je već tada pripadalo području na kome je formirano krajište, a njegovi stanovnici su se, prilikom popisivanja, i zvanično izjasnili za „hajdučki”, odnosno graničarski status. Dejanovac je opisan kao mesto u blizini Save, udaljeno od reke i rasuto „u krugu od dve nemačke milje”, sa trgom (lat. oppidum).

Položaj graničara se nije promenio ni kada su, tokom Bečkog rata, došli pod habzburšku vlast. Bili su obavezni da vrše stalnu vojnu (graničarsku) službu i daju porciju za izdržavanje trupa komandanta u Brodu. Dejanovac je 1698. godine imao oko 80 kuća. U njegovom susedstvu, prema podacima istog popisa, nalazila su se sela Bogićevci, Bodegraji, Dragalić i Cage, a u daljem okruženju Cernik, Jasenovac, Bela Stena i Stara Gradiška.

Teritorija Dejanovaca, od pobrđa Psunja, do niskog i plavnog zaleđa Stare Gradiške, kasnije je podeljena na nekoliko naselja, o čemu između ostalog, svedoči sveobuhvatni popis Slavonske vojne granice iz 1752. godine, kada je navedeno nekoliko naselja sa istim prefiksom: Dejanovac-Kočani (Okučani), Dejanovac-Vrbovljani, Dejanovac-Bodegraji, Dejanovac-Gređani, Dejanovac-Čaprginci, Dejanovac-Dubovac, Dejanovac-Čovac, Dejanovac-Cage i Dejanovac-Kosovac. Osim Caga i Bodegraja koji su pomenuti i u popisu 1698. godine, ostala sela su bila novonaseljena ili izdvojena iz zaselaka Dejanovca tokom prve polovine 18. veka. Sa izuzetkom obližnjih katoličkih sela Gornji Bogićevci i Dragalić, u koja su se stanovnici doselili iz Karlovačkog generalata i Bosne oko 1695. godine, sva navedena sela bila su pravoslavna, uvećana migracijama stanovništva iz Bosne, u periodu oko 1718. i 1739. godine.

U opisu eparhije pakračke za 1755. godinu stoji da selo Dejanovci imaju 200 srpskih kuća i tri crkve, Sv. Paraskeva (danas u Gređanima), Sv. Arhistratizi koja je pripadala manastiru Dejanovci i Sv. Apostoli Petar i Pavle (danas Okučani). Sve tri je osveštao episkop Sofronije Jovanović 1752.

Svoje današnje ime Okučani su dobili po velikoj okuci, koju na ovom području čini reka Sloboština.

Godine 1885. Okučani su u sastavu Novo-gradiškog izbornog sreza za crkveno-narodni sabor. U njemu je tada 990 pravoslavnih duša. Dve decenije potom, Okučani su politička i crkvena opština, i parohija sa selima Benkovac, Dubovac, Kosovac i Cage. Tu ima 352 doma, od kojih je 248 srpskih. Broj stanovnika iznosi 1925. a pravoslavaca je 1520 žitelja. U mestu je 1905. godine pravoslavna crkva i komunalna škola. Parohijsko zvanje je osnovano 1778. godine od kada se i vode matične knjige. Škola je komunalna sa zdanjem građenim 1827. godine. Paroh je u to vreme pop Stevo Janjetović rodom iz Ždralova a učitelji - Vaso Vukdragović i Ljubica Dragosavljević. Postoji parohijski dom i staro srpsko pravoslavno groblje.

Drugi svetski rat

Železnička stanica u Okučanima

U srezu okučanskom, čim ga je napustila nemačka vojska i ustaše preuzele vlast, došlo je do proganjanja Srba. Hrvati seljaci iz mesta Nove Varoši i Dubovca, koji su prethodno sa Srbima živeli u vrlo dobrim odnosima, došli su na Đurđevdan u susedno selo Gređane, upadali u kuće svečara, zabranili im slavu, rasterali goste i odveli domaćine. Naredili su da se kod opštinske zgrade iskupe svi srpski đaci, gimnazisti sa lopatama i pod vođstvom njihovog druga, Hrvata gimnaziste, poslali ih u obližnja sela na kuluk.

U srezu okučanskom Srbe su hapsili i prebijali pod izgovorom da su četnici. Hapšena su prvo politička lica, zatim dobrovoljci iz Prvog svetskog rata i otresitiji i imućniji građani.

Iz Zagreba su sveštenici i fratri odlazili u gradove i sela u unutrašnjosti da rade na pokatoličavanju Srba. U Okučane je poslat jedan misionar, fratar iz Zagreba, koji je u zgradi osnovne škole često držao propovedi i „na taj način propagirao prelaz na rimokatoličku veru“. I po selima okučanskog sreza rimokatolički sveštenici koji su dolazili iz Zagreba, držali su govore obično po školama, gde su pored odraslih morala da prisustvuju i deca. U tim svojim propovedima oni su isticali kako je katolička vera samo prava vera, da pravoslavna vera ne valja, jer su je izmislila tri pijana čoveka, i da zbog toga treba svi pravoslavni da se odmah vrate u pradedovsku rimokatoličku veru.

U Okučanima, samo u jednom danu februara 1942. godine, pokatoličeno je oko 3.000 ljudi.

Iz okučanskog sreza, a naročito iz sela Čovca, Dubovaca, Gređana i Okučana pokrenuto je 500-600 srpskih porodica sa 3000-4000 lica i oterano u logor u Staroj Gradiški.

U Okučanskom srezu porušene su crkve u Benkovcu, Okučanima, Vrbovljanima, Čovcu, Gređanima, Donjim Okučanima, Cagama, petrinjski srez crkva je porušena negde krajem 1941. Po naredbi ustaša ovu crkvu su srušili Jevreji. „Ovi su Židovi“ kaže jedan svedok „nagone da pri radu na rušenju pevaju pogrdne pesme protiv Srba, kao „kako je čorbi bez mrkve, tako je Srbinu bez crkve“, ili „Srbin slavi svoju slavu da proširi hrvatsku državu“. U porti porušene crkve u Okučanima pekli su se jaganjci i prasci uz veselu pesmu ustaša “Pečem janjce koljem Srbijance“. Ciglu i materijal od porušene crkve u Cagama kao i još nekih obližnjih porušenih crkava kupio je neki Hrvat Kovačević iz Borovaca i sazidao dve velike kuće.

Rat u Hrvatskoj (1991—1995)

Do rata u Hrvatskoj (1991—1995), Okučani su se nalazili u sastavu velike opštine Nova Gradiška. Za vreme rata, Okučani su bili glavni grad srpske autonomne oblasti Zapadne Slavonije.

Tokom vojno-policijske operacije „Bljesak“ 1995, Vojska Republike Hrvatske je izvršila ubistva i proterivanje srpskog stanovništva na području Okučana u tadašnjoj Republici Srpskoj Krajini. U Okučanima su 2007. ekshumirani posmrtni ostaci troje Srba, a 2010. su ekshumirani posmrtni ostaci 34 lica srpske nacionalnosti.

Hram svetog Petra i Pavla — Okučani (Slavonska eparhija)

Stara parohijska crkva svetih apostola Petra i Pavla podignuta je sredinom 18. veka. Osvetio ju je 12. maja 1752. pakrački episkop Sofronije Jovanović. Okučanska pravoslavna nova bogomolja je podignuta 1822. godine.

1941-1945: Hram su do temelja srušile ustaše 1942. godine. Tom prilikom je potpuno spaljen ikonostas zajedno sa ikonama, crkveni mobilijar, bogoslužbeni predmeti i knjige. Hram posvećen svetom Dimitriju je iz temelja obnovljen u poratnom periodu i osvećen 1969. godine.

1991: Hram je oštećen granatama. Oštećen je i delom srušen parohijski dom.

1992: Parohijski dom osposobljen za stanovanje.

1995: Crkva je provaljena i demolirana.

1997: 11. aprila 1997. u 21 sat i 15 minuta, crkva je ponovo oskrnavljena, podmetnut požar koji nanosi veliku štetu.

U okučansku parohiju danas spadaju i sela: Benkovac, Dubovac, Kosovac i Cage.

Stanovništvo

Po popisu iz 1991, sam gradić Okučani imao je 2.267 stanovnika, od tog broja 1.642 (72,43%) su bili Srbi. Po popisu iz 2001. godine, naselje Okučani je imalo 1.941 stanovnika. Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, naselje Okučani je imalo 1.598 stanovnika.

Nacionalnost	1991.	1981.	1971.	1961.
Srbi	1.642	1.222	1.278
Jugosloveni	184	468	65
Hrvati	287	292	340
Albanci		8	2
Muslimani		7	14
Makedonci		4	3
Crnogorci		3	5
Slovenci			5
Mađari			2
ostali i nepoznato	154	43	48
Ukupno	2.267	2.047	1.762	'

Demografija
Godina	Stanovnika
1971.	1.762
1981.	2.047
1991.	2.267
2001.	1.941
2011.		1.598

Popis 1991.

Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Okučani je imalo 2.267 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:

Popis 1991.‍
Srbi			1.642	72,43%
Hrvati			287	12,65%
Jugosloveni			184	8,11%
Romi			13	0,57%
Makedonci			8	0,35%
Ukrajinci			8	0,35%
Crnogorci			5	0,22%
Muslimani			4	0,17%
Albanci			3	0,13%
Poljaci			3	0,13%
Česi			3	0,13%
Italijani			1	0,04%
Mađari			1	0,04%
Slovenci			1	0,04%
neopredeljeni			23	1,01%
region. opr.			1	0,04%
nepoznato			80	3,52%
ukupno: 2.267

Literatura

• Ilić, Jelena (2013). „Crkva zvana manastir Dejanovac i pitanje školovanja pravoslavne dece u Gradiškoj regimenti polovinom 18. veka”. Zbornik Matice srpske za istoriju. Novi Sad: Matica srpska. 88. ISSN 0352-5716. Pristupljeno 20. 11. 2016. 
• Kašić, Dušan (1988). Srpska naselja i crkve u sjevernoj Hrvatskoj i Slavoniji (PDF). Zagreb. Pristupljeno 20. 11. 2016. 

Literatura

• Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9. 

Spoljašnje veze

• Vikimapija: Okučani