5. krajiška divizija NOVJ

Peta krajiška udarna divizija
Borci divizije prelaze Vrbanju, maj 1943.
Postojanje	9. novembar 1942. Mesto formiranja: Glamočko Polje
Formacija	Prva krajiška brigada Četvrta krajiška brigada Sedma krajiška brigada
Jačina	3.920 boraca
Deo	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Angažovanje	Napad NOVJ na Bosanski Novi novembra 1942. Napad NOVJ na Sanski Most decembra 1942. Operacija Vajs I Operacija Vajs II Operacija Kugelblic Operacija Šnešturm Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944. Operacija Draufgenger Bitka na Kopaoniku 1944. Beogradska operacija Sremski front
Komandanti
Komandant	Slavko Rodić
Politički komesar	Ilija Došen

Peta krajiška udarna divizija bila je divizija Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije formirana 9. novembra 1942. na Glamočkom polju, naredbom Vrhovnog štaba NOV i POJ od Prve, Četvrte i Sedme krajiške brigade. Prvi komandant divizije bio je Slavko Rodić, a politički komesar Ilija Došen.

Iz sastava divizije je marta 1943. izuzeta Sedma krajiška brigada , a tokom maja 1943. u njenom sastavu privremeno se nalazila Druga krajiška udarna brigada. U sastavu Divizije bili su još i Udarna grupa bataljona (dva bataljona Šeste i jedna bataljon Devete krajiške brigade), od jula do sredine septembra 1943; Deseta krajiška udarna brigada, od oktobra 1943. do marta 1945; Druga italijanska brigada iz sastava divizije Garibaldi, od novembra 1943. do februara 1944; 21. srpska brigada, tokom septembra i oktobra 1944; Prva jugoslovenska brigada, formirana u Sovjetskom Savezu, od decembra 1944. i Artiljerijska brigada, od novembra 1944. godine.

Divizija je u januara 1943. imala 3.920, novembra 1944. 7.663, a polovinom januara 1945. 10.360 boraca. Od formiranja do polovine oktobra 1943. bila je u sastavu Prvog bosanskog korpusa (kasnije Treći korpusa), zatim je bila u sastavu Operativne grupe divizija pod komandom Vrhovnog štaba NOV i POJ, pa Prvog proleterskog korpusa. Od januara 1945. nalazila se u sastavu Prve armije JA. Smatrala se jednom od elitnih jedinica NOVJ.

Borbeni put Pete divizije

Nakon formiranja divizija kao celina učestvovala je krajem novembra i tokom decembra 1942. godine u ofanzivnim operacijama protiv Nemaca i ustaša u dolini Sane i Une. Tokom Operacija „Vajs I“ uspela je da spreči napredovanje nemačkog 749. puka 717. divizije, a tokom Operacija „Vajs II“ vodila je uspešne elastičnu odbranu protiv nastupanja 7. SS divizije i 369. legionarske divizije.

Tokom 1943. divizija je izvršila više uspešnih napada među kojima se ističu zauzimanje Kaknja u junu i napad na aerodrom Rajlovac u avgustu.

Tokom decembra 1943. godine divizija je vodila teške manevarske borbe protiv jedinica 5. SS korpusa tokom tokom operacije „Kugelblic“ u istočnoj Bosni.

Od marta do maja 1944. godine učestvovala je u nastupanju kroz Srbiju, a zatim u borbama protiv Nemaca, četnika i muslimanske legije u Sandžaku i istočnoj Bosni. Od početka avgusta 1944. Peta krajiška divizija borila se pod neposrednom komandom Glavnog štaba NOV i PO Srbiju u bici na Kopaoniku i bitkama u dolini Zapadne Morave, od oktobra 1944. do aprila 1945. godine učestvovala je u borbama na Sremskom frontu. 17. januara 1945. prilikom ofanzivnog udara nemačkog 34. armijskog korpusa divizija je pretrpela teške gubitke, a neke njene jedinice su razbijene. Tokom aprila 1945. učestvovala je u proboju Sremskog fronta i oslobađanju Slavonskog Broda.

Komandni sastav divizije

Milutin Morača, komandant divizije

• Komandanti divizije:
  • Slavko Rodić — od formiranja divizije do maja 1943.
  • Milutin Morača — od maja 1943. do marta 1945.
  • Radomir Babić — od marta 1945. do kraja rata

• Politički komesari divizije:
  • Ilija Došen — od formiranja divizije do februara 1943.
  • Ilija Materić — od marta 1943. do marta 1945.
  • Radoje Sekulić Maksim — od marta 1945. do kraja rata

• Načelnici Štaba divizije:
  • Ratko Martinović — od januara 1943. do maja 1944.
  • Novo Matunović — od februara 1945. do kraja rata

Literatura

• Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom II, knjiga I — Bilten Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojno-istorijski institut Jugoslovenske armije. 1949.  COBISS.SR 58734343
• Vojna enciklopedija tom VI. Beograd. 1973.  COBISS.SR 168834823
• Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom II. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980.  COBISS.SR 49300743
• Morača, Milutin (1985). Peta krajiška divizija. Beograd: Vojnoizdavački zavod.  COBISS.SR 30968839Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. avgust 2020)