Prvi gornji kutnjak

Stalni zubi čovjeka
Prvi gornji kutnjak
Prvi gornji kutnjak.
Zubi gornje vilice
Klasa sjekutića Centralni sjekutić Lateralni sjekutić Klasa očnjaka Gornji očnjak Klasa pretkutnjaka Prvi pretkutnjak Drugi pretkutnjak Klasa kutnjaka Prvi kutnjak Drugi kutnjak Treći kutnjak (umnjak)
Zubi donje vilice
Klasa sjekutića Centralni sjekutić Lateralni sjekutić Klasa očnjaka Donji očnjak Klasa pretkutnjaka Prvi pretkutnjak Drugi pretkutnjak Klasa kutnjaka Prvi kutnjak Drugi kutnjak Treći kutnjak (umnjak)

Prvi gornji kutnjak (lat. dens molaris primus superior) je šesti zub od medijalne linije u oba gornja kvadranta. Pošto niče u šestoj godini života, prvo je u kontaktu samo sa drugim mlečnim kutnjakom, a kasnije sa drugim premolarom i drugim molarom iz gornje vilice. Tokom čitavog perioda mešovite denticije ovaj zub je poslednji u dentalnom luku. On obrazuje okluzalnu jedinicu sa donjim prvim i drugim kutnjakom.

U gornjoj vilici postoje dva prva kutnjaka, koja se obeležavaju na sledeći način:

• stalni gornji desni prvi kutnjak – 16;
• stalni gornji levi prvi kutnjak – 26.

Ovo je najveći zub u ustima i sa anatomskog aspekta je najmanje varijabilan, pa predstavlja morfološki standard. Pokazuje pravilan znak ugla i luka i distalni nagib korena. Kao i kod drugih molara, osnovna funkcija prvog kutnjaka je mlevenje hrane.

Kruna

Kruna zuba (lat. corona dentis) je masivna, ali je kraća u okluzo-cervikalnom pravcu od kruna gornjih premolara. Sve četiri vertikalne površine su trapezastog, a grizna romboidnog oblika (što je jedinstvena karakteristika). Kruna se opisuje iz pet aspekata: bukalnog, palatinalnog, dva proksimalna i oralnog.

Bukalni aspekt

Bukalna površina ima oblik trapeza i u celosti je konveksna sa maksimumom konveksiteta u cervikalnoj i mezijalnoj trećini. Sa ove strane se vidi i deo distalne površine, a eksponirani su i vrhovi sve tri glavne kvržice. Bukalna površina prelazi u mezijalnu u oštrijem luku nego u distalnu, odnosno pokazuje pravilan znak luka.

Proksimalni profili su međusobno različiti. Mezijalni profil je konveksan u okluzalnoj i srednjoj trećini (gde se nalazi i kontaktna tačka), a ravan ili konkavan u cervikalnoj trećini. Distalni profil je u celosti konveksan, sa visinom konture u srednjoj trećini. Na okluzalnom profilu se vide mezio- i distobukalna kvržica, koje su razdvojene bukalnom brazdom.

Cervikalna linija se sastoji od dva segmenta, konveksna u okluzalnom smeru.

Bukalna brazda obrazuje plitko udubljenje u okluzalnoj trećini, pruža se ka vratu zuba i postepeno se završava u srednjoj trećini, obično u vidu bukalne jamice. Mezijalno i distalno od brazde uzdižu se dobro izraženi bukalni grebeni kvržica. Ponekad se sreće i bukocervikalni greben, koji se pruža horizontalno u vratnom delu krune zuba.

Sa ovog aspekta se jasno vide tri korenske grane: meziobukalna, distobukalna i palatinalna.

Palatinalni aspekt

Palatinalna površina je iste dužine i oblika kao i bukalna. Ona pokazuje nešto veći konveksitet, a visina konture je lokalizovana u srednjoj trećini.

Proksimalni profili su slični kao sa bukalnog apekta, osim što je distalna ivica kraća i disto-okluzalni ugao tuplji.

Cervikalna linija (gleđnocementni spoj) je u vidu blage i nepravilno konveksne linije prema vrhu korena zuba (lat. apex radicis dentis).

Glavno obeležje okluzalnog profila palatinalne površine su mezio- i distopalatinalna kvržica, koje su razdvojene palatinalnom brazdom koja se završava u srednjoj trećini krune. Meziopalatinalna kvržica je znatno masivnija i viša i to je najveća kvržica ovog zuba. Na palatinalnom ispupčenju ove kvržice pojavljuje se mini kvržica poznata kao Karabelijeva kvržica (lat. tuberculum anomala Carabelli). Ona varira u stepenu ekspresije i učestalosti pojavljivanja u različitim rasama.

Mezijalni aspekt

Mezijalna površina ima oblik nepravilnog trapeza sa bazom u cervikalnom delu, suprotno bukalnom i palatinalnom aspektu. Ona je viša, šira i ravnija od distalne strane.

Bukalni profil je konveksan u cervikalnom i ravan u ostalom delu krune. Palatinalni profil je u celosti konveksan, a maksimum konveksiteta je u srednjoj trećini.

Cervikalna linija je nepravilno konveksna prema griznoj površini

Na okluzalnom profilu vide se vrhovi mezijalnih kvržica i odgovarajući triangularni grebeni. Mezijalni marginalni greben povezuje kvržice u jedinstvenu celinu. U njegovom srednjem delu postoji dobro izražena mezijalna marginalna brazda.

Sa mezijalnog aspekta, palatinalni profil celog zuba je zakrivljen slično kičmenom stubu čoveka, što se naziva sigmoidna kriva.

Distalni aspekt

Ova površina liči na mezijalnu, ali je u svim promerima manja i zaobljenija.

Okluzalni profil distalne strane formiraju grebeni odgovarajućih kvržica i distalni marginalni greben. Ovaj marginalni greben je kraći i slabije izražen u odnosu na mezijalni i u sredini je prisutna distalna ivična brazda.

Okluzalni aspekt

Grizna površina je udubljena i ima oblik romba. Ona je ograničena mezijalnim i distalnim marginalnim grebenom i grebenovima četiri glavne kvržice.

Spoljašnje okluzalno polje

Kontura spoljašnjeg okluzalnog polja je romboidnog oblika. Iz ovog aspekta vidi se 1/3 bukalne i 1/2 palatinalne površine.

Unutrašnje okluzalno polje

Unutrašnje okluzalno polje je sličnog oblika i sastoji se od dva dela. Mezijalni deo ili trigon sadrži meziobukalnu, distobukalnu i meziopalatinalnu kvržicu, a distalni deo ili talon sadrži distopalatinalnu kvržicu i distalni marginalni greben. Osnovni morfološki elementi grizne površine su kvržični i fisurni kompleks.

Kvržični kompleks čine četiri kvržice. Meziobukalna kvržica je oštra i druga je po veličini. Ona ima četiri grebena, koja su dobila imena prema pravcu pružanja: bukalni kvržični greben (koji se pruža na bukalnu površinu), lingvalni kvržični ili triangularni greben (koji se spušta u unutrašnje okluzalno polje), mezijalni i distalni kvržični greben (koji se prostiru ka odgovarajućim proksimalnim stranama). Kvržica ima i četiri kose ravni: mezio- i distolingvalnu (funkcionalne površine) i mezio- i distobukalnu.

Distobukalna kvržica je najoštrija i treća po veličini. Ima slične detalje kao i prethodna, a nazivi su im u skladu sa pravcem pružanja. Lingvalni kvržični ili triangularni greben sudjeluje u izgradnji kosog grebena (lat. crista obliqua).

Mezioligvalna kvržica je najviša, ali joj je vrh zaobljen i tup. Kvržični grebeni su slični kao kod drugih kvržica, osim distalnog grebena. On sa lingvalnim grebenom distobukalne kvržice formira kosi greben. Ova kvržica takođe ima četiri kose površine, ali su sve funkcionalne.

Distolingvalna kvržica je najmanja i najvarijabilnija.

Fisurni kompleks je sastavljen iz dva dela, razdvojena kosim grebenom. Trigonu pripadaju centralna jama, mezijalna trouglasta jama i centralna brazda, a u sastav talona ulaze: distalna jama, distalna trouglasta jama i disto-palatinalna brazda.

Centralna jama (lat. fossa centralis) je nepravilnog trouglastog oblika i to je najveća i najdublja depresija grizne površine. U njen sastav ulaze: centralna jamica, bukalna, distalna i centralna brazda. Mezijalna trouglasta jama (lat. fossa triangularis mesialis) se nalazi distalno od marginalnog grebena i sadrži: mezijalnu jamicu i dve ili više pomoćnih brazdi.

Distalna jama (lat. fossa distalis) je linijskog oblika. Paralelna je sa kosim grebenom i nalazi se distalno u odnosu na njega. Ona sadrži: distalnu jamicu i distopalatinalnu brazdu (distalna kosa fisura).

Distalna trouglasta jama (lat. fossa triangularis distalis) je trouglasto udubljenje postavljeno ispred distalnog marginalnog grebena. U njen sastav ulaze: distalna jamica i dve pomoćne brazde.

Vrat

Vrat zuba (lat. collum dentis) se nalazi u predelu gleđno-cementnog spoja i pokazuje sasvim blage krive pružanja.

Koren

Korensko stablo (lat. radix dentis) ima tri grane (trifurkacija): palatinalnu, meziobukalnu i distobukalnu.

Palatinalni koren je naduži i najmasivniji, sledi meziobukalni i na kraju distobukalni koren koji je najmanje razvijen. Horizontalni presek svih grana je ovoidnog oblika i preseci bukalnih korenova su širi buko-oralno, a palatinalnog koren mezio-distalno.

Dimenzije

Prvi gornji kutnjak
Mezio-distalna širina	Vestibulo-oralna širina	Visina krune	Dužina korena	Ukupna dužina zuba
10,5 mm	11,0 mm	7,5 mm	12,5 mm	20,0 mm

Razvoj zuba

Početak kalcifikacije	Kompletno formirana kruna	Nicanje (erupcija)	Završen rast korena
pri rođenju	3 – 4 godine	6 - 7 godina	9 - 10 godina

Varijacije

Prvi gornji kutnjak je morfološki veoma stabilan zub, a retke varijecije se obično javljaju u pogledu na:

• prisustvo Karabelijeve kvržice,
• prisustvo i razvijenost transverzalnog grebena,
• stepen izraženosti kosog grebena,
• prisustvo pomoćnih tuberkuluma,
• broj i raspored dopunskih brazdi,
• prisustvo bukalne jamice i
• iregularnost korenskih grana.

Vidi još

• Topografsko-anatomska obeležja zuba
• Posebne morfološke karakteristike zuba
• Dentalna nomenklatura
• Karijes

Reference

• Željko Martinović: Osnovi dentalne morfologije, II izdanje („Službeni glasnik“ Beograd, ). 2000. ISBN 978-86-7549-175-0.;
• Olga Janković, Verica Vunjak: Morfologija zuba, VII издање („Завод за уџбенике и наставна средства“ Београд, ). 2001. ISBN 978-86-17-08912-0.;
• Darinka Stanišić-Sinobad : Osnovi gnatologije, I издање („БМГ“ Београд, ). 2001. ISBN 978-86-7330-139-6., COBISS-ID 94080780;