Psihijatrija
| Psihijatrija | |
|---|---|
| Zanimanje | |
| Naziv zanimanja | Lekar |
Područje rada | Medicina |
| Opis | |
| Polja rada | |
| Kvalifikacije |
|
Psihijatrija je medicinska disciplina koja se bavi proučavanjem porekla, mehanizama i procesa nastanka, oblika, rasprostranjenosti i lečenja psihičkih bolesti i poremećaja. Psihijatrija se bavi, osim lečenja, i prevencijom duševnih bolesti, kao i rehabilitacijom obolelih.[1][2] Psihijatrija obuhvata različite maladaptacije povezane sa raspoloženjem, ponašanjem, spoznajom i percepcijom.
Početna psihijatrijska procena osobe obično započinje ispitivanjem istorije slučaja i mentalnog stanja. Mogu se vršiti fizički pregledi i psihološki testovi. Povremeno se koriste neuroimidžing ili druge neurofiziološke tehnike.[3] Mentalni poremećaji se često dijagnoziraju u skladu sa kliničkim konceptima navedenim u dijagnostičkim priručnicima kao što je Međunarodna klasifikacija bolesti (MKB), koju uređuje i koristi Svetska zdravstvena organizacija (SZO) i široko korišćeni Dijagnostički i statistički priručnik za mentalne poremećaje (DSM), koji je objavilo Američko udruženje psihijatara (APA). Peto izdanje DSM-a (DSM-5) objavljeno je 2013. godine. Ono je reorganizovalo veće kategorije različitih bolesti i proširilo je prethodno izdanje tako što uključuje informacije/uvide u skladu sa trenutnim istraživanjima.[4]
Kombinovani tretman psihijatrijskih lekova i psihoterapije postao je najčešći način psihijatrijskog lečenja u trenutnoj praksi,[5][6] mada savremena praksa takođe uključuje širok spektar drugih modaliteta, npr. asertivni tretman zajednice, podrška zajednice i podržani radni odnos. Lečenje se može sprovoditi stacionarno ili ambulantno, u zavisnosti od težine funkcionalnog oštećenja ili od drugih aspekata dotičnog poremećaja. Bolnički pacijenti se mogu lečiti u psihijatrijskoj bolnici. Istraživanje i lečenje u okviru psihijatrije u celini sprovodi se na interdisciplinarnoj osnovi sa drugim stručnjacima, poput epidemiologa, medicinskih sestara, socijalnih radnika, okupacionih terapeuta ili kliničkih psihologa.
Teorija i fokus[uredi | uredi izvor]
„Psihijatrija, više nego bilo koja druga grana medicine, primorava svoje lekare da se bore sa prirodom dokaza, valjanošću introspekcije, problemima u komunikaciji i drugim dugoročnim filozofskim pitanjima”.[7]
Psihijatrija se odnosi na oblast medicine usredsređenu posebno na um, čiji je cilj proučavanje, sprečavanje i lečenje mentalnih poremećaja kod ljudi.[8][9][10] Opisana je kao posrednik između sveta iz društvenog konteksta i sveta iz perspektive mentalno bolesnih.[11]
Osobe koje su specijalizovane za psihijatriju često se razlikuju od većine drugih stručnjaka za mentalno zdravlje i lekara po tome što moraju biti upoznate i sa društvenim i sa biološkim naukama.[9] Disciplina proučava rad različitih organa i telesnih sistema klasifikovanih prema pacijentovim subjektivnim iskustvima i objektivnoj fiziologiji pacijenta.[12] Psihijatrija tretira mentalne poremećaje, koji su konvencionalno podeljeni u tri vrlo opšte kategorije: mentalne bolesti, teški poremećaji učenja i poremećaji ličnosti.[13] Iako se fokus psihijatrije vremenom malo promenio, postupci dijagnostike i lečenja dramatično su evoluirali i taj trend nastavlja da se odvija. Od kraja 20. veka, područje psihijatrije je postajalo sve više biološko i manje konceptualno izolovano od drugih medicinskih polja.[14]
Opseg prakse[uredi | uredi izvor]
Iako medicinska specijalnost psihijatrije koristi istraživanja na polju neuronauke, psihologije, medicine, biologije, biohemije i farmakologije,[15] generalno se smatra sredinom između neurologije i psihologije.[16] Budući da su psihijatrija i neurologija duboko isprepletene medicinske specijalnosti, sve sertifikate za obe specijalnosti i za njihove podspecijalnosti u SAD nudi jedan odbor, Američki odbor za psihijatriju i neurologiju, koji je član Američkog odbora za medicinske specijalnosti.[17] Za razliku od drugih lekara i neurologa, psihijatri su specijalizovani za odnos lekar-pacijent i obučeni su u različitoj meri za upotrebu psihoterapije i drugih tehnika terapijske komunikacije.[16] Psihijatri se takođe razlikuju od psihologa po tome što su lekari i imaju postdiplomsku obuku koja se naziva rezidencija (obično 4 do 5 godina) u polju psihijatrije; kvalitet i temeljnost njihove postdiplomske medicinske obuke identičan je sa ostalim medicinskim strukama.[18] Stoga psihijatri mogu savetovati pacijente, propisivati lekove, naručivati laboratorijske testove, naručivati neuroimidžing i obavljati fizičke preglede.[3]
Etika[uredi | uredi izvor]
Svetsko psihijatrijsko udruženje izdaje etički kodeks kojim se uređuje ponašanje psihijatara (poput ostalih sledbenika profesionalne etike). Psihijatrijski etički kodeks, prvi put uspostavljen Havajskom deklaracijom 1977. godine, proširen je i ažuriran Bečkom poveljom 1983. godine i proširen Madridskom deklaracijom 1996. godine. Kodeks je dalje revidiran tokom generalnih skupština te organizacije 1999, 2002, 2005, i 2011.[19]
Kodeks Svetske psihijatrijske asocijacije pokriva pitanja kao što su poverljivost, smrtna kazna, etnička ili kulturna diskriminacija,[19] eutanazija, genetika, ljudsko dostojanstvo onesposobljenih pacijenata, odnosi sa medijima, transplantacija organa, procena pacijenta, istraživačka etika, odabir pola,[20] mučenja,[21][22] i najnovije saznanje.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Backes, Katherine A.; Borges, Nicole J.; Binder, S. Bruce; Roman, Brenda (2013). „First-year medical student objective structured clinical exam performance and specialty choice”. International Journal of Medical Education. 4: 38—40. doi:10.5116/ijme.5103.b037
. 
- ^ Alarcón, Renato D. (2016). „Psychiatry and Its Dichotomies”. Psychiatric Times. 33 (5): 1.
- ^ a b „Information about Mental Illness and the Brain (Page 3 of 3)”. The Science of Mental Illness. National Institute of Mental Health. 31. 1. 2006. Arhivirano iz originala 12. 10. 2007. g. Pristupljeno 19. 4. 2007.
- ^ Kupfer DJ, Regier DA (maj 2010). „Why all of medicine should care about DSM-5”. JAMA. 303 (19): 1974—5. PMID 20483976. doi:10.1001/jama.2010.646.
- ^ Gabbard GO (februar 2007). „Psychotherapy in psychiatry”. International Review of Psychiatry. 19 (1): 5—12. PMID 17365154. S2CID 25268111. doi:10.1080/09540260601080813.
- ^ „Psychiatry Specialty Description”. American Medical Association. Pristupljeno 10. 10. 2020.
- ^ Guze, 1992, p.4
- ^ Guze 1992, str. 4.
- ^ a b Storrow, Hugh A. (1969). Outline of Clinical Psychiatry. New York: Appleton-Century-Crofts. str. 1. ISBN 978-0-390-85075-1. OCLC 599349242.
- ^ Lyness 1997, str. 3.
- ^ Gask 2004, str. 7.
- ^ Guze 1992, str. 131.
- ^ Gask 2004, str. 113.
- ^ Gask 2004, str. 128.
- ^ Pietrini P (novembar 2003). „Toward a biochemistry of mind?”. Editorial. The American Journal of Psychiatry. 160 (11): 1907—8. PMID 14594732. doi:10.1176/appi.ajp.160.11.1907 .
- ^ a b Shorter 1997, str. 326.
- ^ „Specialty and Subspecialty Certificates”, American Board of Medical Specialties, n.d, Pristupljeno 27. 7. 2016
- ^ Hauser, Mark J. „Student Information”. Psychiatry.com. Arhivirano iz originala 23. 10. 2010. g. Pristupljeno 21. 9. 2007.
- ^ a b „Madrid Declaration on Ethical Standards for Psychiatric Practice”. World Psychiatric Association. 21. 9. 2011. Arhivirano iz originala 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 3. 11. 2014.
- ^ López-Muñoz F, Alamo C, Dudley M, Rubio G, García-García P, Molina JD, Okasha A (maj 2007). Cecilio Alamoa, Michael Dudleyb, Gabriel Rubioc, Pilar García-Garcíaa, Juan D. Molinad and Ahmed Okasha. „Psychiatry and political-institutional abuse from the historical perspective: the ethical lessons of the Nuremberg Trial on their 60th anniversary”. Progress in Neuro-Psychopharmacology & Biological Psychiatry. 31 (4): 791—806. PMID 17223241. S2CID 39675837. doi:10.1016/j.pnpbp.2006.12.007. „These practices, in which racial hygiene constituted one of the fundamental principles and euthanasia programmes were the most obvious consequence, violated the majority of known bioethical principles. Psychiatry played a central role in these programmes, and the mentally ill were the principal victims.”
- ^ Gluzman SF (decembar 1991). „Abuse of psychiatry: analysis of the guilt of medical personnel”. Journal of Medical Ethics. 17 Suppl (Suppl): 19—20. PMC 1378165 . PMID 1795363. doi:10.1136/jme.17.Suppl.19 . „Based on the generally accepted definition, we correctly term the utilisation of psychiatry for the punishment of political dissidents as torture.”
- ^ Debreu, Gerard (1988). „Introduction”. Ur.: Corillon, Carol. Science and Human Rights. The National Academies Press. str. 21. ISBN 978-0-309-57510-2. PMID 25077249. doi:10.17226/9733 . Pristupljeno 2007-10-04. „Over the past two decades the systematic use of torture and psychiatric abuse have been sanctioned or condoned by more than one-third of the nations in the United Nations, about half of mankind.”
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ovaj članak ili njegov deo izvorno je preuzet iz Rečnika socijalnog rada Ivana Vidanovića uz odobrenje autora.
- Gask, Linda (2004). A Short Introduction to Psychiatry. London: SAGE Publications Ltd. ISBN 978-0-7619-7138-2. OCLC 56009828.
- Guze, Samuel B. (1992). Why Psychiatry Is a Branch of Medicine. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-507420-8. OCLC 25315637.
- Lyness, Jeffrey M. (1997). Psychiatric Pearls. Philadelphia: F.A. Davis Company. ISBN 978-0-8036-0280-9. OCLC 807453406.
- Shorter, Edward (1998) [1997]. A History of Psychiatry: From the Era of the Asylum to the Age of Prozac
. New York: John Wiley & Sons, Inc. ISBN 978-0-471-24531-5. OCLC 60169541. - Berrios, German E.; Porter, Roy, ur. (1995). The History of Clinical Psychiatry. London: Athlone Press. ISBN 978-0-485-24211-9. OCLC 1000559759.
- Berrios GE (1996). History of Mental symptoms: The History of Descriptive Psychopathology since the 19th century. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-511-52672-5. OCLC 668203298.
- Ford-Martin, Paula Anne Gale (2002). „Psychosis”. Ur.: Longe, Jacqueline L.; Blanchfield, Deirdre S. Gale Encyclopedia of Medicine. 4 (2nd izd.). Detroit: Gale Group. OCLC 51166617.
- Francis, Gavin, "Changing Psychiatry's Mind" (review of Anne Harrington, Mind Fixers: Psychiatry's Troubled Search for the Biology of Mental Illness, Norton, 366 pp.; and Nathan Filer, This Book Will Change Your Mind about Mental Health: A Journey into the Heartland of Psychiatry, London, Faber and Faber, 248 pp.), The New York Review of Books, vol. LXVIII, no. 1 (14 January 2021), pp. 26–29. "[M]ental disorders are different [from illnesses addressed by other medical specialties].... To treat them as purely physical is to misunderstand their nature." "[C]are [needs to be] based on distress and [cognitive, emotional, and physical] need rather than [on psychiatric] diagnos[is]", which is often uncertain, erratic, and unreplicable. (p. 29.)
- Hirschfeld RM, Lewis L, Vornik LA (februar 2003). „Perceptions and impact of bipolar disorder: how far have we really come? Results of the national depressive and manic-depressive association 2000 survey of individuals with bipolar disorder”. The Journal of Clinical Psychiatry. 64 (2): 161—74. PMID 12633125. doi:10.4088/JCP.v64n0209.
- Krieke LV, Jeronimus BF, Blaauw FJ, Wanders RB, Emerencia AC, Schenk HM, Vos SD, Snippe E, Wichers M, Wigman JT, Bos EH, Wardenaar KJ, Jonge PD (jun 2016). „HowNutsAreTheDutch (HoeGekIsNL): A crowdsourcing study of mental symptoms and strengths” (PDF). International Journal of Methods in Psychiatric Research. 25 (2): 123—44. PMC 6877205 . PMID 26395198. doi:10.1002/mpr.1495. hdl:11370/060326b0-0c6a-4df3-94cf-3468f2b2dbd6. Arhivirano iz originala (PDF) 02. 08. 2019. g. Pristupljeno 04. 06. 2021.
- McGorry PD, Mihalopoulos C, Henry L, Dakis J, Jackson HJ, Flaum M, Harrigan S, McKenzie D, Kulkarni J, Karoly R (februar 1995). „Spurious precision: procedural validity of diagnostic assessment in psychotic disorders”. The American Journal of Psychiatry. 152 (2): 220—3. CiteSeerX 10.1.1.469.3360 . PMID 7840355. doi:10.1176/ajp.152.2.220.
- Moncrieff J, Cohen D (2005). „Rethinking models of psychotropic drug action”. Psychotherapy and Psychosomatics. 74 (3): 145—53. PMID 15832065. S2CID 6917144. doi:10.1159/000083999.
- Burke, C. (februar 2000). „Psychiatry: a "value-free" science?”. Linacre Quarterly. 67/1: 59—88. S2CID 77216987. doi:10.1080/20508549.2000.11877569.
- „What is Cognitive-Behavioral Therapy?”. National Association of Cognitive-Behavioral Therapists. Pristupljeno 20. 9. 2006.
- Van Os J, Gilvarry C, Bale R, Van Horn E, Tattan T, White I, Murray R (maj 1999). „A comparison of the utility of dimensional and categorical representations of psychosis. UK700 Group”. Psychological Medicine. 29 (3): 595—606. PMID 10405080. doi:10.1017/s0033291798008162.
- Walker, Evelyn; Young, Perry Deane (1986). A Killing Cure (1st izd.). New York: H. Holt and Co. ISBN 978-0-03-069906-1. OCLC 12665467.
- Williams JB, Gibbon M, First MB, Spitzer RL, Davies M, Borus J, Howes MJ, Kane J, Pope HG, Rounsaville B (avgust 1992). „The Structured Clinical Interview for DSM-III-R (SCID). II. Multisite test-retest reliability”. Archives of General Psychiatry. 49 (8): 630—6. PMID 1637253. doi:10.1001/archpsyc.1992.01820080038006.
- Hiruta, Genshiro (jun 2002). Beveridge, Allan, ur. „Japanese psychiatry in the Edo period (1600-1868)”. History of Psychiatry. 13 (50): 131—51. S2CID 143377079. doi:10.1177/0957154X0201305002.
