Politika

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Politika (višeznačna odrednica).

Politika je skup osnovnih principa i pripadajućih smernica kojima se usmeravaju i limitiraju aktivnosti u cilju ostvarivanja dugoročnih ciljeva. Ona se odnosi na postizanje i primenu pozicija upravno-organizovane kontrole nad ljudskom zajednicom, posebno u kontekstu države. Pored ove definicije koja se odnosi na organizacije postoje i brojne druge definicije:

• Politika je način i manir donošenja odluka grupe ljudi. U širem smislu, pojam se odnosi na gotovo sve vrste uzajamnih dejstava u društvu.
• Politika je i proces i metod sticanja i održavanja podrške javnosti, odnosno sticanja političke moći.

Nauka koja proučava političko ponašanje i istražuje metode sticanja i primene vlasti, nametanja volje jedne grupe drugoj, zove se politička nauka. Politologija je nauka o politici, koja proučava obeležja, organizaciju i funkcionisanje vlasti i vláda kao političkog fenomena, političko ustrojstvo društva i društvenih organizacija te prirodu i funkcionisanje različitih političkih sistema i institucija.

Politika pretpostavlja početnu raznovrsnost stajališta, pa je pomirenje razlika među uključenim stranama također jedan od njenih ciljeva. To se postiže predlaganjem rešenja koje se smatra racionalnim i ispravnim. Druge članove zajednice potrebno je pridobiti za tu opciju, što se postiže raspravom i uveravanjem. Stoga je komunikacija izuzetno važna za politiku, a u sebi sadrži i borbu za poborništvom. Donesena odluka, iako teži zajedničkom dobru, može zadirati u suprotne interese nekih pripadnika određene grupacije, što otvara mogućnost da je oni ne slede. U tom slučaju upotreba fizičke sile može jamčiti da će odluku poslušati i oni kojima ne odgovara. Takva upotreba sile je politička samo ako je većina pripadnika smatra opravdanom i svrhovitom za dobrobit grupe. Radikalna suprotnost nasilnom rešavanju jeste dogovor pripadnika grupe, konsenzus. Nedostaci takvog načina su: dugotrajnost procedure, pogotovo u velikim zajednicama i ponovna primena sile nad onima koji ne prihvate konsenzus. Tipični rezultati politike su društveni sukobi, ograničenost resursa, planiranje budućnosti, odnosi s drugim zajednicama.

U modernim nacijama, ljudi su formirali političke partije da predstavljaju svoje ideje. Oni se slažu da imaju isti stav o mnogim pitanjima i slažu se da podržavaju iste izmene zakona i iste lidere. Izbori su obično nadmetanja između različitih partija.

Etimologija

Definicija reči politika se bazira na osnovu istorije reči i ideja. Ona se pored toga u velikoj meri inspiriše prihvaćenim koncepcijama i rečnikom. U humanističkim naukama treba se prepustiti opštem mišljenju. Sociolozi su primetili direktno podudaranje između jezika i stvaranja prava. Isto to se odrazilo i na političke pojmove. Umesto različitih i spornih solucija, preovladava definicija koja je najviše prihvaćena. Termin politika ima set veoma specifičnih značenja koja su opisna i neosuđujuća (kao što su „umetnosti ili nauka vladanja” i „politički principi”), ali isto tako nudi i konotaciju nepoštene zloupotrebe.

Naime izraz politika dolazi od grčke reči polis, politeia, poliktika, politike.

• polis: grad-država, grad, predeo, skup građana koji obrazuju grad
• politeia: država, ustav, politički režim, republika, državljanstvo
• politika: neutralna množina od reči politikos, političke stvari, građanske stvari, sve što se odnosi na državu, ustav, politički režim, republiku, suverenitet.
• politike tehne: političko umeće

Vladavina prava i politički pluralizam

Bitno je naglasiti da je pravna država pre svega filozofsko – teorijska vrednost. Suštinu i bit čovekovog društvenog postojanja u jednom organizovanom i civilizovanom društvu čini lična i pravna sigurnost, jednakost sa drugim građanima pred državom i zakonom, zaštićenost od državne samovolje i traganje za ljudskom srećom onako kako je svaki pojedinac zamišlja. Stoga, pojam pravne države u svom savremenom teorijskom značenju, jeste ona sociološka kategorija koja daje optimalne okvire za ljudske slobode, jednakost ljudi u prilikama za uspeh. Drugim rečima to je država u kojoj ne vlada pojedinac ili grupa nego vlada pravo i svi su obavezni da se pokoravaju toj vladavini. Ta vladavina prava mora počivati na opštedruštvenim humanističkim principima kao što su: pravda, pravičnost, prirodna ljudska prava, moral i demokratija. Pravna država kao teorijski koncept i model za ostvarivanje optimalne ljudske pravde u društvu označava jednu demokratsku civilnu državu. U toj državi niko nije iznad prava, pa ni zakonodavac, kao što je to rekao Gustav Radbruh: „Država je pozvana da donosi zakone samo pod uslovom da i sebe samu smatra vezanu tim zakonima“.

Pravna država počiva na ideji da pravna pravila sve dok važe imaju podjednaku obavezujuću snagu i za upravljače i za one kojima se upravlja. Drugim rečima, pravna država kao društvena tvorevina ne dozvoljava nikom da bude izvan ili iznad demokratskog pravnog sistema. Ona je postala instrumentalni okvir za stvaranje osnovnih elemenata građanskog društva i to pre svega: ograničavanje političke vlasti pravom, podela vlasti, nezavisnost sudstva, politički pluralizam itd. U jednom dužem periodu istorijskog razvoja prevladavala je diktatura i totalitarizam. Nakon toga dolaze periodi u kojima u prvi plan izbijaju ideje o ostvarivanju ljudskih prava i sloboda, brojnost političkih stranaka kao izraz demokratskog formiranja vlasti kroz slobodne izbore i jednakost svih građana koji imaju pravo da učestvuju u izborima za najviše organe vlasti.

Građanima je zajamčeno pravo na slobodno udruživanje radi zaštite njihovih interesa ili radi zauzimanja za socijalna, privredna, politička, nacionalna, kulturna ili druga uverenja i ciljeve. Građani mogu slobodno osnivati političke stranke, sindikate i druga udruženja. Sloboda udruživanja temelj je političkog sistema utemeljenog na priznanju pluralizma i interesa. Sloboda udruživanja građana u političke stranke uslov je delotvornog funkcionisanja delotvornog političkog sistema koji se temelji na takmičenju političkih stranaka koji svoj izraz dobija na slobodnim izborima. U ustavima pojedinih zemalja se jamči slobodno osnivanje političkih stranaka. Nije dopušten rad političke stranke koja bi svojim programom ili delovanjem nasilno ugrožavala demokratski ustavni poredak, nezavisnost, jedinstvenost ili teritorijalnu celovitost. Rad takve stranke može zabraniti ustavni sud. Zabrana političke stranke u demokratiji smatra se veoma osetljivim pitanjem. Ustavni sud SR Nemačke zabranio je odlukom još pedesetih godina nove stranke nacističke, kao i komunističke orijentacije, a u novije vreme više neonacističkih udruženja.

Od početka druge polovine 19. veka političke se stranke u demokratskim državama stavljaju između birača i predstavničkog tela. One, određujući ne samo kandidate za zastupnike, već i promocijom utičući na birače preobražavaju izbor zastupnika ponajprije u izbor stranke koja će sama ili u koaliciji sa drugim stranka, kroz određeno vreme obnašati političku vlast. Zbog toga, pravni odnos predstavničkog mandata gubi na važnosti i osnovno pitanje predstavničke vladavine postaje odnos političkog predstavništva. Zastupnik je pravno nezavisan i slobodan u svom delovanju i odlučivanju unutar predstavničkog tela, ali je realno odgovoran političkoj stranci za čijeg kandidata je izabran.

Delovanje političkih stranaka u savremenim demokratskim višestranačkim sistemima bitno je promenilo sistem predstavničke vladavine u odnosu na njegovu realnost potkraj 18. i na početku 19. veka. Ustavno više nije primaran pravni odnos između naroda kao nositelja nedeljivog suvereniteta i zastupnika koji ga u cjelini predstavlja, već stvarni odnos između javnog mišljenja odnosno političke volje naroda izraženog na izborima i političkog sastava predstavničkog tela. U savremenim demokratskim državama sistem predstavničke vladavine uz svoju ustavnopravnu strukturu s temeljnim institutom – parlamentom i njegovim odgovarajućim delokrugom i položajem prema drugim državnim telima, može se shvatiti samo uz uporedno razmatranje obeležja i delovanja stranačkog sistema. Političke stranke i stranački sistem u celini u punom i pravom smislu reči krvotok su predstavničke vladavine u svim savremenim demokratskim državama.

Najveći značaj za političko odlučivanje bez sumnje imaju političke stranke. To je zato što se one u stvari osnivaju radi učešća u vlasti, kao posrednici između građanina – birača i predstavničkog tijela, odnosno vlade. Radi se o organizacijama koje se bore za osvajanje i vršenje vlasti. Političke stranke se formiraju i neposredno okreću ka politici u nameri da koriste prostor koji stoji između izolovanog čoveka – birača, čije su mogućnosti uticanja na politiku gotovo zanemarljive, i države koja je isključivo ustavno ovlaštena da stvara i realizuje političke odluke. One vrše jednu socijalnu potrebu i to potrebu koja postaje sve naglašenija, pa upravo zato i neprestano raste njihova uloga, značaj i prestiž u društvu. Tako se danas dolazi u situaciju da političke stranke u mnogim aspektima postaju važnije i od birača, od kojih primaju ovlaštenja, i od države kojoj prosleđuju zahteve kroz programske ciljeve postajući često i svrha za sebe. Političke stranke su jedine asocijacije koje priznaju da deluju u svrhe osvajanja vlasti, pa se upravo prema tom svom cilju one i razlikuju od svih drugih asocijacija. One se nisu javile zajedno sa nastankom predstavničkog principa kao temelja moderne demokratije. Prvobitno nije ni bilo predviđeno da se jave bilo kakvi posrednici između birača i organa države. Političke stranke nastaju posle osnivanja predstavničkih država i to uporedo na dva načina

Prvo, njihov začetak i njihova pojava je u vidu izbornih odbora koji su se formirali oko pojedinih kandidata za predstavnička poslanička mesta. Njihova je uloga da na neki način stvore određeni ugled, da kandidata predstave u što boljem svetlu pred biračima, i da stvore određena materijalna sredstva koja su potrebna za uspešno angažiranje u izbornom procesu.

Drugo, začetke političkih stranaka moguće je videti i na suprotnoj strani, u skupštinama gde su se počele s vremenom javljati određene parlamentarne grupe koje su povremeno objedinjavale delegate, onda kada su nalazili izvjesna zajednička stanovišta u vezi sa određenim pitanjima o kojima se raspravljalo u skupštini i o kojima je trebalo donijeti zakone. Daljnjom evolucijom došlo je do povezivanja tih parlamentarnih grupa sa odgovarajućim izbornim odborima, i tako je otvoren put za stvaranje grupacija koje će se na organizovan i sistematski način, baviti politikom, tako da koordiniranom akcijom osiguravaju prisustvo u parlamentu, što znači vršenje vlasti.

Vrste političkih stranaka

U uslovima postojanja brojnih i raznovrsnih političkih stranaka teško je praviti pouzdane klasifikacije. Svaka stranka je bez obzira na neke sličnosti sa drugim strankama uvek specifičan politički fenomen. Te specifičnosti dolaze od porekla, trenutaka kada je neka stranka nastala, razloga zbog kojih je kreirana, političkih okolnosti u kojim deluje, osnovnih ciljeva itd.

Posebno je važan ljudski faktor koji čini stranku, njenu snagu, i uticaj, jer na širokoj lestvici od birača koji glasaju za stranku do njenog rukovodstva, nalaze se simpatizeri, pristalice i članovi.

Postoje brojni kriterijumi prema kojima je moguće vršiti klasifikacije političkih stranaka:

• po otvorenosti prema prijemu novih članova – na kadrovske i masovne
• po odnosu prema postojećem političkom poretku – na stranke statusa kvo, reformističke i revolucionarne
• po prirodi unutar stranačkog režima na demokratske i autokratske
• po odnosu unutar stranačkih grupacija na monopolističke i pluralističke
• po odnosu lokalnih i centralnih organa na centralističke i decentralističke
• prema klasnoj strukturi na radničke i buržoaske
• prema programskoj orijentaciji na „stranke mišljenja“ i „ideološke“

Postoje brojne definicije političkih stranaka u savremenoj pravnoj i političkoj literaturi. Ovde su navedene neke:

Maks Veber: „asocijacije koje počivaju na formalno slobodnom angažmanu koji ima cilj da svojim šefovima osigura vlast u okviru društva a njihovim aktivnim pristašama šansu – idealnu ili materijalnu da ostvaruju objektivne ciljeve i vlastite probitke, ili da ostvare to oboje“.

Edmund Berk: „skup ljudi ujedinjenih s ciljem da zajedničkim naporima promovišu nacionalni interes na bazi prostih principa o kojima su postigli suglasnost“.

Priroda organizacije stranke zavisi od karaktera same države, njenog elementarnog ustavnog uređenja. Pritom najveću ulogu ima činjenica na koji način je ustavno uređen izborni sistem i u okviru kojeg se formira i odvija aktivnost jedne stranke. Znači organizacija stranke da bi odgovorila svojoj vokaciji, mora ostvariti ne samo izvesnu trajnost u vremenu, nego i rasprostranjenost s gledišta prostora globalnog društva kao celine.

Središnja namera političke stranke da osloncem na birača i njegovu ulogu izvrši uticaj na celinu društvenog kolektiviteta, čini da se politička organizacija stranke izgrađuje najčešće na tri nivoa:

• lokalni nivo (komiteti, sekcije, ćelije, osnovne organizacije)
• centralni nivo - stranački organi (bilo oni koji odlučuju, bilo izvršni)
• posrednički nivo (različiti oblici posredovanja između lokalnih i centralnih organa)

Političke stranke kao organizacija imaju svoje članove koji je u stvari čine i koji formalno propadaju stranci na način određen statutom ili drugim pravilima stranke koji su osnovni sastavni dio političke stranke, te kao takvi imaju propisana određena prava i dužnosti.

Što se tiče samog programa političkih stranaka, on predstavlja koherentni skup ciljeva koji se ističu u svrhe pridobijanja poverenja građana na izborima. Sastoji se od:

• sadržaj političkog programa
• strateški ciljevi
• taktički ciljevi

Osnovna vokacija političkih stranaka jeste da osvoji vlast u utakmici koju pretpostavlja predstavnička demokratija. Političke stranke su svojevrsni posrednici između građanina i predstavničkog tela. Funkcija političkih stranaka svodi se na vršenje vlasti, onda kada im je ukazano poverenje na izborima ili kada se pripremaju da osvoje vlast.

U političkom smislu koncepcija vladavine prava objedinjava u sebi niz načela ustavne vladavine, prema kojoj su svi nositelji funkcija vlasti podvrgnuti ograničenjima uspostavljenim pravnim poretkom u državi, pod političkim nadzorom predstavničkih tela, na temelju mandata dobijenog od naroda, što osigurava pružanje zaštite, nezavisno sudstvo, u primerenom i zakonom propisanom postupku u kojem je osigurano poštivanje prava čoveka. Oblikovana u engleskoj ustavnoj doktrini 19. veka ideja vladavine prava vuče korene još iz srednjovjekovnih koncepcija po kojima su pojedinci – građani, podložni jedino zakonima, a ne drugim ljudima. U pravnom smislu vladavina prava zahteva strogo pridržavanje ustava i zakona od strane svih državnih tela i pojedinih dužnosnika, kao i samih građana. Ona kao složen političko – pravni koncept predstavlja skup normativnih zahteva koji izražavaju ideju ustavne vladavine odnosno liberalne građanske države. Ono što je zajedničko vladavini prava i pravnoj državi je da obe koncepcije zabranjuju svaku arbitrarnost (samovolja) pri odlučivanju i postupanju svih državnih tela koja mogu intervenirati u odnose među ljudima i jedino putem zakona, odnosno na temelju ovlasti dobijenih zakonom.

Istorija državne politike

Istorija politike se odražava u poreklu, razvoju i ekonomici institucija vlasti.

Država

Glavni članak: Država

Poreklo države se može naći u razvoju umetnosti ratovanja. Istorijski govoreći, sve političke zajednice modernog tipa duguju svoje postojanje uspešnom ratovanju.

Kraljevi, carevi i drugi tipovi monarha u mnogim zemljama uključujući Kinu i Japan, su smatrani božanskim. Među institucijama koje su vladale državama, isticala su se kraljevstva dok Francuska revolucija nije okončala „božansko pravo kraljeva“. Uprkos tome, monarhija je među najdugovečnijim političkim institucijama, datirajući iz ranih 2100. p. n. e. u Sumeriji do Britanske monarhije u 21. veku. Kraljevstvo postaje institucija putem sistema nasledne monarhije.

Kralj je često, čak i u apsolutnoj monarhiji, vladao svojim kraljevstvom uz pomoć elitne grupe savetnika, veća bez kojeg on ne bi mogao da održi vlast. Kako su ti savetnici i drugi izvan monarhije pregovarali za vlast, konstitucione monarhije su se pojavile, koje se mogu smatrati klicama konstitucione vlade. Dugo pre nego što su veća postala bastioni demokratije, ona su pružila neprocenjivu pomoć instituciji kraljevstva:

1. Očuvanjem institucije kraljevstva kroz nasledstvo
2. Očuvanjem tradicija društvenog poretka
3. Sposobnošću odupiranja kritici kao bezlični autoritet.
4. Sposobnošću upravljanja većim brojem informacija i akcija od jedne osobe kao što je kralj.

Najviši kraljevi podanici, grofovi i vojvode, uvek su imali pravo da budu u veću. Osvajač započinje rat nakon pobune radi osvete ili radi pljačke, dok uspostavljeno kraljevstvo iznuđuje danak. Jedna od funkcija veća je da održava kraljevsku blagajnu punom. Druga je zadovoljavanje vojnog roka i uspostavljanje kraljevskog gospodstva radi sakupljanja poreza i vojnika.

Država i svojina

Privatna svojina je pravo dodeljeno pojedincu ili grupi ljudi da uživa koristi od jednog objekta, bilo da je materijalan ili intelektualan. Pravo je moć koja se ostvaruje poverenjem javnosti. Ponekad se dešava da je ostvarivanje prava suprotno poverenju javnosti. Uprkos tome, pravo je zaista institucija koju donosi poverenje javnosti, prošlost, sadašnjost ili budućnost. Rast znanja je ključ za istoriju imovine kao institucije. Što više čovek postaje upoznat sa nekim objektom, bilo fizičkim ili intelektualnim, to ga više ceni. Pojava države donela je konačnu fazu u evoluciji imovine od divljih životinja do poljoprivrede. U prisustvu države, čovek može da poseduje svojinu. Država je počela da odobrava vlasništvo, čemu je sledilo dodeljivanje imovine, i tome je sledilo nasleđivanje. Sa zemljišnom svojinom se javlja kirija, a pri razmeni dobara profit, tako da je u modernim vremenima vlasnik zemljišta postao stanodavac. Ako bi se pogrešno pretpostavilo da je vrednost zemljišta uvek ista, onda uopšte ne bi bilo evolucije svojine. Međutim, cena zemljišta raste sa svakim povećanjem u nečemu od čega stanodavac ima koristi. Zemljoposedništvo velikih vlasnika zemlje je najviše bilo nagrađivano od svih političih službi. U industriji je pozicija zemljoposednika manje važna, mada je u gradovima koji su izrasli usled industrije uspešno zemljoposedništvo ostvarilo enormne profite.

Vidi još

• Ekonomska politika

Literatura

• Birkland (2015). Introduction to the Policy Process. M.E. Sharpe. str. 6. ISBN 978-0765627315. 
• Hague, Rod; Harrop, Martin (2013). Comparative Government and Politics: An Introduction. Macmillan International Higher Education. str. 1. ISBN 978-1137317865. 
• Joseph, William A. (2014). Politics in China: An Introduction (2nd izd.). Oxford University Press. str. 38. ISBN 978-0199384839. 
• Blanton, Shannon L. W. Kegley; Charles (2016). World Politics: Trend and Transformation, 2016–2017. Cengage Learning. str. 199. ISBN 978-1305504875. 
• Rose, Richard; Munro, Neil (2009). Parties and Elections in New European Democracies. ECPR Press. str. 43. ISBN 978-0955820328. 
• Sartori, Giovanni (2005). Parties and Party Systems: A Framework for Analysis. ECPR Press. str. 53. ISBN 978-0954796617. 
• Brady, Linda (2017). The P. Politics of Negotiation: America's Dealings with Allies, Adversaries, and Friends. University of North Carolina Press. str. 47. ISBN 978-1469639604. 
• Hawkesworth, Mary; Kogan, Maurice (2013). Encyclopedia of Government and Politics: 2-volume Set. Routledge. str. 299. ISBN 978-1136913327. 
• Taylor, Steven L. (2012). 30-Second Politics: The 50 most thought-provoking ideas in politics, each explained in half a minute. Icon Books Limited. str. 130. ISBN 978-1848314276. 
• Hammarlund, Bo (1985). Politik utan partier: studier i Sveriges politiska liv 1726-1727. Almqvist & Wiksell International. str. 8. 
• Hague, Rod; Harrop, Martin (2013). Comparative Government and Politics: An Introduction. Macmillan International Higher Education. str. 1. ISBN 978-1137317865. 
• Jenks, Edward (1900). A History of Politics. J.M. Dent & Company. 
• Connolly, William (1981). Appearance and Reality in Politics. Cambridge: Cambridge University Press. 
• James, Paul; Soguk, Nevzat (2014). Globalization and Politics, Vol. 1: Global Political and Legal Governance. London: Sage Publications. Pristupljeno 19. 2. 2016. 
• Ryan, Alan (2012). On Politics: A History of Political Thought from Herodotus to the Present. London: Allen Lane. ISBN 978-0-7139-9364-6. 
• The Evolution of Political Science (November 2006). APSR Centennial Volume of American Political Science Review. Apsanet.org. 4 February 2009.
• European Political Processes: Essays and Readings (1968). [Compiled and] ed., with original essays, by Henry S. Albinski [and] Lawrence K. Pettit. Boston: Allyn and Bacon. vii, 448 p.
• Goodin, R. E.; Klingemann, Hans-Dieter (1996). A New Handbook of Political Science. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-829471-9. .
• Grinin, L.; Korotayev, A.; Tausch, A. (2016). Economic Cycles, Crises, and the Global Periphery. Heidelberg, New York, Dordrecht, London: Springer International Publishing. ISBN 978-3-319-17780-9. ;
• Klingemann, Hans-Dieter, ur. (2007). The State of Political Science in Western Europe. Opladen: Barbara Budrich Publishers. ISBN 978-3-86649-045-1. .
• Schram, Sanford F.; Schram, Sanford; Caterino, Brian (2006). Making Political Science Matter: Debating Knowledge, Research, and Method. NYU Press. ISBN 978-0-8147-4033-0. 
• Roskin, M.; Cord, R. L.; Medeiros, J. A.; Jones, W. S. (2007). Political Science: An Introduction (10th izd.). New York: Pearson Prentice Hall. ISBN 978-0-13-242575-9. 
• Tausch, A.; Prager, F. (1993). Towards a Socio-Liberal Theory of World Development. Basingstoke: Macmillan; New York: St. Martin's Press and Springer Publishers.
• Tausch, Arno (2015). The political algebra of global value change. General models and implications for the Muslim world. With Almas Heshmati and Hichem Karoui (1st izd.). Nova Science Publishers, New York. ISBN 978-1-62948-899-8. 
• Noel, Hans (2010) "Ten Things Political Scientists Know that You Don’t" The Forum: Vol. 8: Iss. 3, Article 12.

Spoljašnje veze

• Global Politics