Parodija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Čarli Čaplin imitira Hitlera kako bi dočarao komičan efekat u satiričnom filmu Veliki diktator (1940)

Parodija, poznata i kao karikatura ili šala, jeste djelo stvoreno da imitira, prikaže smiješnim ili komentariše originalno djelo — predmet, autora, stil ili neku drugu metu djela — putem satirične ili ironične imitacije. Kako tvrdi književni teoretičar Linda Hutčen „parodija... je imitacija, ne uvijek na račun parodiranog djela”. Drugi kritičar, Simon Dentit, parodiju definiše kao „bilo koju kulturnu praksu koja pruža relativno polemičnu aluziju imitacije druge kulturne produkcije ili prakse”.[1] Parodija se može pronaći u umjetnosti ili kulturi, uključujući književnost, muziku (iako je „parodija” u muzici imala ranije, nešto drugačije značenje nego u drugim umjetničkim formama), animaciju, igranje igrica i film.

Pisac i kritičar Džon Gros razmatra u svojoj Oxford Book of Parodies, da se parodija izgleda razvija na području između patiša („kompozicija u drugom umjetnikovom maniru, bez satirične namjere”) i burleske (koja se „igra sa materijalom visoke književnosti i prilagođava ga nižim krajevima”).[2] U međuvremenu, Encyclopédie Denija Didroa pravi razliku između parodije i burleske, „dobra parodija je divna zabava, sposobna da zabavlja i područava najsmislenije i najsjajnije umove; burleska je bijedna lakrdija koja može samo zadovoljiti stanovništvo”.[3] Istorijski gledano, kada svakodnevnica postane dosadna, kao što je to bio slučaj sa moralnim melodramama u drugom desetljeću 20. vijeka, ona zadržava svoju vrijednot samo kao parodija, što pokazuju kratki filmovi Bastera Kitona koji su izrugivali taj žanr.[4]

Modernistička i postmodernistička parodija[uredi | uredi izvor]

U 20. veku, parodija je naglašena kao centralno i najreprezentativnije umetničko sredstvo, katalizator umetničkog stvaranja i inovacije.[5][6] Ovo se najizraženije dogodilo u drugoj polovini veka sa postmodernizmom, ali su raniji modernizam i ruski formalizam predviđali ovu perspektivu.[5][7] Za ruske formaliste, parodija je bila način oslobađanja od pozadinskog teksta koji omogućava stvaranje novih i autonomnih umetničkih formi.[8][9]

Istoričar Kristofer Re[10] piše da su „1910-ih i 1920-ih pisci na kineskom tržištu zabave parodirali sve i svašta... Parodirali su govore, reklame, priznanja, peticije, naredbe, priručnike, obaveštenja, politike, propise, rezolucije, diskurse, objašnjenja, sutre, spomen obeležja prestolu i zapisnike sa konferencije. Imamo razmenu pisama ... Imamo hvalospev za komorni lonac. Imamo 'Istraživanje o tome zašto muškarci imaju brade, a žene nemaju,' 'Telegram Boga groma njegovoj majci u kome daje ostavku na dužnost' i 'Javno obaveštenje kralja kurvanja kojim se plejbojima zabranjuje da preskaču dugove'"[11][12]

Kratka priča Horhea Luisa Borhesa (1939) „Pjer Menard, autor Kihota“, često se smatra kao predviđanje postmodernizma i zamišljanje ideala krajnje parodije.[13][14] U širem smislu grčke parodije, parodija se može pojaviti kada se celi elementi jednog dela izvuku iz konteksta i ponovo koriste, a ne nužno da budu ismevani.[15]</ref>quotation:

From these words, it can be inferred that Genette's conceptualisation does not diverge from Hutcheon's, in the sense that he does not mention the component of ridicule that is suggested by the prefix paros. Genette alludes to the re-interpretative capacity of parodists in order to confer an artistic autonomy to their works.

</ref> Tradicionalne definicije parodije obično govore samo o parodiji u strožijem smislu nečega čiji je cilj da se ismeje tekst koji se parodira. Postoji i širi, prošireni smisao parodije koji možda ne uključuje ismevanje i može biti zasnovan na mnogim drugim upotrebama i namerama. Traditional definitions of parody usually only discuss parody in the stricter sense of something intended to ridicule the text it parodies. There is also a broader, extended sense of parody that may not include ridicule, and may be based on many other uses and intentions.[15][16] Širi smisao parodije, parodija koja se radi sa namerom koja nije ismevanje, postala je preovlađujuća u modernoj parodiji 20. veka.[16] U širem smislu, moderna parodija ne cilja na parodirani tekst, već ga koristi kao oružje da cilja nešto drugo..[17][18] Razlog za prevagu proširenog, rekontekstualizirajućeg tipa parodije u 20. veku je taj što su umetnici nastojali da se povežu sa prošlošću istovremeno registrujući razlike koje donosi modernost.[19] Glavni modernistički primeri ove rekontekstualizirajuće parodije uključuju Uliks Džejmsa Džojsa, koji uključuje elemente Homerove Odiseje u irskom kontekstu 20. veka, i Pusta zemlja T. S. Eliota,[17] koja uključuje i rekontekstualizuje elemente širokog spektra prethodnih tekstova, uključujući Danteov Pakao. Delo Endija Vorhola je još jedan istaknuti primer moderne „rekontekstualizovane“ parodije.[17] Prema francuskom teoretičaru književnosti Žeraru Ženetu, najrigorozniji i najelegantniji oblik parodije je i najekonomičniji, odnosno minimalna parodija, ona koja doslovno ponavlja poznati tekst i daje mu novo značenje.[20][21]

Prazna parodija, u kojoj umetnik uzima skeletni oblik umetničkog dela i stavlja ga u novi kontekst bez ismevanja, je uobičajena. Pastiš je blisko povezan žanr, a parodija se takođe može pojaviti kada su likovi ili postavke koje pripadaju jednom delu korišćeni na humorističan ili ironičan način u drugom, kao što je transformacija sporednih likova Rozenkranca i Gildensterna iz Šekspirove drame Hamlet u glavne likove u komičnoj perspektivi o istim događajima u drami (i filmu) Rozenkranc i Gildenstern su mrtvi. Slično, Mišu Hilmijev Zarobljeni u Netfliksu, koristi parodiju da dekonstruiše savremene Netfliksove emisije poput Mad Men koji daju komentare kroz popularne likove. Don Drejperov mansplejning o mansplejningu, Luke Dejnes monologizovanje o nedostatku nezavisnosti dok prihvata kozavisnost.[22] U romanu Flana O'Brajena At Swim-Two-Birds, na primer, ludi King Svini, Fin Makal, puka i niz kauboja okupljaju se u gostionici u Dablinu: mešavina mitskih likova, likova iz žanrovske fantastike, i svakodnevna postavka kombinuje se zarad humora koji nije usmeren ni na jedan od likova ili na njihove autore. Ova kombinacija ustaljenih i prepoznatljivih likova u novom okruženju nije isto što i postmodernistički trop upotrebe istorijskih likova u fikciji van konteksta da bi se obezbedio metaforički element.

Reputacija[uredi | uredi izvor]

Ponekad reputacija parodije nadmašuje ugled onoga što se parodira. Na primer, Don Kihot, koji se ruga tradicionalnim pričama o lutajućim vitezovima, mnogo je poznatiji od romana koji ga je inspirisao, Amadis de Gaula (iako se Amadis pominje u knjizi). Drugi slučaj je roman Šamela Henrija Fildinga (1742), koji je bio parodija na sumorni epistolarni roman Pamela, ili nagrađena vrlina (1740) Semjuela Ričardsona. Mnoge parodije Luisa Karola na viktorijanske didaktičke stihove za decu, poput „Vi ste stari, oče Vilijam“, mnogo su poznatije od (u velikoj meri zaboravljenih) originala. Komični roman Stele Gibons Farma hladne udobnosti zasenio je pastoralne romane Meri Veb koji su ga u velikoj meri inspirisali.

U novije vreme, televizijski sitkom 'Alo 'Alo! je možda poznatiji od drame Tajna vojska koju parodira.

Neki umetnici stvaraju karijere praveći parodije. Jedan od najpoznatijih primera je „Čudan Al“ Janković. Njegova karijera parodiranja drugih muzičkih izvođača i njihovih pesama nadživela je mnoge umetnike ili bendove koje je parodirao. Janković nije po zakonu obavezan da dobije dozvolu za parodiranje; kao lično pravilo, međutim, on traži dozvolu da parodira nečiju pesmu pre nego što je snimi. Nekoliko umetnika, poput repera Chamillionaire i grandž benda Nirvana iz Sijetla, izjavili su da su Jankovićeve parodije na njihove pesme bile odlične, a mnogi umetnici smatraju da je to što ih je on parodirao vid počasti.[23][24]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Dentith, Simon (2000). Parody (na jeziku: engleski). Taylor & Francis US. str. 9. ISBN 9780415182218. 
  2. ^ Thompson, J.W.M. (maj 2010). „Close to the Bone | Standpoint”. standpointmag.co.uk (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 15. 10. 2018. g. Pristupljeno 14. 10. 2018. 
  3. ^ „Parodie”. ARTFL Encyclopédie (na jeziku: francuski) (12): 73—74. 1765. Arhivirano iz originala 02. 03. 2022. g. Pristupljeno 14. 10. 2018. 
  4. ^ Balducci, Anthony (2011). The Funny Parts: A History of Film Comedy Routines and Gags (na jeziku: engleski). McFarland. str. 231. ISBN 9780786488933. Pristupljeno 14. 10. 2018. 
  5. ^ a b Sheinberg 2000, str. 141, 150
  6. ^ Stavans (1997) pp. 37
  7. ^ Bradbury, Malcolm No, not Bloomsbury pp. 53, quoting Boris Eikhenbaum:

    Nearly all periods of artistic innovation have had a strong parodic impulse, advancing generic change. As the Russian formalist Boris Eichenbaum once put it: "In the evolution of each genre, there are times when its use for entirely serious or elevated objectives degenerates and produces a comic or parodic form....And thus is produced the regeneration of the genre: it finds new possibilities and new forms."
  8. ^ Hutcheon 1985, str. 28, 35
  9. ^ Boris Eikhenbaum Theory of the "Formal Method" (1925) and O. Henry and the Theory of the Short Story (1925)
  10. ^ Christopher Rea
  11. ^ „Archived copy”. Arhivirano iz originala 2020-04-11. g. Pristupljeno 2019-02-17. 
  12. ^ Christopher Rea, The Age of Irreverence: A New History of Laughter in China (Oakland, CA: University of California Press, 2015), pp. 52, 53.
  13. ^ Stavans (1997) pp. 31
  14. ^ Elizabeth Bellalouna, Michael L. LaBlanc, Ira Mark Milne (2000) Literature of Developing Nations for Students: L-Z pp. 50
  15. ^ a b Elices 2004, str. 90
  16. ^ a b Hutcheon 1985, str. 50
  17. ^ a b v Hutcheon 1985, str. 52
  18. ^ Yunck 1963
  19. ^ Hutcheon 1985
  20. ^ Gérard Genette (1982) Palimpsests: literature in the second degree pp. 16
  21. ^ Sangsue (2006) pp. 72 quotation:

    Genette individua la forma "piú rigorosa" di parodia nella "parodia minimale", consistente nella ripresa letterale di un testo conosciuto e nella sua applicazione a un nuovo contesto, come nella citazione deviata dal suo senso
  22. ^ Willett, Bec (17. 12. 2017). „Trapped in the Netflix at iO”. Performink. Pristupljeno 23. 3. 2018. 
  23. ^ Ayers, Mike (24. 7. 2014). „'Weird Al' Yankovic Explains His Secret Formula for Going Viral and Hitting No. 1”. The Wall Street Journal. Pristupljeno 12. 9. 2015. 
  24. ^ Hamersly, Michael. „"Weird Al" Yankovic brings his masterful musical parody to South Florida”. Miami Herald. Pristupljeno 12. 9. 2015. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Parodija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Пародија&oldid=27554481”