Politički sistem Libijske Džamahirije
.svg) |
| Ovaj članak je dio serije o političkom sistemu Libijske Džamahirije |
Velika Socijalistička Narodna Libijska Arapska Džamahirija (arap. الجماهيرية العربية الليبية الشعبية الإشتراكية العظمى, latinicom Al-Jamāhīriyyah al-ʿArabiyyah al-Lībiyyah aš-Šaʿbiyyah al-Ištirākiyyah al-ʿUẓmā) bio je službeni naziv za Libiju od 1977. do 2011. pod vođstvom pukovnika Muamera el Gadafija.
Muamer el Gadafi[uredi | uredi izvor]
Pukovnik Muamer el Gadafi se nalazio na čelu Libijske Džamahirije od 1969. do 2011. godine. Nije bio nosilac nijedne javne funkcije već je najčešće oslovljavan kao libijski vođa odnosno komandant ili vođa Revolucije.
Prvih sedam godina nakon Prvoseptembarske revolucije pukovnik Gadafi i 11 oficira su rukovodili zemljom preko Revolucionarnog komandnog savjeta. Dana 2. marta 1977. Gadafi je sazvao Opšti narodni kongres kako bi proglasio uspostavljanje narodne vlasti. Osnovan je Generalni sekretarijat Opšteg narodnog kongresa koji je zamijenio pređašnji Revolucionarni komandni savjet, a prvi generalni sekretar je postao sam Muamer el Gadafi. Na tom položaju je ostao do 2. marta 1979. kada se odrekao svih javnih funkcija.
Od 1979. do 2011. pukovnik Gadafi nije formalno bio niti šef države niti šef vlade. Zadržao je samo položaj vrhovnog komandanta oružanih snaga koji je imao još od Prvoseptembarske revolucije (1969). Tvrdio je da se sva vlast nalazi u rukama narodnih kongresa i narodnih komiteta.
Džamahirija[uredi | uredi izvor]
Džamahirija (arap. جماهيرية) arapska je imenica koja označava poseban oblik vladavine i oblik političkog uređenja koji je zagovarao libijski vođa Muamer el Gadafi. Termin je po prvi put upotrijebljen u Zelenoj knjizi (1975).
U Libijskoj Džamahiriji nisu postojali uobičajeni zakonodavni i izvršni organi. Vlast se vršila u narodnim kongresima i narodnim komitetima. Izvornim nosiocima suvereniteta su se smatrali osnovni narodni kongresi čiji su članovi bili zapravo svi punoljetni libijski građani — muškarci i žene.
Država nije imala jedinstveni ustav. Akti ustavnog karaktera su bili Deklaracija o uspostavljanju narodne vlasti (1977), Velika zelena povelja o ljudskim pravima (1988), Dokument o revolucionarnom legitimitetu (1990) i u konačnici Zakon o narodnim kongresima i narodnim komitetima (1996, 2001, 2007).[1]
Narodni kongresi[uredi | uredi izvor]
Osnovni narodni kongresi su bili izvorni nosioci suvereniteta i vlasti. Sastavljali su ih svi punoljetni libijski građani. Utvrđivali su opšte politike, donosili zakone i odlučivali u svim oblastima, odobravali ekonomske i socijalne planove i opšte budžete, birali svoje sekretarijate, kao i izvršne i nadzorne narodne komitete, kreirali spoljnu politiku i ratifikovali ugovore i sporazume zaključene između Libijske Džamahirije i drugih država i odlučivali o ratu i miru.
Opštinski narodni kongresi su se sastojali od sekretarijata osnovnih narodnih kongresa unutar opštine (šabije). Birali su svoje sekretarijate, sakupljali rezolucije, preporuke i zapažanja osnovnih narodnih kongresa, pozivali osnovne narodne kongrese da se sastanu, birali sekretare narodnih komiteta i nadgledali izabrane funkcionere, prihvatali njihove ostavke i razrješavali ih.
Opšti narodni kongres je bio opšti forum narodnih kongresa, narodnih komiteta i sindikata, udruženja poslodavaca i strukovnih udruženja. Usvajao je zakone i odluke osnovnih narodnih kongresa, određivao resore kojima su upravljali opšti narodni komiteti, birao i razrješavao svoj Sekretarijat, birao i razrješavao sekretara Nacionalnog planskog savjeta i sekretara Opšteg narodnog komiteta, birao i razrješavao savjetnika za nacionalnu bezbjednost, predsjednika i sudije Vrhovnog suda i javnog tužioca, birao i razrješavao sekretare i zamjenike sekretara kontrolnih organa i guvernera i zamjenika guvernera Centralne banke i donosio poslovničke uredbe i odluke.
Opšti narodni kongres je birao svoj Sekretarijat (rukovodeće tijelo). Sastavljali su ga: sekretar i zamjenik sekretara Opšteg narodnog kongresa, sekretar za poslove narodnih kongresa, sekretar za poslove narodnih komiteta, sekretar za poslove sindikata i strukovnih udruženja, sekretar za pitanja žena, sekretar za inostrane poslove i sekretar za pravna pitanja i ljudska prava. Sekretar Opšteg narodnog kongresa je bio šef države.
Narodni komiteti[uredi | uredi izvor]
Resorni opštinski narodni komiteti su bili opštinski izvršni organi. Sastavljali su ih sekretari tih narodnih komiteta i članovi. Sekretare su birali opštinski narodni kongresi, a članove osnovni narodni kongresi. Izvršavali su odluke Opšteg narodnog komiteta u svom resoru, upravljali opštinskim javnim ustanovama u svom resoru, predlagali planove i programe za svoj resor, podnosili periodične izvještaje o svom radu i aktivnostima, donosili odluke o imenovanju direktora osnovnih škola i domova zdravlja unutar opštine i predlagali odluke o imenovanju direktora uprava srednjih škola i bolnica.
Resorni opšti narodni komiteti su bili izvršni organi Opšteg narodnog kongresa i Opšteg narodnog komiteta. Sastavljali su ih sekretari tih narodnih komiteta i sekretari resornih opštinskih narodnih komiteta. Sekretare resornih opštih narodnih komiteta je birao Opšti narodni kongres. Predlagali su planove i programe za svoj resor i izvršavali odluke osnovnih narodnih kongresa, predlagali i sprovodili budžet za svoj resor, nadgledali institucije i javna preduzeća u svom resoru, predlagali zakone koji su se odnosili na rad resora, podnosili periodične izvještaje o svom radu i aktivnostima, donosili interne pravne akte za svoj resor i vršili i druge zakonom povjerene nadležnosti.
Opšti narodni komitet je bio centralni izvršni organ. Sastavljali su ga sekretar i zamjenici sekretara Opšteg narodnog komiteta i sekretari resornih opštih narodnih komiteta. Birao i razrješavao ih je Opšti narodni kongres. Sprovodio je zakone i odluke osnovnih narodnih kongresa, predlagao opšti državni budžet, izrađivao nacrte zakona i druge akte, nadgledao rad resornih opštih narodnih komiteta, nadgledao rad institucija i javnih preduzeća, odlučivao o unutrašnjoj organizaciji resornih opštih narodnih komiteta, donosio uredbe o izršenju zakona, odlučivao o osnivanju, ukidanju, organizaciji i djelokrugu institucija i javnih preduzeća, pretresao i odobravao međunarodne konvencije, sporazume i zajmove i upućivao ih osnovnim narodnim kongresima na ratifikaciju. Sekretar Opšteg narodnog komiteta je bio šef vlade.
Ranije su postojali i narodni komiteti osnovnih narodnih kongresa. Sastavljali su ih sekretari tih narodnih komiteta i sekretari resornih narodnih komiteta osnovnih narodnih kongresa. Resorne narodne komitete osnovnih narodnih kongresa su sastavljali sekretari tih narodnih komiteta i najmanje četiri člana. Birali su ih osnovni narodni kongresi. Takođe, postojali su i opštinski narodni komiteti. Sastavljali su ih sekretari tih narodnih komiteta, sekretari resornih opštinskih narodnih komiteta i sekretari narodnih komiteta osnovnih narodnih kongresa. Sekretare opštinskih narodnih komiteta su birali opštinski narodni kongresi.
Sudovi[uredi | uredi izvor]
Sudsku vlast u Libijskoj Džamahiriji su vršili sudovi. Postojali su magistratski, prvostepeni, apelacioni i Vrhovni sud.[2] Njihova organizacija i nadležnost je bila propisana Zakonom br. (6) o sistemu sudova (2006)[3] i Zakonom br. (6) o reorganizaciji Vrhovnog suda (1982).
Prvostepeni sudovi su se sastojali od predsjednika i sudija. Sudili su izvorno u prvom stepenu, a u drugom stepenu su rješavali po žalbama na odluke magistratskih sudova. Odlučivalo je tročlano sudsko vijeće.
Apelacioni sudovi su se sastojali od predsjednika i sudija. Rješavali su po žalbama na odluke prvostepenih sudova, a odlučivalo je tročlano sudsko vijeće. Pri svakom apelacionom sudu postojalo je najmanje jedno krivično vijeće sastavljeno od trojice sudija. Isto tako postojala su i upravna vijeća.[4]
Vrhovni sud se sastojao od predsjednika i sudija (savjetnika). Birao ih je Opšti narodni kongres, a nisu mogli biti razriješeni bez odobrenja Opšte sjednice Vrhovnog suda. Pri Vrhovnom sudu postojalo je Kasaciono tužilaštvo. Vrhovni sud je odlučivao u sudskim vijećima sastavljenim od trojice ili petorice sudija.[5]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Ranije Zakon o narodnim kongresima (1984, 1994) i Zakon o narodnim komitetima (1981, 1990, 1994)
- ^ The Third Periodic Report for 2005 on measures taken by the Great Jamahiriya on the realization of rights and freedoms stipulated in the African Charter of Human and Peoples Rights Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. jul 2010), Pristupljeno 1. 11. 2015.
- ^ Ranije Zakonom br. (51) o sistemu sudova (1976)
- ^ Članovi 13, 14, 15, 16. i 17. Zakona br. (6) o sistemu sudova (2006)
- ^ Članovi 1, 3, 6, 10. i 15. Zakona br. (6) o Vrhovnom sudu (1982)