Ohridska arhiepiskopija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Ohridska arhiepiskopija (višeznačna odrednica).
Ohridska arhiepiskopija
Osnovni podaci
Osnivanje1019.
Autokefalnost1019—1767.
Kanonsko priznanjekanonski priznata
Predstojateljohridski arhiepiskop
SjedišteOhrid
Kanonska jurisdikcijadelovi Balkana
Statistika

Ohridska arhiepiskopija je bila srednjovekovna autokefalna crkva sa sedištem u Ohridu, od 1019. do 1767. godine. U vreme najvećeg teritorijalnog opsega, tokom 11. i 12. veka, obuhvatala je brojne eparhije na prostorima današnjih država: Severne Makedonije, Bugarske, Srbije, Albanije i Grčke. Saborni hram arhiepiskopije bila je crkva Svete Sofije u Ohridu. Tokom svoje duge istorije, bila je pod vizantijskom, bugarskom, srpskom i osmanskom vlašću.[1][2]

Današnja Pravoslavna ohridska arhiepiskopija je njena kanonska naslednica.[3]

Predistorija[uredi | uredi izvor]

Saborni hram stare arhiepiskopije: crkva Svete Sofije u Ohridu.

Na prostorima koji su nakon 1019. godine ušli u sastav Ohridske arhiepiskopije, hrišćanstvo je imalo dugu predistoriju, koja prema predanju seže do apostolskih vremena. Nakon legalizacije hrišćanstva u vreme cara Konstantina Velikog (306—337), došlo je do ubrzanog razvoja crkvenih ustanova na širem prostoru rimske Makedonije i susednih provincija, a tokom 4. i 5. veka, mnogi tamošnji gradovi su postali episkopska sedišta.[4]

U vreme cara Justinijana I (527—565) izvršeno je preuređenje crkvene uprave. Tada je osnovana nova Arhiepiskopija Justinijana Prima (535), čije se sedište nalazilo u istoimenom gradu (lokalitet Caričin grad, kod Lebana u Srbiji). Nova arhiepiskopija je obuhvatala sve episkopije u sledećim provincijama: Prva Mezija, Pribrežna Dakija, Sredozemna Dakija, Dardanija i Prevalitana, uključujući i delove Druge Panonije i Druge Makedonije. Nakon dodatne reorganizacije, koja je izvršena 545. godine, Druga Makedonija je izostavljena iz nadležnosti arhiepiskopa Prve Justinijane.[5][6]

Nakon doseljavanja Slovena tokom 6. i 7. veka, započeo je proces njihove hristijanizacije.[7] u drugoj polovini 9. veka, pojedini učenici slovenskih apostola, svetog Ćirila i Metodija, prebegli su iz Moravske u tadašnju Bugarsku, pod čijom se vlašću nalazio i znatan deo Makedonije. Glavna središta slovenskog hrišćanstva u tim oblastima bila su oko Ohridskog i Prespanskog jezera.

Najistaknutiji prosvetitelji na tom području bili su sveti Kliment i Naum, koje je prvi bugarski hrišćanski vladar Mihailo-Boris poslao u oblast Kutmičevicu, kod Ohridskog jezera. Pošto su razvili uspešan misionarski rad, Kliment i Naum su za kratko vreme uspeli da organizuju prvu slovensku episkopiju za te krajeve. Za prvog episkopa postavljen je Kliment (oko 893. godine). On je kasnije s Naumom osnovao i prve manastire u tom kraju, jedan na severnoj (stari manastir Svetog Pantelejmona), a drugi na južnoj obali Ohridskoga jezera (Sveti Naum). Ova episkopija, kao i druge slovenske episkopije u granicama ondašnje bugarske države, bila je potčinjena ariepiskopu (kasnije patrijarhu) koji je prvobitno stolovao u Velikom Preslavu, a zatim u Dorostolu (danas Silistra).[8]

Posle uništenja Prvog bugarskog carstva (tokom 971. i 972. godine) pod vlast Vizantije su potpale sve eparhije dotadašnje Bugarske patrijaršije, a na zaposednutim područjima je počeo da jača uticaj Carigradske patrijaršije. Nedugo potom, nakon izbijanja narodnog ustanka (976), ustaničkom vođi Samuilu je pošlo za rukom da stvori veliko južnoslovensko carstvo. Uporedo sa izgradnjom države, car Samuilo je pristupio preuređenju crkvenih odnosa na oslobođenim područjima. Nakon raznih promena i premeštanja crkvenog središta (iz bugarskog Dorostola preko Serdike u Voden i Moglen), Samuilo je krajem 10. veka uredio novo crkveno središte u Prespi, čime je stvorena nova Prespanska arhiepiskopija. Tokom poznijih godina Samuilove vladavine, kada je porastao značaj Ohrida kao glavnog centra političke vlasti, u taj grad je iz Prespe preneto i sedište arhiepiskopije, koja je takođe smatrana i patrijaršijom, a takvo uređenje je zadržano i za vreme vladavine Samuilovih naslednika.[9][10][11]

Osnivanje[uredi | uredi izvor]

Vizantijski car Vasilije II Bugaroubica (976—1025), osnivač Ohridske arhiepiskopije (1019).

Vizantijski car Vasilije II Bugaroubica je 1018. godine uništio državu Samuilovih naslednika. Nakon uspostavljanja vizantijske vlasti u bugarskim i srpskim zemljama, izvršeno je i preuređenje crkvene uprave. Umesto bivše Prespansko-ohridske arhiepiskopije, odnosno patrijaršije, na zaposednutim područjima je stvorena nova vizantijska autokefalna arhiepiskopija, sa sedištem u Ohridu. Pravo odlučivanja o postavljanju ohridskih arhiepiskopa zadržala je carska vlast. Vasilije je za prvog ohridskog arhiepiskopa postavio Jovana Debarskog, koji je bio Sloven. Poveljom iz 1019. godine dodelio mu je upravu nad skoro svim episkopijama sa podučja bivše Samuilove države, a dvema drugim poveljama iz 1020. godine proširio je jurisdikciju Ohridske arhiepiskopije i na neke oblasti koje su bile pod bugarskom vlašću za careva Simeona i Petra.[12][13]

Ohridski arhiepiskopi su prvobitno izvodili kontinuitet svoje crkve iz starijih arhiepiskopija koje su postojale u državama Samuila i ranijih bugarskih vladara, te su se shodno tome nazivali ahiepiskopima Ohrida i "cele Bugarske". Pošto je tokom 11. veka dolazilo do čestih ustanaka protiv vizantijske vlasti, pod okriljem Ohridske arhiepiskopije su počele da nastaju i drugačije eklisiološke konstrukcije. U nastojanju da se izvrši otklon od bugarskih crkvenih tradicija, početkom 12. veka je počela da se oblikuje teza o drugačijem poreklu Ohridske arhiepiskopije. Ta teza se zasnivala na pseudo-istorijskoj konstrukciji o navodnom kontinuitetu Okridske arhiepiskopije sa drevnom Arhiepiskopijom Justinijanom Primom, koja je postojala u 6. i 7. veku. Ta konstrukcija je sredinom 12. veka i zvanično usvojena od strane ohridske jerarhije, tako da su ohridski arhiepiskopi od tog vremena u svoju titulu počeli da uključuju i pomen Justinijane Prime. Taj običaj je zadržan sve do ukidanja arhiepiskopije (1767).[14][15][16][17]

Eparhije Ohridske arhiepiskopije[uredi | uredi izvor]

Ohridska arhiepiskopija 1020. godine.
Konstantin Kavasila, svetitelj i ohridski arhiepiskop iz prve polovine 13. veka, koji je pre toga bio drački mitropolit.

Prema poveljama cara Vasilija oz 1019. i 1020. godine, u sastav Ohridske arhiepiskopije je ulazila 31 episkopija i to:

  1. Ohridska, sa Prespom, Mokrom i Kičevom.
  2. Kosturska, sa Koricom, Kolonjom, Vojušom, Morom i Devolom.
  3. Glavenička, sa Kaninom i Neaničkom.
  4. Meglenska, sa Prošekom, Morihovom, Setinom, Ostrovom i Zaodrinom.
  5. Bitoljska, sa Pelagonijom, Prilepom, Debrom i Velesom.
  6. Strumička, sa Radovištem i Končom.
  7. Morozvizdska, sa Kozjakom, Slavištem, Zletovom, Lukovicom, Pijanecom i Maleševom.
  8. Velbuždska, sa Suteskim, Germanijom, Terimerom, Stobijem, Donjim Suteskim i Razlogom.
  9. Sredačka (Sofijska), sa Pernikom, Sukovom i Znepoljem.
  10. Niška, sa Mokrim, Koblosom, Toplicom i Svrljigom.
  11. Braničevska, sa Moravskim, Smederevom, Grockom, Divisištem, Istaglanda (?) i Brodariskom.
  12. Beogradska, sa Gradecom, Omčom, Glaventinom i Belom Crkvom.
  13. Sremska, u oblasti Srema.
  14. Skopska, sa Vinecem, Preamorom, Lukovom i Prilipom.
  15. Prizrenska, sa Hvosnom, Leskovcem i Bretos (?).
  16. Lipljanska, u oblasti Kosova.
  17. Srbička, jugozapadno od Soluna.
  18. Drstarska (Silistrija?).
  19. Vidinska.
  20. Raška.
  21. Oroška, zapadno od Prizrena.
  22. Černička u oblasti Drača.
  23. Himerska, u Arbaniji sjeverno od Krfa.
  24. Drinopoljska, u Arbaniji blizu Argirokastra.
  25. Velska, južno od Drinopoljske.
  26. Vutronska, u južnoj Arbaniji niže luke Santi Quaranta.
  27. Janinska u Epiru.
  28. Kozilska.
  29. Petrska
  30. Staška ti Tesaliji,
  31. Berska ili Verijska, zapadno od Soluna.

Ohridski arhiepiskopi mogli su samo kratko vreme održati ovako velik broj eparhija pod svojom vlašću i to za vreme vizantijske vladavine u tim oblastima. Dračka mitropolija je ubrzo uspela da pod svoju jurisdikciju vrati sve arbanaške eparhije, a pojedini mitropoliti Carigradske patrijaršije u Epiru, Tesaliji i južnoj Makedoniji prisvojili su sebi susedne eparhije. Tako je od gorenavedenih eparhija u 12. veku pod upravom Ohridske arhiepiskopije ostalo samo prvih šesnaest, kao i Vidinska i Raška. Uz to je osnovano šest novih eparhija, većinom odvajanjem od starih, tako da je Ohridska arhiepiskopija tokom 12. veka imala 24 eparhije. Nove su bile: Debarska iz Ohridske, Devolska ili Selaforska iz Kosturske, Grebenska više Krbice, Kaninska iz Glaveničke, Slanička oko Jenidže Vardara i Brenotska za Vlahe i hrišćanske Vardariote.

Razdoblje srpske vlasti[uredi | uredi izvor]

Ohridska arhiepiskopija nakon odvajanja Srpske arhiepiskopije (1219)
Ohridska arhiepiskopija za vreme vladavine srpskog cara Stefana Dušana

Uporedo sa opadanjem vizantijske snage, od kraja 12. veka, sužavale su se i granice Ohridske arhiepiskopije, a njene oblasti su privremeno ili trajno zaposedali srpski, bugarski i drugi okolni vladaoci. Obnovljeno Bugarsko carstvo prisajedinilo je odmah vidinsku, sofijsku i druge susedne eparhije novoosnovanoj Trnovskoj arhiepiskopiji, kasnijoj patrijaršiji. Srpski kraljevi iz loze Nemanjića, pošto je 1219. osnovana autokefalna Žička arhiepiskopija,[18] podvrgavali su postepeno, prema širenju srpskih državnih granica, pod svoju crkvu sve severne eparhije Ohridske arhiepiskopije severno od Strumice, Prilepa i Ohrida. Tako je Ohridskoj arhiepiskopiji krajem 13. veka ostalo samo 11 eparhija: ohridska, kosturska, devolska, glavenička, kaninska, pelagonijska, meglenska, slanička, grebenska, strumička i vlaška. Te je eparhije zadržala i dalje, do kraja svog postojanja.

Kada je kralj Dušan postao gospodar Ohrida (1334) i svih oblasti koje su tada činile Ohridsku arhiepiskopiju, on ne samo da nije ukinuo Ohridsku arhiepiskopiju, već joj je ostavio autokefalnost, i po svoj prilici prisajedinio i sve eparhije koje je osvojio na jugu i zapadu od Ohrida, po Makedoniji, Tesaliji, Epiru i Arbaniji, pošto su to uglavnom bile eparhije koje su i ranije pripadale jurisdikciji Ohridske arhiepiskopije. Za vreme vladavine srpskog kralja Vukašina (1365—1371) i njegovog sina, kralja Marka (1371-1395), Ohridska arhiepsikopija je zadržala svoj dotadašnji položaj.

Razdoblje turske vlasti[uredi | uredi izvor]

Pečat Ohridske arhiepiskopije iz 1516. godine.
Molba iz 1654. godine, upućena ruskom caru od strane četiri manastira sa područja Ohridske arhiepiskopije.

Područje Ohridske arhiepiskopije prešlo je iz srpskih u turske ruke putem postepenog osvajanja, tokom poslednje četvrtine 14. veka. Ohridska arhiepiskopija je bila prva autokefalna pravoslavna crkva na Balkanu, koja je u celini došla pod tursku vlast. Osmanski Turci su priznali zatečeno stanje, a Ohridska arhiepiskopija je uporedo sa širenjem granica turske države širila i svoju jurisdikciju na račun Carigradske, Trnovske i Pećke patrijaršije.[19]

Posle pada srpske državne samostalnosti (1459) i smrti srpskog patrijarha Arsenija II (1463) nastupile su neredovne prilike u srpskoj crkvi, tako da su ohridski arhiepiskopi tokom vremena uspeli da podvrgnu pod svoju vlast mnoge srpske eparhije. Granice Ohridske arhiepiskopije su tokom druge polovine 15. i u prvoj polovini 16. veka zauzimale najveće prostranstvo. Tada je Ohridska arhiepiskopija imala pod svojom vrhovnom upravom ne samo sve svoje stare eparhije po Makedoniji i Arbaniji, nego i po Moldaviji i Vlaškoj, a takođe i po srpskim zemljama, uključujući Bosnu, Hercegovinu i Crnu Goru.[19]

U četvrtoj i petoj deceniji 16. veka, smederevski episkop Pavle je pokušao da se odupre toj prevlasti Ohridske arhiepiskopije i da obnovi autokefalnost Srpske patrijaršije. U tome nije trajno uspeo, ali uskoro poslije njega (1557) to je pošlo za rukom Makariju, koji je bio rpđak velikoga vezir Mehmeda Sokolovića. Tada su sve srpske eparhije iznad Strumice, Velesa, Kičeva i Debra oduzete od Ohridske arhiepiskopije i vraćene u sastav obnovljene Pećke patrijaršije. Nad mitropolijom Moldavskom i Vlaškom Ohridska arhiepiskopija je vršila jurisdikciju neko vreme posle 1439. godine, pošto je carigradska jerarhija primila uniju s Rimom. Ta je zavisnost bila više nominalna, a za Moldavsku je vtredela do polovine 17. veka.

Tokom 16. veka, Ohridska arhiepiskopija je pod svojom vrhovnom duhovnom vlašću imala i pravoslavne grčke i arbanaške koloniste u južnoj Italiji, po Apuliji, Kalabriji, Basilikatu, Siciliji i Malti. Episkop italski, sa naslovom mitropolita i egzarha, bio je jedan od južnoarbanaških episkopa, koga je arhiepiskop ohridski sa svojim sinodom na taj položaj postavljao. Ta duhovna zavisnost pravoslavnih kolonista u Italiji od Ohridske arhiepiskopije trajala je samo do pape Siksta V (1585—1590), koji je koloniste prisilio na uniju, a pravoslavnom mitropolitu zabranio pristup Grcima i Arbanasima u Italiji.

Poslije obnovljenja Pećke patrijaršije (1557) Ohridska arhiepiskopija vraćena je u svoje granice iz 13. i 14. veka. Tako umanjena ona je morala pristupiti novoj organizaciji svojih eparhija, a definitivno ju je izvela do polovine 17. veka. Prva eparhija Ohridske arhiepiskopije, koja je dobila ime mitropolija, bila je prvoprestolna eparhija kosturska. Tokom 16. i 17. veka, po uzoru na uvedeni običaj u Carigradskoj patrijaršiji, dobile su taj naslov i druge eparhije. Tako je od 14 eparhija, koje su ostale Ohridskoj arhiepiskopiji do njenog konačnog ukidanja (1767) njih 9 nosilo naziv mitropolije (kosturska, pelagonijsko-bitoljska, strumička, koričko-selasforska, beogradsko-elbasanska, vodenska, dračka, grebenska i sisanijska), a 5 naziv episkopija (meglenska, debarsko-kičevska, veleška, prespanska i goro-mokrenska u Drim-kolu).

Ukidanje[uredi | uredi izvor]

Fanariotski carigradski patrijarh Samuil (1763—1768), glavni vinovnik ukidanja Srpske patrijaršije (1766) i Ohridske arhiepiskopije (1767).

Tokom 17. i 18. veka, fanariotska zajednica u Carigradu počela je da vrši znatan uticaj na vođenje poslova u Carigradskoj patrijaršiji i ostalim pomesnim crkvama na području Osmanskog carstva. Fanariotsko uplitanje u poslove istočnih patrijaršija (Antiohija, Jerusalim, Aleksandrija) dovelo je do postepenog narušavanja kanonskog položaja tih drevnih crkava. Na drugoj strani, fanariotska politika je izdejstvovala potpuno ukidanje Srpske patrijaršije (1766), a zatim i Ohridske arhiepiskopije (1767), što je dovelo do teških posledica po pravoslavne Srbe i druge Slovene u Osmanskom carstvu. Fanariotsko neprijateljstvo prema drevnim crkvenim središtima u Peći i Ohridu bilo je izraženo do te mere da u tim mestima nakon ukidanja Srpske patrijaršije i Ohridske arhiepiskopije nisu bili postavljeni čak ni episkopi, već su obe arhijerejske katedre ukinute i pripojene sa susednim eparhijama.[20]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Dragojlović 1991, str. 43-55.
  2. ^ Komatina 2016a, str. 91—123.
  3. ^ Pravoslavna ohridska arhiepiskopija: Istorija
  4. ^ Popović 1995.
  5. ^ Turlej 2016, str. 47-86.
  6. ^ Komatina 2016a, str. 35—39.
  7. ^ Komatina 2016a, str. 40—44.
  8. ^ Komatina 2016b, str. 83—100.
  9. ^ Ljubinković 1969, str. 125-139.
  10. ^ Pirivatrić 1997, str. 154.
  11. ^ Komatina 2016, str. 86-87. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFKomatina2016 (help)
  12. ^ Novaković 1908, str. 1—62.
  13. ^ Granić 1933, str. 1-10.
  14. ^ Ljubinković 1967, str. 61-76.
  15. ^ Prinzing 1978, str. 269–287.
  16. ^ Popović 2000, str. 279-285.
  17. ^ Todić 2002, str. 147-163.
  18. ^ Ferjančić 1979, str. 65-72.
  19. ^ a b Đurđev 1970, str. 185-209.
  20. ^ Slijepčević 1938, str. 250—307.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Ohridska arhiepiskopija na Vikimedijinoj ostavi.


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Охридска_архиепископија&oldid=27550002”