Padobranski desant u Normandiji
 |
| Padobranski desant Saveznika u Normandiji | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Drugog svetskog rata | |||||||
 Britanski padobranci se spremaju za ukrcavanje | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 SAD Ujedinjeno Kraljevstvo |
 Treći rajh | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
|
oko 2.000 mrtvih, 4.490 nestalih, 2.657 ranjenih | oko 21.300 mrtvih, nestalih i ranjenih | ||||||
Padobranski desant Saveznika u Normandiji predstavlja jednu od najvećih padobranskih akcija ikada izvedenu. U noći između 5. i 6. juna 1944. godine sa aerodroma u Ujedinjenom Kraljevstvu poletelo je 432 aviona tipa C-47 sa preko 7.000 padobranaca američke 101. padobranske divizije i otpočelo invaziju u Normandiji. Posle prvog talasa usledio je drugi sa 82. američkom padobranskom divizijom i britanskom 6. padobranskom divizijom koja je iskrcana u blizini reke Orne gde je sa svojih 7.900 vojnika imala zadatak da zaustave mogući nemački kontranapad na zone desanta. Operacija je doživela uspeh i već prve noći, iako je bilo velikih problema oko koncentracije i organizovanja ispunjeni su i prvi zadaci. Padobranske snage su pretrpele velike gubitke ali su u narednim danima ispunile većinu zadataka. Poginulo je preko 2.000 padobranaca a oko 2.500 je ranjeno. Ova operacija je takođe poslužila kao model za naknadnu operaciju Merket garden. Ovaj desant je i ujedno označio početak operacije Overlord i otvaranje drugog fronta u Drugom svetskom ratu.
Plan desanta[uredi | uredi izvor]
Da bi iskrcavanje u Normandiji bilo uspešno bilo je neophodno zaštititi invazione snage koje je trebalo da zauzmu obalu. Da bi se to postiglo trebalo je zauzeti nemačka uporišta, mostove i puteve u neposrednoj blizini i dubini od nekoliko desetina kilometara od samih mesta iskrcavanja. Saveznički komandanti su bili svesni činjenice da ako nemačka komanda uspešno dovede tenkove na plaže cela operacija će propasti. U samoj Francuskoj su bile stacionirane jake tenkovske jedinice kao što su Nemačka 21. oklopna divizija koja je bila raspoređena u blizini Kana i nemačka 12. SS oklopna divizija „Hitlerjugend“. To su bile elitne jedinice naoružane odličnim naoružanjem i borbenom opremom i vođene iskusnim kadrom. Da bi se invazione snage zaštitile od ove opasnosti korišćene su dve taktike. Jedna je bila iskrcavanje padobranaca, držanje mostova i postavljanje zaseda nemačkim oklopnim trupama a druga je bila korišćenje borbene niskoleteće avijacije za obrušavanje da bi se nemačkim kolonama naneli što veći gubici.
Planirano je da se američke padobranske trupe spuste padobranima u dva talasa, šifrovano nazvana Olbani i Boston.
U prvom talasu bi se spustila 101. padobranska divizija koja je trebalo da se prikupi, osigura izlaze sa plaže Juta, uništi artiljerijsku bateriju koja je bila u dometu plaže određene za iskrcavanje i digne u vazduh mostove u zoni operacije. Međutim, nisu svi mostovi bili određeni za uništavanje. Neki mostovi su morali ostati netaknuti da bi invazione snage mogle da krenu u ofanzivu kada se mostobran na plažama osigura.
U isto vreme bi se i britanske padobranske snage spustile jedrilicama i zauzele važne tačke severoistočno od Kana. Istovremeno bi bili spušteni i pripadnici jedinice SAS koji su imali zadatak da zauzmu ili unište najopasnije tačke snabdevanja nemačke vojske kao i da napadaju lokalne komande i unište komunikacije zajedno sa francuskim pokretom otpora Maki. Po nekim vojnim analitičarima britanske padobranske snage su imale najteži zadatak jer su morale da zaustave mogući kontranapad nemačkih trupa koji bi po procenama, da je bio dobro organizovan i sproveden, mogao da očisti sve plaže u samo jednom danu i baci invazione trupe nazad u Lamanš. U drugom talasu američka 82. padobranska divizija bi se spustila zapadno od plaže Juta i zauzela teritoriju oko Sen Mere Egliza. Zadatak je bio isti kao i kod 101. padobranske: zauzeti vitalne tačke ali i otvoriti prolaze za trupe koje je trebalo da se iskrcaju na plaže istoga jutra.
To je bio plan za prvi dan. Dalja dispozicija i pokreti trebalo je da budu u skladu sa pokretima trupa koje bi se iskrcale na plažama prvog dana i čišćenje neprijateljske pozadine kako bi te trupe mogle da napreduju dalje unutar kopna. Tada se uveo pojam "Hold until relieved" što u bukvalnom prevodu znači „Držite se dok ne stigne pojačanje“. Padobranci su morali zauzeti objektive i ciljeve zacrtane planovima savezničke vojske, držati ih dok ne stigne pojačanje i onda nastaviti sa dejstvom gde god budu potrebni. Svaki padobranac je morao znati mesto okupljanja, objektive kao i ostale zacrtane tačke u glavi, bez korišćenja iscrtane mape. To je doprinelo tome da čak i ako Nemcima padne neka mapa u ruke neće moći da vide planirane pokrete i strategiju napada. Takođe to je pomoglo prikupljanju padobranaca i povećavanju njihove borbene efikasnosti.
Plan nemačke komande[uredi | uredi izvor]
Po dolasku Ervina Romela na čelo komande mnoge stvari su se promenile u „Atlantskom bedemu“ kako su Nemci zvali linije utvrđenja i odbrane koje je trebalo da zaustave savezničku invaziju. Osim što je ojačao plaže on je počeo da primenjuje taktiku jakih mitraljeskih gnezda i drvenih stubova da bi zaustavio saveznički desant jedrilicama. U suštini to su bili stubići veličine oko 2 metra postavljeni u gustom rasporedu oko mogućih mesta desanata: poljana, čistina, njiva i sl.
Romel nije imao dovoljno trupa da drži celu liniju obale. Većina trupa je bila na Istočnom frontu. Ono što je Romel imao na raspolaganju bilo je „ili suviše staro ili mlado za Istoči front ili je bilo ranjeno tamo pa poslato na lečenje na Zapadni front." Bilo je dosta stacionarnih jedinica (nisu imale transport već su bile zadužene da drže određeni sektor). Neke jedinice su došle sa Istočnog fronta i bile popunjene ili zarobljenicima ili vojnicima iz satelitskih i okupirani država.
Najjača 15. armija je bila držana u blizini Pa-de-Kalea u slučaju da se tu iskrcaju Saveznici. To je istovremeno značilo da su tenkovi i ostala vozila potrebna za uspešno razbijanje invazije bili daleko od mesta invazije i da bi im trebalo dosta vremena kao i potpuno očuvani mostovi i putevi za pokret i dovođenje u borbeno dejstvo. A možda i važnije, trebalo im je čisto nebo bez aviona za obrušavanje i bombardera da ih uništavaju u brišućem letu. Sva tri faktora koji su bili važni za odbranu nemačke vojske: vreme, put i čisto nebo, izgubljeni su u prva tri dana. To se fatalno odrazilo za nemačku odbranu.
Nemačka odbrana je planirala da dopusti iskrcavanje i onda krene u protivnapad svim jedinicama kojima raspolaže. Tenkovi su držani u pozadini. Cela grupa armija „B“ se podelila na trupe koje su na plažama i one u dubljoj pozadini. Romel je bio oštro protiv toga i zalagao se da se saveznička invazija uništi još na plažama. Samim tim trupe bi bile bliže frontu. Međutim u tome je samo delimično uspeo. Ali je zato potpuno uspeo da celokupnu teritoriju u dubini do 40 kilometara od plaža pokrije jakim mitraljeskim bunkerima, utvrđenjima sa protiv-avionskim oruđima, minobacačima, skrivenim baterijama topova i lakih tenkova. Između njih patrolirala su laka oklopna i izviđačka vozila kao npr. SdKfz 251, SdKfz 222 itd. Međutim zbog uspešne varke protiv padobranaca su se borile konkretno 91. Padobranska „Falširmjeger“ divizija, 243. i 709. pešadijska divizija i 6. padobranski puk. Ove nemačke jedinice su stupile u borbi prve, odmah po otpočinjanju invazije.
Desant[uredi | uredi izvor]
Desant je otpočeo između 00:48 i 01:40 časova po Londonskom vremenu. Prvih 6.928 padobranaca je uz pomoć 432 „Dakote“ C-47 izbačeno nad severnom Francuskom.
Prvi talas[uredi | uredi izvor]
Pre glavnog talasa izbačeni su tkzv. Pathfinder-i odnosno padobranci sa Rebeka-Eureka sistemima za navigaciju koji su tražili zone iskakanja na terenu, postavljali aparature za navigaciju ostatka transportnih aviona i praktično prvi stupili na tlo Francuske. Posle njih usledio je glavni desant.
Glavni desant je došao ne kako su Nemci očekivali sa severa već sa zapada i padobranci su izbačeni linijski potezom zapad-istok. Prvi je izbačen 502. padobranski puk 101. padobranske divizije. Iako su meteorološki uslovi bili veoma nepovoljni veći problem je predstavljao loš signal sa ciljnih zona iskakanja. Rebeka-eureka sistem još uvek nije funkcionisao kako treba i na više mesta signal je izostao. To je primoralo pilote da se snalaze i sami procenjuju mesta iskakanja. U svakom slučaju 502. padobranski puk je izbačen bez većih gubitaka i iako raštrkan (neki padobranci su se našli skoro na samim plažama) uspeo je da zauzme sve zacrtane ciljeve još isto veče. Oficiri su prikupljali raštrkane padobrance i oformljavali udarne grupe. Ali artiljerija koja je trebalo da bude izbačena zajedno sa 502. pad. pukom je pretrpela velike gubitke i samo je jedna haubica ostala čitava.
Sledeći su iskakali padobranci 506. padobranskog puka. Oni su pretrpeli gubitke od nemačke protiv-avionske artiljerije ali su uspeli da sačuvaju borbenu efektivu do maksimuma. Problem je opet bio raštrkano iskakanje. Piloti su iz straha da im avion ne bude pogođen menjali kurs, brzinu i visinu i doprineli da padobranci budu razbacani tako da je mali broj stigao do mesta okupljanja. Međutim oficiri su uspeli da prikupe dovoljno padobranaca i zauzmu svoje ciljeve posle teške borbe. Za samo jedno selo, Pupevil, borba je trajala od 06:00 do podneva, neposredno pre dolaska 4. divizije koja se iskrcala na plažama. Tada je komanda savezničke vojske prvi put saznala da se na toj teritoriji nalaze Falširmjegeri (nemački padobranci) koji su pružili žestok otpor. Takođe, svi izlazi sa plaža su bili zauzeti što je olakšalo invazionim snagama da nastave napredovanje još istog dana.
Najviše je od FlaK artiljerije stradao 501. pad. puk koji je iskočio treći po redu. Nemačka vojska je bila pod punom ratnom uzbunom i nebo su prekrili oblačići protiv-avionske artiljerije. Mnogo je transportnih aviona uništeno pre nego što su mogli da ispuste padobrance. Poginula su 2 od ukupno 3 komandanta bataljona celog puka. Ali je i 501. pad. puk uspeo da zauzme svoje ciljeve i uspešno ispuni svoj zadatak za to jutro. Zauzeti su la Barket u 04:00, dva pešačka mosta nedaleko od la Port u 04:30 i razbijeni elementi nemačkog padobranskog puka koji ih je držao. Ali, iako je 2. bataljon spušten bez većih gubitaka i raštrkavanja nije uspeo da Sen-Kom-Du-Mont u da uništi velike mostove koji bi onemogućili nemačkim trupama da se povuku (ceo jedan bataljon Folksgrenadira se sa svojim oklopnim transporterima i lakim vozilima izvukao iz okruženja).
Drugi talas[uredi | uredi izvor]
Misija Boston, odnosno drugi talas desanta počeo je u 01:51 časova desantom 82. pad. divizije. Ukupno je poletelo 369 „Dakota“ C-47, organizovanih u 10 grupa koje su u tri talasa ispuštale padobrance. Za razliku od 101. pad. divizije 82. je imala više sreće sa Rebeka-Eureka sistemom a gde je sistem zatajio korišćene su svetleće granate koje su se mogle videti kilometrima daleko. To je pospešilo snalaženje i prvi puk koji je iskakao, 505., uspeo je da 75% efektive skupi na teritoriji od dva kilometra.
Međutim sledeći skokovi nisu bili toliko precizni. Delom zato što Pathfinder-i odnosno izviđači nisu uspeli da postave Rebeka-Eureka sisteme (nekima su cele aparature otpale sa uniforme prilikom iskakanja jer je protiv-avionska vatra bila žestoka a piloti manevrisali pri velikoj brzini) a delom zato što nemačka protiv-avionska artiljerija potpuno probudila i posade su počele da pucaju preciznijom vatrom. Među pukovima, 508. pad. puk je najgore prošao jer je samo 25% trupa uspelo da se prikupi. Pola puka je izbačeno istočno od reke Merderet i samim tim nije moglo da utiče na razvoj događaja (po planu trebalo je iskočiti zapadno od reke Merderet, uništiti lake odbrambene položaje u selima na samoj reci, zauzeti mostove i držati ih). Bilo je i drugih problema. Izviđači 507. pad. puka su dospeli do zone iskakanja ali nisu smeli da pale svetleće granate zbog nemačkih vojnika koji su bili u blizini (prvo se mislilo da su to samo protiv-avionske posade sa lakim FlaK 20mm topovima kada se posle saznalo da je tu bio ojačan Folksgrenadir bataljon sa minobacačima i lakim oklopnim vozilima). To je doprinelo tome da 507. pad. puk, pola svoje efektive ima razbacane daleko od zone iskakanja a pola u najgoroj močvari gde su se neki padobranci i udavili a dosta opreme izgubljeno.
Prvi (i jedini) uspeh za D-Dan 82. pad. divizije je bilo zauzimanje Sen-Mere-Egliza, sela koje je zauzeto od strane 3. bataljona 505. pad. puka bez ispaljenog metka 04:30 časova. Mostovi na reci Merderet su ostali u nemačkim rukama iako je napravljena grupacija od nekoliko stotina padobranaca iz sva tri puka 82. pad. divizije. Još veće iznenađenje je usledilo ujutru kada su nemački Falširmjegeri izveli žestok protiv-napad na selo koje je držala samo jedna četa 3. bataljona 505. pad. puka. Napad je odbijen i Falširmjegeri su se povukli ka reci Merderet.
Nastavak borbi[uredi | uredi izvor]
Sam desant je predstavljao prvu fazu operacije za savezničke padobrance. Oni su nastavili borbu kao pešadija u nemačkoj pozadini u zadacima kao što su uništavanje konvoja, napadi na mostove i utvrđene tačke, zauzimanje naseljenih mesta, zaštitnica glavnim invazionih snaga na plažama itd.
Spajanje sa invazionim snagama[uredi | uredi izvor]
Jedan od ciljeva padobranskog desanta bio je i spajanje sa glavnim invazionim snagama na plažama. Padobranci su imali zadatak zaštite istih držanjem glavnih saobraćajnica i mostova ali i spajanja i uništavanja nemačkih rezervi u neposrednoj blizini plaža. Invazione snage na plažama, bez podrške trupa unutar kopna su bile izložene nemačkoj artiljerijskoj vatri, snajperima i kontra-napadima mešovitih jedinica.
Saveznički štab je odredio da se bataljoni padobranskih pukova podele u tri grupe:
- grupe koje zauzimaju zone iskakanja i osiguravaju ih
- grupe koje zauzimaju važnije protivničke instalacije i položaje
- grupe koje kreću ka plažama sa ciljem da do jutra očiste takozvane „izlaze“ na istim
Ideja je bila da se zauzme što veća zona dejstva i očiste putevi ka unutrašnjosti uz istovremeno sprečavanje nemačkih snaga da se koncentrišu za kontra-napade. Britanske snage su imale drugačiji borbeni raspored. Njihov zadatak su bili mostovi, prelazi, veće i jače utvrđene mete. Zbog toga su britanske padobranske snage iskrcavane u jedrilicama da bi se postigla maksimalna moguća koncentracija i efektiva veoma brzo stavila u borbu. Sa regularnim padobrancima iskrcani su i komandosi sa specijalnim zadacima: miniranje, eliminacija oficira, napadi na bunkere i odbrambene linije nemačke vojske.
Plan se izjalovio odmah po početku iskrcavanja, naročito za američke padobrance. Zbog jake protiv-avionske vatre padobranci su se raspršili po velikoj teritoriji, bilo je nemoguće potpuno se prikupiti, veliki broj padobranaca je ostao bez opreme, naročito sredstava veze, jedan broj je poginuo. I pored početnih poteškoća, prve organizovane grupe iz 502. padobranskog puka su uspele da neutrališu nekoliko kontrolnih punktova u blizini samih plaža i u zoru su se spojile sa delovima 4. pešadijske divizije. Većina jedinica iz 101. i 82. padobranske divizije je uspela da očisti zone iskakanja i osigura puteve do plaža. Nakon 24 sata, samo 2.500 od 6.000 ljudi u 101. padobranskoj diviziji je bilo na raspolaganju komande divizije. Sa druge strane, 82. padobranska divizija je uspela da se prikupi oko sela Sen Mer Egliza i da odbije žestok protiv-napad nemačkih padobranaca u zoru 6. juna.
Lov na topove[uredi | uredi izvor]
Bitka za Mervilsku artiljerijsku bateriju se dogodila 6. juna 1944. godine, kao deo operacije iskrcavanja u Normandiji. Savezničke snage su imale informacije da se u Mervilu nalazi artiljerijska jedinica koja može da ugrozi iskrcavanje britanskih snaga na obližnjim plažama. U akciju je uključen deveti padobranski bataljan sa oko 150 vojnika bez teškog naoružanja. Bataljon je uspeo da zarobi bateriju, kada se ispostavilo da je u pitanju stara artiljerija iz Prvog svetskog rata, koja nije imala domet kojim bi mogla da ugrozi iskrcavanje.
Bitka za Karantan[uredi | uredi izvor]
Bitka za Karentan je trajala između 10. i 15. juna, i vodila se između padobranskih jedinica američke vojske i više nemačkih jedinica, među kojima i 17. SS oklopna pancergrenadirska divizija. Cilj američkih snaga je bio da utvrde i osiguraju osvojene plaže, i teritoriju oko njih.
Američki padobranci su se probili u grad tokom 10. i 11. juna, dok su se nemačke snage povukle iz grada zbog nedostatka municije 12. juna. SS divizija je 13. juna pokušala da istera američke snage iz grada, ali nije uspela u tome.
Bokaž[uredi | uredi izvor]
Rano izjutra 13. juna, delovi oklopnog puka (ekvivalent tenkovskog bataljona u drugim armijama) i motorizovani bataljon (mehanizovana pešadija) britanske 7. oklopne divizije približavali su se francuskom gradiću Vijer-Bokaž iz pravca severozapada. Nemački tenkovski komandir Mihael Vitman se nalazio u blizini grada sa malom jedinicom sastavljenom od šest tenkova tipa Tigar. U jednoj od najuspešnijih akcija malih jedinica tokom rata, Vitman je izvršio juriš na britansku kolonu i razdvojio je na delove, nakon čega je sa kratkog odstojanja uništio veliki broj britanskih vozila krećući se paralelno sa britanskom kolonom u pravcu ka gradu. Drugi tenkovi iz njegove jedinice su svojom akcijom takođe doprineli britanskim gubicima koji su bili teški
Značaj desanta[uredi | uredi izvor]
Desant je označio početak otvaranja novog fronta u Drugom svetskom ratu. Prvi saveznički vojnici koji su kročili na tle Francuske su u stvari bili padobranci. Desant je uveliko pomogao invazionim snagama koje su se iskrcale na plaže da prodru dalje u kopno i učvrste mostobran, onemogućen je nemački kontra-napad na plaže i stvoren je haos i pometnja u njegovoj pozadini. Neke artiljerijske baterije koje su bile dobro skrivene i teška meta za savezničku avijaciju su takođe uništene još prvog dana dejstvom padobranaca. Takođe, savezničke padobranske jedinice su stekle neophodno iskustvo i povećale borbenu sposobnost.
Zanimljivosti vezane za desant[uredi | uredi izvor]
Desant u nemačkoj pozadini nije bio lak i izvršen je po mrklom mraku. Da bi se smanjila međusobna vatra između padobranaca korišćen je čuven sistem „Grom!"-"Munja!" odnosno "Thunder!"-"Flash!", odnosno osnovna lozinka savezničkih trupa u Normandiji. Samim tim je svaki padobranac mogao da zna da li se ispred njega nalaze padobranske kolege ili nemački vojnici.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Branko Kitanović „Berlinska bitka“, poglavlje „Iskrcavanje zapadnih saveznika u Normandiji“
- Nigel Kathorn — Prekretnica (Nigel Cawthorne — Turning the tide, poglavlje o 82. padobranskoj diviziji)
- Mozaik znanja — Enciklopedija istorije, SFRJ 1970