Pomorsko ratovanje u Prvom svetskom ratu
Rat na moru tokom Prvog svetskog rata paralelno je vođen sa operacijama na kopnu. Savezničke trupe, zahvaljujući svojoj nadmoćnosti, bili u stanju da osiguraju svoje međusobne komunikacije, da održe veze sa kolonijama, kao i da nastave skoro sve trgovačke veze sa neutralnim državama. Pored toga oni su, sve vreme Prvog svetskog rata uspevali da prebacuju na front ogromne količine sirovina za snabdevanje vojske i industrije, a da, bilo radi pomoći ili iznenadnih napada i izvođenja vojnih operacija za potrebe po raznim frontovima na kopnu, obezbeđuju manervisanje i transport trupa.
Sve to se odnosi pre svega na brzo prebacivanje dva miliona Amerikanaca, na izvođenje Dardanelske ekspedicije, prebacivanje Srpske vojske na Krf, Bizertu i Solun, Engleske vojske u Egipat i Mesopotamiju, Ruske i Portugalske vojske na Zapadni front, kao i nepreglednih kontingenata francusko-britanskih kolonijalnih trupa. Saveznička flota je uspešno uklanjala – kidala neprijateljske podmorske kablove, a zahvaljujući svojoj vojnoj premoći na moru, Saveznici su blokirali i sve pristupe neprijatelja ka njegovim kolonijama, osvojili njegove kolonije, pa i na taj način znatno umanjili njegovu snagu.
Trka u naoružanju[uredi | uredi izvor]
Pre početka Prvog svetskog rata trajala je svojevrsna trka u naoružanju i to ponajviše između Britanije i Nemačke. Britanija je suvereno vladala morima, ali se osećalo da Nemačka ubrzano gradi svoju mornaricu. Pomorska trka između Britanije i Nemačke se intenzivirala 1906, porinućem broda HMS Drednot, revolucionarnog plovila čija je veličina i sila učinila prethodne bojne brodove zastarelim. Britanija je takođe održavala veliko vođstvo u drugim mornaričkim oblastima, posebno nad Nemačkom i Italijom. Pol Kenedi je istakao da su obe zemlje verovale u tezu Alfreda Tajera Mejhana (engl. Alfred Thayer Mahan) o upravljanju morem, kao vitalnim za status države; iskustvo sa krstaričkim ratom (franc. guerre de course)[1] je pokazalo da Mejhan nije bio u pravu.
Nakon porinuća HMS Drednota, Britanija i Nemačka su se koncentrisale na pravljenju bojnih brodova sličnih dimenzija i tonaže. Do početka rata Britanija je ukupno porinula 29, a Nemačka 17 bojnih brodova tipa drednot.[2]
Stanje flote na početku rata[uredi | uredi izvor]
| VRSTA RATNIH BRODOVA | UK  |
Francuska  |
Rusija  |
Nemačka  |
Austrougarska 
|
|---|---|---|---|---|---|
| Drednoti | 31 | 28 | 7 | 20 | 4 |
| Predrednoti | 30 | 18 | 8-10 | 20 | 9 |
| Oklopni krstaši | 34 | 22 | 6 | 9 | 3 |
| Bojni krstaši | 11 | 7 | |||
| Zaštićene krstarice | 36 | 9 | 41 | 4 | |
| Razarači | 314 | 88 | 177 | 25 | |
| Torpiljarke | 100 | 141 | 311 | 32 | 73 |
| Podmornice | 98 | 69 | 29 | 42 | 14 |
Pored ovih država određene flote imao je Japan i Turska ali su imali samo nekoliko simboličnih učešća u borbama.
Bojišta[uredi | uredi izvor]
Severno more[uredi | uredi izvor]
Severno more je zbog svoje pozicije bilo najznačajnije pomorsko bojište tokom Prvog svetskog rata. Britanska flota je bila brojnija od Nemačke i mogla je da sprovodi blokadu Nemačke čime ju je odsekla od prekomorskih teritorija i resursa. Glavne bitke su bile bitka u Helgolandskom zalivu, bitka kod Doger Benka, Jilandska bitka i Druga bitka u Helgolandskom zalivu. Generalno, Britanija je uz dosta muka uspevala da održi blokadu Nemačke i time oteža položaj Centralnih sila.
Lamanš[uredi | uredi izvor]
Kanal Lamanš igrao je izuzetnu ulogu u snabdevanju Francuske i prebacivanju Britanskih trupa na tle Kontinentalne Evrope. Britanski admiralitet je u Lamanšu držao manje brodove a veći su se nalazili na ulazu i izlazu čime je Lamanš blokiran za jače udare.[3] Velika opasnost za Saveznike se ogledala u tome što se u Lamanšu nalazaila najveća koncentracija trgovačkih brodova i svaki ulazak Nemačke mornarice rezultovao bi ogromnom štetom u ratnom materijalu.
Pretnja podmornicama je postojala ali je Britanski admiralitet nije uviđao značaniju ulogu podmornica.[4] Nemačka visoka komanda se prema podmornicama odnosila kao prema „eksperimentalnim plovilima“[5] Iako je Lamanš bio glavna arterija Saveznika, nikada nije bio direktno napadnut od strane Nemačke.
Atlantik[uredi | uredi izvor]
Iako je Nemačka bila pogođena blokadom, Britanija je u mnogo većoj meri zavisila od resursa koji su dolazili od prekomorskih zemalja. Nemačke podmornice bile su dosta uspešne u borbi sa trgovačkim brodovima.
U 1915. godini Nemačka je proglasila blokadu Britanije. Podmornice su potapale stotine savezničkih trgovačkih brodova što je rezultovalo i velikim brojem civilnih žrtava. Ciljevi podmornica su često bili i brodovi neutralnih zemalja što je umnogome uticalo da se kod neutralnih država stvori negativna slika o silama Osovine kao što je slučaj kod SAD i Brazila.
Početkom 1917. godine Nemačka je uvela bezgranično ratovanje podmornicama, uključujući i napade bez upozorenja u „ratnoj zoni“. Ovo je bio glavni razlog za ulazak u rat SAD protiv Nemačke.
Kampanja podmornicama potopila je gotovo polovinu ukupne Britanske pomorničke flote i izazvala velike poteškoće u snabdevanju. Transport je najpre počeo da se sprovodi u grupi, plovidba nije smela da bude pravolinijska već „cik-cak“, a onda je uvedena i zaštita. Nemačka mornarica je na grupisanje transporta reagovala grupisanjem podmornica tako da je sprovodila taktiku „vučjeg čopora“ kojim su pokušavali da razbiju grupe transporta.
Mediteran[uredi | uredi izvor]
Nešto manje operacije i bitke desile su se na Mediteranu između Nemačke, Austrougarske sa mornaricama Francuske, Britanije, Italije i Japana. Mornarica Turske je branila samo Tursko priobalje i učestvovala je u borbama kod Dardanela.
Glavni napad Saveznika je bio pokušaj da se Turska izbaci iz rata napadom na Istanbul u 1915. godine što se završilo neuspehom u bitki kod Galipolja.
Crno more[uredi | uredi izvor]
Glavne suprotstavljene sile u Crnom moru su bile Rusija i Turska. Ruska mornarica je bila brojnija i modernija, a Turska je dobila nekoliko većih brodova pred početak rata kao Nemačku pomoć od kojih je najubojitiji bio „Goeben“. Ruska crnomorska flota je prvenstveno davala podršku Ruskoj kampanji na Kavkazu. Nemačkom brodu „Goeben“ su posle dve godine ratovanja bile potrebne popravke na motoru koje Turska nije mogla da obavi. Na drugoj strani Rusi su završili veliki brod „Imperatrica Marija“ koji je mogao da se suprotstavi „Goebenu“. Nakon ovih promena Rusija je uspela da uspostavi kontrolu nad Crnim morem do kolapsa Carske Rusije 1917. godine.
Baltičko more[uredi | uredi izvor]
Glavni takmaci u Baltičkom moru su bili Nemačka i Rusija, dok su britanske podmornice pomagale Ruskoj mornarici. S obzirom da je Nemačka flota bila modernija i brojnija, Rusija je igrala odbrambenu ulogu.
Značajni događaj za Saveznike se desio 26. avgusta 1914. godine kada se nemački bojni krstaš „Magdeburg“ zaglavio u Finskom zalivu usled velike magle. Ruska mornarica je uspela da zarobi knjigu šifri i preda je Britancima.
Okeani[uredi | uredi izvor]
Početak rata 1914. zatekao je nemačku Krstaričku eskadru admirala fon Špea na Dalekom istoku, i veći broj nemačkih krstarica i pomoćnih krstarica na Indijskom, Tihom i Atlantskom okeanu, koji su započeli krstarički rat protiv savezničkog pomorskog saobraćaja. Većina ovih brodova bila je potopljena do proleća 1915: iako su potopili oko 0.5% ukupne tonaže britanskih trgovačkih brodova, njihova aktivnost nije bitno uticala na ishod rata.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Uništavanje neprijateljevog ratnog materijala na otvorenom moru, umesto napada na samog neprijatelja, ili organizovanja blokade.
- ^ Willian Le Queux: The invasion od 1910
- ^ Castles of Steel by Robert K. Massie pp. 146
- ^ Castles of Steel by Robert K. Massie pp. 122
- ^ Castles of Steel by Robert K. Massie pp. 126
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
