Primordijalna božanstva grčke mitologije

Primordijalna božanstva grčke mitologije predstavljaju prvu generaciju božanstava, nastalu na početku svemira, koju su naslijedili Titani, a zatim i Olimpski bogovi. Njihovo ime Protogeni (grč. Πρωτογενοι, jednina Protogen ili Protogenos) znači „prvorođeni“ ili „drevni“.

Primordijalna božanstva su prva bića koja su nastala. Oni oblikuju sami svemir i kao takvi su besmrtni. Grupa su božanstava od kojih su sva ostala nastala. Nakon njih vlast nad svemirom su preuzeli Titani, djeca Geje i Urana.

Nastanak[uredi | uredi izvor]

Uglavnom se smatra da su prva božanstva koja su nastala iz Haos(a), mada neki izvori pominju dva božanstva koja su bila roditelji ostalih. Ova božanstva predstavljaju različite elemente prirode. Haos je nekada smatrana suprugom Hrona umjesto Ananke. Primordijalne boginje mogu dobiti djecu partenogenezom, kao i polnim odnosima.

Božanstva prema Hesiodu[uredi | uredi izvor]

Prema Hesiodovoj Teogoniji (oko 700. godine p. n. e.):

Haos (praznina, početak, vazduh smrtnika) – bespolno (nekada ženskog rod)
- Ereb (tama) – m. i Nikta (noć) – ž.
  - Eter (svjetlost, vazduh bogova) – m. i Hemera (dan) – ž.
- Geja (Majka Zemlja) – ž.
  - Uran (nebo) – m.
  - Ureja (planine) – m.
  - Pont (voda, mora) – m.
- Tartar (velika paklena jama, koja je posmatrana i kao božanstvo i kao podzemni svijet) – m.
- Eros (ljubav) – m.

Božanstva prema ostalim izvorima[uredi | uredi izvor]

Ananka (potreba) – ž.
Hron (vrijeme) – m.
Fan (pojava) ili Himer ili Eros (stvaranje) ili Protogen (prvorođeni) – m. (nekada opisan kao hermafrodit, ali uglavnom označen kao muškog roda)
Fusida (priroda) ili Tesida (stvaranje) – ž.
Nesi (ostrva) – ž.
Talasa (more) – ž.
Ofion (zmija; često se poistovjećuje sa Uranom, Okeanom, Fanom, ili Hronom) – m.
Eurinoma – ž.

Drugačiji rodoslovi[uredi | uredi izvor]

Antički Grci su imali mnogo različitih ideja o svojim primordijalnim božanstvima, koje su kasnije prihvatili Rimljani. Mnogi rodoslovi koje su smislili grčki pjesnici imaju različite bogove kao prvonastale.

Ilijada[uredi | uredi izvor]

„Ilijada“, an ep o Trojanskom ratu, koji se pripisuje Homeru, (usmeno predanje 700. ili 600. godine p. n. e.) govori da je Okean (vjerovatno i njegova žena Tetija) otac svih božanstava.^[1]

Alkman[uredi | uredi izvor]

Alkman (oko 600. godine p. n. e.) smatra da je Tetida prva boginja, koja je napravila poros „put“, tekmor „putokaz“ i skotos „tamu“ u neprokrčenoj, bezizražajnoj praznini.

Orfizam[uredi | uredi izvor]

Orfička poezija (oko 530. p. n. e.) je postavila Niktu (Noć) kao prvo božanstvo. Takođe, prema orfičkoj tradiciji, Fan (mistično orfičko božanstvo svjestlosti i stvaranja, nekada poistovjećen sa starijim Erosom) je prvobitni vladar svemira, koji se izlegao iz kosmičkog jajeta.^[2]

Aristofan[uredi | uredi izvor]

Aristofan (oko 456–386. p. n. e.) je napisao u svojim „Pticama“ da je Nikta prvo božanstvo i da je ona proizvela Erosa iz jajeta.

Filozofi[uredi | uredi izvor]

I filozofi klasične Grčke su gradili svoje kosmogonije, sa svojim primordijalnim božanstvima:

Ferekid sa Sirosa (oko 600–550. p. n. e.) je predstavio Hrona kao prvo božanstvo u svom „Heptamihu“.
Empedokle (oko 490–430. p. n. e.) napisao je da su Afrodita i Ares prva božanstva. Oni su izgradili svemir od četiri elementa svojim moćima ljubavi i razdora.
Platon je oko 360. p. n. e. uveo je u svom „Timaju“ pojam demijurga, božanstva koje stvara svijet pomoću ideja i materije.