Operacija Otkos 10

Grubišno Polje

Grubišno Polje na karti Hrvatske

Operacija Otkos 10 ili Operacija Otkos je naziv za vojnu operaciju na području Grubišnog Polja i istočne Bilogore u periodu od 30. oktobra do 4. novembra 1991. kada su pripadnici hrvatske policije i paravojske za 5 dana proterali više od 4.000 ljudi iz 40 sela, uglavnom srpske nacionalnosti. U ovoj akciji ubijeno je 30 ljudi, uglavnom starijih od 50 godina života. Istočna Bilogora obuhvata prostor od 700 km² u severozapadnom delu Hrvatske.

Prethodnica

Situacija u SFRJ

SFR Jugoslavija je bila federativna država sastavljena od 6 republika (SR Slovenija, SR Hrvatska, SR Bosna i Hercegovina, SR Crna Gora, SR Srbija i SR Makedonija). I država SFRJ i JNA su bile po svojoj definiciji zamišljene na bratstvu i jedinistvu svih naroda i narodnosti koji su živeli u SFRJ. Društveno-ekonomsko uređenje SFR Jugoslavije je bio socijalizam. Ustav Jugoslavije od 1974. godine doneo je decentralizaciju SFRJ, koja je kasnije omogućila separatističkim snagama u Sloveniji i Hrvatskoj, da započnu razbijanje Jugoslavije, praćeno krvavim ratovima i progonima. U svim Ustavima Jugoslavije, Jugoslovenska narodna armija je bila definisana kao jedina oružana sila na teritoriji SFRJ, a samim tim i jedini međunarodno priznati vojni subjekat. Krajem 1989. godine, Skupština SFRJ donosi amandmane na Ustav, pa tako se jednopartijski sistem zamenjuje višepartijsk sistem. Što je značilo da pored jedine do tada parije SKJ, sada mogu da se osnivaju i druge stranke.

Situacija u SR Hrvatskoj

Glavni članak: Ilegalno naoružavanje Hrvatske

Nakon održanih višestranačkih izbora u SR Hrvatskoj 22. aprila 1990. godine u Hrvatskoj je pobedila stranka HDZ koja je u svom političkom programu jasno isticala želju za nezavisnosti tj. odvajanje SR Hrvatske od SFRJ. U celoj SR Hrvatskoj vladala je velika euforija zbog pobede HDZ na izborima, a nakon toga sve češće su se mogle javno videti slike ustaških zločinaca (Ante Pavelića, Alojzije Stepinac, Vjekoslav Luburić...), ustaški pozdravi i čuti ustaške pesme. Srbima u SR Hrvatskoj je to budilo avetna sećanja na progone i genocid iz vremena NDH.

Vlast SR Hrvatske u Zagrebu, koju su maja 1990. godine formirali HDZ i Franjo Tuđman je tokom leta donela odluku da formira sebi i oružane snage. Već u proleće su preuzeli kontrolu nad policijom, medijima, Tužilaštvom i državnom upravom. Tako je oktobra i novembra 1990. godine u SR Hrvatsku ilegalno uvezena velika količina naoružanja za potrebe rezervnog sastava policije, članova HDZ i HOS. Tu akciju su vodili Martin Špegelj i Josip Boljkovac, ministri u tadašnjoj vladi Hrvatske. Kontraobaveštajna služba je snimila film o ovom poduhvatu, a 27. januara 1991. to i objavio na TV Beograd.

Od maja 1990. do septembra 1991. godine situacija se iz dana u dan pogoršavala i Srbi u Hrvatskoj su bili strahovito uplašeni za svoju ličnu sigurnost i svoje imovine. Redovno su se mogli videti i ustaški grafiti, a veliki broj Srba je preko telefona dobijao pretnje da moraju da se isele iz svojih kuća i odu u SR Srbiju. Dobijali su čak i preteća pisma u kojima je stajao potpis "HDZ". Srbi u Hrvatskoj su dobijali otkaze na poslu, a čak su im i deca u školama psiho-fizički maltretirana. U stambenim zgradama postojali su određeni članovi HDZ koji su imali zadatak da paze na kretanje svojih komšija Srba.

Tokom proleća 1991. dešavaju se pojedinačni napadi na naselja u kojima žive Srbi ili nehrvati: Pakrac, Plitvice, Zadar, Borovo Selo. 25. juna 1991. Sabor Hrvatske proglašava nezavisnost, dok Vlada SFRJ dan kasnije tu odluku proglašava nevažećom. 7. jula 1991. je sklopljen dogovor na Brionima između predstavnika Slovenije, Hrvatske i ostatka Jugoslavije, uz posredovanje Evropske zajednica, gde su Slovenija i Hrvatska pristale da zamrznu svoje odluke o nezavisnosti tri meseca.

Situacija u Zapadnoj Slavoniji

Srbi na ovom području Bilogore predstavljaju domicilno stanovništvo koje se tu nalazi još od sredine 16. veka.

Početkom 1991. godine na Bilogoru su dovedeni policajci poreklom iz Hercegovine. U proleće 1991. Srbe iz svih naseljenih mesta na Bilogori pozivaju na informativne razgovore i proveravanja. U javnim listovima mogu se videti čak i ustaške parole (Grubišnopoljski list br. 91, od 19. jula 1991). Od marta meseca 1991. kreće miniranje srpskih lokala u Daruvaru i okolini. A od maja 1991. su nestale sve spomen-ploče i spomenici žrtvama i narodnim herojima iz Drugog svetskog rata.

Srbi iz opštine Daruvar su organizovali referendum za pripajanje Daruvara SAO Krajini. Pripadnici MUP-a Hrvatske dolaze na glasačko mesto i skidaju zastave, a kontrolore hapse. Dana 12.8.1991. postavljaju se policijski punktovi na svim izlazima iz Grubišnog Polja, Bjelovara, Podravske Slatine i Virovitice. Noću se često čuje pucnjava iz automatskog oružja.

Od 16. avgusta 1991. u Zapadnoj Slavoniji kreću nezakonita hapšenja, zatvaranja, kidnapovanja, mučenja Srba, uglavnom civila od strane hrvatskih paravojnih jedinica. Među njima nestali su sledeći Srbi: Spaso Milošević (policajac na bolovanju), Kekerović Mlađen, Dmitar Stanić, Dragan Mačak i dr. Svi oni su kidnapovani dok su išli na posao. Jedino je pušten Kekerović Mlađen jer je imao poznanstvo sa načelnikom SUP-a Bjelovar, Stojanom Gustinom. Hrvatska propaganda je širila laži da je JNA imala svoja dejstva na Bilogori i da ugrožava Hrvate. Isto tako su stalno govorili o prisustvu "četnika" i sve Srbe su svrstavali u četnike, iako četnika nije bilo na Bilogori ni za vreme Drugog svetskog rata, već samo partizana. Čak i za vreme postojanja SFRJ, kada su postavljane spomen-ploče nevino ubijenim žrtvama naroda Zapadne Slavonije, ekstremno orijentisani Hrvati su te ploče uništavali. Od septembra 1991. kreću i miniranja srpskih kuća u selima oko Podravske Slatine, Daruvara, Bjelovara i Grubišnog Polja. Selo Jasenaš je napadnuto 2. septembra 1991. godine. HDZ je kasnije izdao knjigu "Otkos", gde je precizno naveo podatke o organizatorima i izvršiocima ovih nezakonitih radnji kao i imena zločinaca sa činovima i ulogama u tom poduhvatu.

Neposredno pred progon

U svim gradovima Slovenije i Hrvatske 1991. gde su bile i kasarne JNA, dolazilo je do provokacija i maltretiranje vojnika i oficira JNA, od strane slovenačkog i hrvatskog stanovništva. Dešavalo se da im gradske vlasti isključuju vodu, struju, nedozvoljavaju dostavu hrane u kasarnu i dr. U tim kasarnama su se većinom nalazili vojnici na redovnom odsluženju vojnog roka. Vojnici i oficiri JNA hrvatske i slovenačke nacionalnosti, su od maja 1991. masovno dezertitali iz JNA, odlazeći kućama, a mnogi su pristupali ZNG ili u specijalne jedinice policije.

U Bjelovaru je postojala kasarna JNA "Božidar Adžija" u kojoj je bila smeštena 265. motorizovana brigada JNA. Ta kasarna je bila pod upravom Pete vojne oblasti JNA sa komadom u Zagrebu. Hrvatske paravojne snage su 29. septembra 1991. zauzele kasarnu JNA „Božidar Adžija“ nakon višesatne borbe sa pripadnicima JNA i tom prilikom je počinjen ratni zločin, kada je ubijeno nekoliko zarobljenih vojnika i oficira JNA. Isti dan je i major JNA Milan Tepić digao skladište municije u šumici "Bedenik" u vazduh, usmrtivši tom prilikom i sebe i veći broj hrvatskih snaga.

Progon srpskog stanovništva na području Zapadne Slavonije počeo je 29. oktobra 1991. na osnovu odluke koju je doneo tzv. Krizni štab Slavonske Požege, kojom je trebalo da se "evakuiše" 26 sela podno Papuka i Psunja. Ovaj progon je bio prvi veći progon stanovništva nakon Drugog svetskog rata, koji je imao i zvaničnu naredbu. Pre same akcije "Otkos" na području istočne Bilogore je ubijeno tokom jeseni 1991. oko 17 srpskih civila.

Kada je srpsko stanovništvo izbeglo prema Bosni i Hercegovini, pošto se u to vreme tamo još nije vodio rat, odmah je u srpskim selima usledila pljačka, miniranje i paljenje kuća sve sa ciljem da se Srbima onemogući povratak. Uništene su čak i pravoslavne svetinje. Oni Srbi iz spomenutih sela koji nisu otišli u Bosnu, ostali su kod rođaka i prijatelja u susednim selima: Čečavački Vučjak, Gornji Vrhovci i Šnjegavić. To je došlo do organizovanja pokreta otpora, formiranja Teritorijalne odbrane i otpočele su seoske straže.

Priprema napada

Nakon zauzimanja kasarni JNA u Bjelovaru, Virovitici i okonim gradovima, hrvatske paravojne snage su dobile značajnu pomoć i nadmoć u naoružanju. 1. oktobra 1991. tzv. Krizni štab u Grubišnom Polju je dao nalog Franji Kovačeviću da zauzme srpska sela Bilogore. Tako je 4.10.1991. pukovnik ZNG Miroslav Jezerčić imenovao Franju Kovačevića za glavnog koordinatora ove akcije, a Đuru Crkvenca za njegovog zamenika i pomoćnike Ivicu Debića i Antuna Delića. Dok je za centralno mesto organizacije određena zgrada TO Grubišnog Polja.

Dana 8. 10. 1991. se donosi konačna odluka o početku tajne akcije "Otkos", koja je sadržala plan u 12 tačaka. Međutim, 9.10.1991. Generalštab hrvatske vojske koji predvodi bivši general JNA, Anton Tus izdaje naredbu da se odloži izvođenje akcije "Otkos", jer je nastupilo primirje sa JNA, dan ranije. To vreme su hrvatske snage iskoristile za pregrupisavanje i popunu jedinica.

Napad i progon

Karta operacija Otkos 10 i Orkan '91

Dana 31. oktobra 1991. godine oko podne, otpočela je akcija "Otkos", tako što su pripadnici hrvatskih paravojnih snaga i civilne zaštite napale pripadnike Teritorijalne odbrane koje su formalno bile iz sastava Banjalučkog korpusa JNA. Te jedinice su tu došle iz Slovenije, u skladu sa sporazumom JNA i novoizabrane vlasti u Sloveniji. Odnos napadača i branilaca je u tom momentu bio 6:1, jer su hrvatske snage brojale više od 2.600 vojnika, a srpske nešto više od 450. Tada, krajem oktobra 1991. Hrvatska još nije bila međunarodno priznata, već je bila u sastavu SFRJ. U tom prvom napadu za vreme "Otkosa" poginulo je 12 pripadnika TO i ubijeno je 10 civila. A nakon "Otkosa" ubijeno je još 8 civila. Srpsko selo Mali Grđevac je do temelja uništeno i spaljeno. Hrvatske paravojne snage su napale 2.11.1991. i selo Ruševac u opštini Slavonska Požega, kada je ubijeno nekolicina starijih srpskih civila. Oni su živi spaljeni u svojim kućama: Miličić Jagoda (80), Trlajić Ljuba, Trlajić Anđa, Čičković Kata, Vasić Đuro (70).

Hrvatske snage su 3.11.1991. ušle u vojni poligon JNA u Gakovu.

Zatim je na području istočne Bilogore u trouglu Bjelovara, Daruvara i Virovitice, iz 23 srpska sela i još 15 naselja koja su uglavnom naseljena Srbima, i još 250 pripadnika drugih nesrpskih nacija krenulo u izbeglištvo, jer nisu verovali hrvatskim paravojnicima. Čak i oni Srbi koji su ostali u hrvatskoj policiji su ubijani nakon "Otkosa“.

Imena žrtava

Nastradali civili pre Otkosa

Srpski civili na području istočne Bilogore, u trouglu Bjelovara, Grubišnog Polja i Virovitice su od jula do novembra 1991. bili izloženi: batinanju, ranjavanju iz vatrenog oružja, sakaćenju, pljačkanju, nezakontom hapšenju i kidnapovanju, od pripadnika ZNG, MUP-a Hrvatske i članova HDZ, koji su imali u hotelu „Bilogora” improvizovani zatvor. Među tako nastradalima su sledeće osobe:

1. Stanić M. Dmitar, rođen 1952. u Velikoj Peratovici, uhapšen je 16. avgusta 1991. a isti dan je ubijen od ZNG.
2. Milan Bozeta,
3. Ilija Stojić,
4. Milorad Bubić,
5. Mlađen Kekerović,
6. Dr. Dušanka Daljug, zarobljena avgusta 1991. i mučena, posle razmenjena.
7. Borivoje Dimić,
8. Sukur Živko, zarobljen avgusta 1991. i mučen, posle razmenjen.
9. Živko Ćetković,
10. Milan Drobac,
11. Đuro Ljuština,
12. Mačak Dragan,
13. Torbica Milorad, teško mučen i ubijen avgusta 1991. u zgradi TO Grubišno Polje.
14. Milošević Spasoje, uhapšen i ubijen u Grubišnom Polju 16. avgusta 1991.
15. Milojko Rajlić,
16. Savo Karanović,
17. Milenko Bastašić, ranjen od Krunoslava Bukovca iz automatske puške na benzinskoj pumpi,
18. Mačak Dragan, uhapšen i ubijen u Grubišnom Polju 16. avgusta 1991. godine od pripadnika jedinice Stojana Gustina.
19. Počuča Milorad, zatvoren 27.9.1991. a potom i mučen.
20. Vasiljević Mićo, iz Grubišnog Polja, ubio ga je Veljko Marić septembra 1991. u Grubišnom Polju.
21. Tvrdorijeka Đ. Stevan, rođen 1927. u Grubišnom Polju. Bio je ugledan i bogat domaćin. Ubijen je 20.9.1991. od pripadnika ZNG: Veljka Marića i Trenger Rudolfa.
22. Gašparov Ljiljana (r. Vučković) iz Velike Trešnjevice, ubijena 17.9.1991. u roditeljskoj kući, iako tu nije bilo borbenih dejstava. Njena majka i brat su odvedeni u logor.
23. Slijepčević Petar, iz Rastovca, ubijen septembra 1991. najverovatnije od Veljka Marića.
24. Ljuština Nikola, star 70 godina, zarobljen u selu Jasenaš, potom odveden u logor gde umire od zadobijenih povreda.
25. Poznić S. Rade, rođen 1935. u Turčević Polju. Nezakonito uhapšen od hrvatske policije 28.10.1991. u svojoj kući. Odveden prvo u Grubišno Polje, potom u Bjelovar gde je ubijen, a telo mu nije nađeno.
26. Vuković Zorka, poginula oktobra 1991. kada su snage ZNG granatirale Turčević Polje.
27. Čakmak Ranko, poginuo oktobra 1991. kada su snage ZNG granatirale Turčević Polje.
28. Čakmak Mara, poginula oktobra 1991. kada su snage ZNG granatirale Turčević Polje.
29. Lazić S. Zdravko, iz Bačkovice. Uhapšen 8.10.1991. pod lažnim optužbama hrvatske policije da „snabdeva četnike” u Velikom Grđevcu, a potom je živ bačen u septičku jamu na vojno-policijskom poligonu, u šumi „Kukavica“.
30. Carević I. Milenko, rođen 1952. u Čađavcu. Uhapšen 8.10.1991. u Velikoj Pisanici od hrvatske policije. Odveden na vojni poligon u šumu „Kukavica” i tu teško mučen i na kraju ubijen iz automatske puške. Ubijen je od Ivanović D. Branka, Srbina iz Ravneša, u hrvatskoj uniformi.
31. Jovetić S. Nedeljko, iz Čađavca. Uhapšen 8.10.1991. u Velikoj Pisanici. Postoje velike indicije da je i on završio u šumi "Kukavica“.
32. Radaković Slobodan živeo u Bačkovici, rođen u Velikoj Barni. Uhapšen i ubijen 9.10.1991.
33. Lazić S. Zoran, rođen 1970. u selu Imljani (BiH). Doselio se u selo Polum. Uhapšen 6.10.1991. u Velikoj Pisanici, a posle ubijen. Ne zna se gde mu je telo.

Nastradali civili u Otkosu

1. Rade Kravić, uhapšen od ZNG, držan u zatvoru u Bjelovaru. Pušten, a potom ubijen u Dapčevačkim Brđanima u jednoj šumi.
2. Živko Miščević.
3. Ljuban Orić, iz Topolovice zaklan od pripadnika ZNG 2. novembra 1991, posle spaljen.
4. Ljuba Orić, iz Topolovice zaklana od pripadnika ZNG 2. novembra 1991, posle spaljena.
5. Otković Ljuba, iz Rastovca, ubijena 3. novembra 1991. na očigled svog supruga, od strane Veljka Marića.
6. Gležnić Stevan zvani Kuzman, rođen 1920. u Velikoj Dapčevici. 2.11.1991. se zatekao u selu Lončarica gde je zaklan od pripadnika ZNG Virovitica.
7. Miščević Živko, rođen 1948. u Lončarici. Ubijen u svom dvorištu 2.11.1991. od pripadnika ZNG.
8. Popović Milan, rođen 1928. u Lončarici, gde je ubijen 2.11.1991.
9. Sokol Franjo, Hrvat po nacionalnosti iz Velike Dapčevice. Ubijen 2.11.1991. u svojoj kući od pripadnika ZNG Koprivnica, jer mu je ćerka bila udata za Srbina Dušana Mrkšića iz Grubišnog Polja.
10. Išibaj T. Miroslav, rođen 1963. iz mešanog braka Albanca i Srpkinje. Ubijen od hrvatskih snaga 1.11.1991. u Velikom Građevcu. Hrvatska propaganda je lažirala da su njega ubili bilogorski Srbi.
11. Mačak Stevo, iz Male Jasenovače. Teško je prebijan i mučen 1.11.1991, umro je dan kasnije od zadobijenih povreda.

Nastradali civili posle Otkosa

1. Vudrag Danica, stara oko 70 godina, iz Velike Dapčevice kraj Grubišnog Polja. Ubijena je u decembru 1991. od pripadnika ZNG u dvorištu Filipa Gležnoća.
2. Javorina Milan, rođen 1951. u Maloj Dapčevici, radnik komunalnog preduzeća u Grubišnom Polju. Bio je svedok mnogih mučenja ubistava Srba u Grubišnom Polju 1991. te mu je podmetnuta saobraćajna nesreća gde je nastradao kod zgrade Šumarije. Egzekutor je osoba sa prezimenom Čvek.
3. Milić S. Vojislav, rođen u Zrinskoj, a živeo u Ždralovima. Posle odlaska Srba sa Bilogore novembra 1991. odlazi u Zrinsku da vidi šta mu je sa porodicom i imanjem. U povratku ga pripadnici ZNG izvlače iz autobusa kod ciglane u Velikom Grđevcu i ubijaju.
4. Popržan J. Rade, Srbin iz Cremušine, rođen 1926, vratio se iz Tenje gdje je boravio kod kćeri i njene porodice u rodno mjesto gdje ga ubijaju hrvatski ekstremisti 1996.
5. Radelić A. Milan, rođen 1923. u Velikom Grđevcu. Ubijen na Veliki Petak 24.4.1997. od strane Josipa Marijana iz V. Grđevca i Zlatka Grdenića iz Pavlovca, aktivista HDZ još od 1990.
6. Carević Ljubo (60),
7. Carević Milan (71),
8. Dulić Kata (74),
9. Dulić Mile (39),
10. Dulić Jagoda (74),
11. Dulić Radojka (47),
12. Ivanović Branko (30),
13. Ivanović Mileva (47),
14. Starčević Anđa (62),
15. Starčević Jelka (80),
16. Starčević Mara (55),
17. Starčević Milka (72),
18. Starčević Jagoda (75),
19. Starčević Rajko (31),
20. Šimić Milka zv. Mica (61),
21. Šimić Milka (70),
22. Živković Janko (67),
23. Mijatović Mile (82),
24. Protić Milan (60), zaklan u krevetu,
25. Protić Stanko (69),
26. Radmilović Milan,
27. Radmilović Ana,
28. Radmilović Ilija (41),

Pogunuli pripadnici srpske Teritorijalne odbrane

1. Šukić V. Milenko, rođen u Velikoj Barni, poginuo 31.10.1991. u Rastovcu.
2. Gležnić Duško, iz Velike Dapčevice, poginuo 31. oktobra u Rastovcu.
3. Tijeglić Svetozar, poginuo 31. oktobra u Rastovcu.
4. Ilić Jovo, iz Zrinske, poginuo, u Zrinjanskim brdima 31.10.1991.
5. Bojić Dušan, iz Malog Grđevca, poginuo u Zrinjanskim brdima 31.10.1991. godine (pogođen snajperom), sahranjen u Gakovu.
6. Lazić Zoran, iz Nove Pisanice, ranjen 31. oktobra u Zrinjanskim brdima, a posle ubijen.
7. Horvat Đuro, iz Čađavca, Hrvat, ubijen od ZNG u Rastovcu 31. oktobra 1991.
8. Kokot Milenko, iz Grubišnog Polja, poginuo u Rastovcu 31. oktobra 1991. i spaljen.
9. Radojičić M. Nenad, rođen 1970, ubijen 31. oktobra 1991. u Gornjoj Kovačici.
10. Pendelj Nenad, iz Male Peratovice, Hrvat, rođen 1968, poginuo u Gornjoj Rašenici 31. oktobra 1991.
11. Poznić R. Živko, rođen 1957. u Malim Zdencima, zarobljen u Rastovcu 31. oktobra 1991. mučen i spaljen u Turčević Polju.
12. Smiljanić Robert, teško ranjen 31. oktobra 1991. u Rastovcu od tromblonske mine, potom spaljen.

Nalogodavci i Izvršioci

U ovoj akciji "Otkos" učestvovali su sledeće policijske i paravojne jedinice Hrvatske:

1. 127. brigada ZNG iz Virovitice,
2. Specijalna jedinica policije "Omega" iz Bjelovara,
3. Protivdiverzantska jedinica ZNG iz Bjelovara,
4. 57. samostalni bataljon ZNG iz Grubišnog Polja,
5. Odred narodne zaštite iz Grubišnog Polja,
6. 105. tenkovska brigada iz Bjelovara,
7. 19. artiljerijska brigada iz Virovitice (MPOAD),
8. Dobrovoljačka brigada iz Korpivnice,
9. 52. bataljon iz Daruvara...

Osobe koje su organizovale i komandovale ovom akcijom su:

1. Franjo Kovačević, pukovnik u ZNG,
2. Miroslav Jezerčić, pukovnik ZNG, komandant 2. operativne zone Bjelovara
3. Đuro Crkvenac zamenik Franje Kovačevića,
4. Ivica Debić, pomoćnik Franje Kovačevića
5. Antun Delić, pomoćnik Franje Kovačevića, visoki funkcioner HDZ Virovitica,
6. Đuro Dečak, rođen 1952. u Gradini kraj Virovitice,
7. Hamdija M. Mašinović, poreklom iz BiH, komandant PU u Bjelovaru,
8. Željko Cepanec, komandant ZNG u Bjelovaru,
9. Ivan Bosnar, iz Daruvara.

Posledice

Glavni članak: Uništavanje imovine SPC tokom ratova u bivšoj Jugoslaviji

Ujutro 10. decembra 1991. hrvatske jedinice: 121. brigada iz Nove Gradiške i 123. brigada iz Slavonske Požege, otpočinju napad i na preostala 3 "nepokorena" sela podno Bilogore. Sela su zauzeta bez otpora, a stanovništvo u njima je krenulo ka Bosni u izbeglištvo. Razlog za ovakvu odluku leži u činjenici da srpsko stanovništvo na ovom području je i za vreme NDH imalo takođe tragičnu sudbinu, kada su njihovi preci ubijani na kućnom pragu ili odvođeni u neki od ustaških logora: Jasenovac, Jadovno, "Danica"... odakle se nisu vratili.

Prema podacima Veritasa, tada je ubijeno još 67 Srba, od čega 31 žena, za nekoliko dana, a samo 10. decembra 1991. ubijeno je 36 ljudi, uglavnom starijih i nemoćnih. U tim selima je nakon etničkog čišćenja otpočela pljačka i paljenje imovine, kao i miniranje kuća. Tako je uništeno 616 kuća i 590 privrednih objekata. Dok se 1.500 ljudi našlo u zbegovima.

Nakon ovih akcija, uništeni su vredni kulturno-istorijski spomenici pod zaštitom UNESCO-a i pravoslavne svetinje: Hram svetog Dimitrija u Rastovcu (podignut u 17. veku) i crkva Uspenija Presvete Bogorodice u Donjoj Rašenici (sagrađena 1709. godine). U decembru 1991. zbog svih ovih događaja još 7.000 Srba iz Zapadne Slavonije napušta svoje kuće i odlazi u Bosnu i Hercegovinu ili Srbiju.

Pre Drugog svetskog rata, na području istočne Bilogore živelo je 18.000 Srba. Nakon ustaškog genocida u NDH, kao i onih progona u ratovima na području bivše Jugoslavije 1991—1995. broj Srba se strahovito smanjio. Prema popisu stanovništva iz 2011. preostalo je oko 1.000 Srba, uglavnom starijih bez dece.

Suđenja i optužnice

Godine 2000. je hrvatsko pravosuđe otpočelo istragu za srpske civile koji su ubijeni 10.12.1991. u ta tri srpska sela. Ali do danas nije nijedna presuda donesena u vezi tog slučaja. DIC Veritas je krajem 2008. godine predao Tužilaštvu za ratne zločine u Beogradu obimnu dokumentaciju vezano za zločine i etničko čišćenje Srba u Požeškoj kotlini i istočnoj Bilogori 1991. Sproveden je predkrivični postupak, a dokazi su dostavljeni i hrvatskom tužilaštvu. Ni pred hrvatskim, ni pred međunarodnim sudovima niko nije odgovarao niti je uopšte procesuiran za ove ratne zločine i etničko čišćenje srpskih sela u Zapadnoj Slavoniji.

Milorad Počuča je posle torture imao 3 plastične operacije, ne bi li se sakrili tragovi mučenja. Posle rata je tužio Hrvatsku, a na Sudu su mu tražili potvrdu invalidnosti. On je otišao u bolnicu u Viroviticu da to traži, a sedam dana kasnije umire na prečac.

Pred srpskim pravosudnim organima, u Beogradu, jedno je procesuiran Veljko Marić, pripadnik ZNG, za ubistvo starca Petra Slijepčevića 31. oktobra 1991. u selu Rastovac, u opštini Grubišno Polje. Ista osoba je osumnjičena i da je tokom septembra 1991. godine, nezakonito zatvarala, mučila i teško povređivala ljude srpske nacionalnosti u srednjoškolskom centru u Grubišnom Polju. Veljku Mariću se na teret stavlja ubistvo Miće Vasiljevića i Vladimira Kučere, kao i mučenje Zvjezdana Mačka. Veljko Marić je uhapšen 17. septembra 2010. u Dimitrovgradu, na osnovu poternice Interpola, a posle i osuđen na 12 godina zatvora.

Parastosi

U Beogradu se već godinama 3. novembra u 11 sati, u crkvi svetog Marka, održava parastos za poginule i nastradale zapadnoslavonske Srbe tokom jeseni 1991.

Vidi još

• Zadarska kristalna noć
• Sukob u Bjelovaru
• Ubistva Srba u Vukovaru (1991)
• Hronologija raspada SFRJ
• Rat u Bosni i Hercegovini

Literatura

• Kovačević, Franjo; Crkvenac, Đuro (2014). „Vojna operacija Otkos-10: Planiranje, izvođenje i rezultati”. Radovi Zavoda za znanstveno-istraživački i umjetnički rad u Bjelovaru. 8: 471—488. 
• Martinić-Jerčić, Natko (2014). „Operacija Papuk-91 (oslobađanje šireg papučkog područja u jesen i zimu 1991./1992. godine)”. Radovi Zavoda za znanstveno-istraživački i umjetnički rad u Bjelovaru. 8: 45—69. 
• Raguž, Jakša (2016). „Ustrojavanje i raspad teritorijalne obrane Srpske autonomne oblasti (SAO) Zapadne Slavonije 1991. godine”. Zbornik Janković. 1: 181—194. 
• Radišić, Dragan (2002). Hronologija događaja na prostoru prethodne Jugoslavije 1990-1995. Banja Luka: Glas srpski. 

Spoljašnje veze

• Promocija knjige Dr. Milana Bastašića: Bilogora i Grubišno Polje 1991, u Banjoj Luci 12.1.2010.