Pljevaljska bitka
| Pljevaljska bitka | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Drugog svetskog rata u Jugoslaviji | |||||||
 Smotra crnogorskih partizana uoči Pljevaljske bitke, decembra 1941. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
.svg){kind=small} NOVJ |
 Kraljevina Italija | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
| kapetan Arso Jovanović | general Đovani Espozito | ||||||
| Uključene jedinice | |||||||
| Crnogorski NOP odred za operacije u Sandžaku | delovi alpske divizije „Pusterija“ | ||||||
| Jačina | |||||||
| 3.500 – 4.800[1] | 1.800[2] | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| oko 507 izbačenih iz stroja | oko 487 izbačenih iz stroja | ||||||
Napad na Pljevlja 1. decembra 1941. godine izvršio je Crnogorski NOP odred za operacije u Sandžaku. Grad je branio jaki italijanski garnizon, a teške borbe vođene su do 2. decembra u zoru, kada su se partizani povukli iz zauzetih delova grada.
U borbama je ubijeno 117 i ranjeno 222 italijanskih vojnika (uključujući i okršaje 2-6. decembra), a zarobljena su 83 vojnika i 5 oficira.[3] Crnogorski NOP odred je imao 237 mrtvih i 270 ranjenih boraca.[3] Neuspeh je demoralisao veliki broj boraca, pa ih se oko 2.500 vratilo kućama, a samo 700 ostalo u Odredu.
Napad na Pljevlja izvršen je odlukom Štaba odreda, a po naređenju Glavnog štaba NOP odreda Crne Gore i Boke, iako je naređenje Vrhovnog štaba NOPOJ-a bilo da se napad obustavi, a odred uputi u Sandžak u susret partizanskim jedinicama koje su se povlačile iz zapadne Srbije.[4]
Formiranje Crnogorsko-sandžačkog odreda[uredi | uredi izvor]
Početkom novembra 1941. godine u Crnu Goru je stigao delegat Vrhovnog štaba i CK KPJ Ivan Milutinović, sa zadatkom da preuzme komandu na Glavnim štabom NOP odreda za Crnu Goru i Boku i reorganizuje partizanske jedinice u Crnoj Gori. U skladu sa razvojem neprijateljske ofanzive u zapadnoj Srbiji i Šumadiji, Vrhovni štab je naredio da se od jednog dela crnogorskih partizanskih snaga formira jedan jači odred od oko 3.000 boraca i da se uputi u Sandžak u susret partizanskim snagama koje su se povlačile iz Srbije.[4]
Glavni štab NOPO Crne Gore i Boke je 15. novembra izvršio reorganizaciju partizanskih jedinica i formirao Crnogorski NOP odred za operacije u Sandžaku, jačine devet bataljona sa ukupno 3.690 boraca. Za komandanta Odreda imenovan je Arso Jovanović, a za političkog komesara Bajo Sekulić.[5]
Pošto je odred sačinjavalo devet bataljona sa teritorije čitave Crne Gore, oni su se okupili tek 26. novembra u rejonu Njegovuđe, a 30. novembra su stigli u okolinu Pljevalja.
Italijanske snage u Pljevljima[uredi | uredi izvor]
Italijanski garnizon u Pljevljima sačinjavali su delovi alpske divizije „Pusterija“ ukupne jačine oko 2.000 vojnika i oficira. Štab divizije je bio obavešten o pripremama, snagama i vremenu napada partizanskih jedinica, pa je preduzeo utvrđivanje i organizaciju odbrane i komandovanja u toku bitke.
Grad Pljevlja je, u vreme partizanskog napada, imao nešto manje od 6.000 stanovnika, a smešten je u kotlini opasanoj kamenim brdima. Između reke Ćehotine i malog Pljevaljskog polja nalazi se brdo Stražica, gde je bilo glavno italijansko uporište. Tu su bile raspoređene dve artiljerijske baterije sa 8 minobacača, izgrađena mitraljeska gnezda i postavljeni reflektori za osvetljenje objekata oko grada za praćenje prolaza partizanskih jedinica.
Istočno i severoistočno od grada nalazi se brdo Golubinje, koje Italijani nisu zaposeli, a južno od manastira Svete Trojice, na ivici varoši uzdiže se brdo Glavica, koje su zaposeli i utvrdili rovovima i bodljikavom žicom. Južno od brda Veliki i Mali Bogiševac nalazila se vojna kasarna od nekoliko prizemnih zgrada.
Na prilazima gradu bili su iskopani rovovi u kojima su postavljeni mitraljezi i puškomitraljezi. Osim dominantnih uporišta oko grada, Italijani su utvrdili i organizovali za odbranu mnoge zgrade. Na raskrsnicama su postavljena automatska oružja za dejstva na pojedine poprečne ulice. Najbolje su bile utvrđene osnovne škole, pošta, električna centrala, Pljevaljska gimnazija i Husein-pašina džamija. Štab divizije je bio smešten u tadašnjoj novoizgrađenoj zgradi osnovne škole, koja se od 1950. godine koristi kao zgrada gimnazije.[6]
Plan napada[uredi | uredi izvor]
Dok su se bataljoni Crnogorskog NOP odreda za operacije u Sandžaku prikupljali u okolini Pljevalja, Štab Odreda je 27. novembra izdao naređenje o napadu. Za neposredni napad na grad Štab je predvideo sedam bataljona, a za obezbeđenje i sprečavanje eventualne pomoći italijanskom garnizonu iz Prijepolja, Priboja, Rudog i Čajniča dva bataljona.
Štab odreda je preko mesnog komiteta KPJ za Pljevlja i partijske ćelije u gradu prikupio približno tačne podatke o neprijateljskim snagama, o njihovom naoružanju i rasporedu.
Radi lakšeg komandovanja sve snage su grupisane u tri napadne kolone, prema rasporedu i pravcu njihovog kretanja. Istočnom grupom bataljona, koju su sačinjavali Komski i Jezero-goranski bataljon, komandovali su komandant i politički komesar odreda Arso Jovanović i Bajo Sekulić. Posebnu napadnu kolonu činio je bataljon "Peko Pavlović" pod komandom zamenika komandanta Radovana Vukanovića. Zapadnu grupu bataljona sačinjavali su: Lovćenski bataljon, bataljon „Bijeli Pavle“, Zetski i Uskočko-drobnjački bataljon pod komandom zamenika političkog komesara odreda Boška Đuričkovića.[7]
Prema planu napad je trebalo da počne 1. decembra u 4 sata ujutro, a sve pripreme za napad bile su završene do 30. novembra. Tada je u Štab odreda došao Vojo Leković, politički komesar Glavnog štaba NOP odreda Sandžaka i član Okružnog komiteta KPJ za Sandžak, sa izričitim naređenjem Vrhovnog štaba NOPOJ da se obustavi napad na Pljevlja. Štabu odreda, a posebno Glavnom štabu za Crnu Goru i Boku, i ranije je bio poznat negativan stav Vrhovnog štaba po pitanju napada na Pljevlja. Komandant i komesar su, uprkos svemu, ostali pri svojoj odluci, smatrajući da bi se svako odlaganje negativno odrazilo na borce. Tako je zanemareno naređenje Vrhovnog štaba i sa puno optimizma u siguran ishod bitke se pošlo u napad.
Napad na Pljevlja[uredi | uredi izvor]
Pošto su se bataljoni u toku 29. i 30. novembra prikupili i odmorili, bili su spremni za napad. Svakom bataljonu dodeljeni su vodiči iz mesne partizanske čete i mesnog komiteta KPJ.
Jezero-šaranski i Komski bataljoni iz istočne kolone najranije su pristigli na položaje, odakle su odmah pošli na juriš. Italijani su otvorili vatru prema unapred pripremljenom planu, a reflektorima su osvetljavali zemljište kako bi vatra bila što preciznija. Pola sata kasnije, bataljoni su uspeli da prodru u grad prema objektima za napad.
Na brdu Stražici, koje je činilo okosnicu italijanske odbrane, Komski bataljon je izvršio nekoliko juriša na prvu, a zatim na drugu liniju rovova, koji su bili ograđeni bodljikavom žicom. Odbrana na brdu Stražici nije bila ozbiljnije ugrožena ni posle napada bombaških grupa, a manji delovi partizanskih jedinica su uspeli da prodru u grad.
Delovi istočne napadne kolone likvidirali su italijansku posadu u gimnaziji. Bilo je više mrtvih i ranjenih boraca, a među njima i komandant Jezero-šaranskog bataljona Dušan Obradović i zamenik političkog komesara Vuk Knežević, narodni heroji, koji su poveli borce na juriš. U prvom jurišu osvojeno je Golubinje, a deo snaga je prodro do kuće Šećerovića u gradu gde se do početka napada nalazio komandant italijanske divizije, koji se na vreme sklonio u kasarnu. Italijani su se iz gimnazije, kuće Šećerovića i ovog rejona povukli u osnovnu školu, koja je bila dobro utvrđena za odbranu.[8]
Bataljon "Peko Pavlović" napadao je kao zasebna kolona, ali dosta neorganizovano tako da su, vatrom sa utvrđene Glavice, ovaj napad Italijani odbili. Bataljon je uspeo, uz velike gubitke, da zauzme Dom zdravlja, gde je zarobljeno 30 italijanskih vojnika. Za to vreme je i Lovćenski bataljon u silovitom jurišu likvidirao italijansko uporište u zgradama kod Senjaka. Ali uzastopni napadi na rejon muslimanskog groblja i logora Dolovi bili su odbijeni. Deo ovog bataljona ostao je odsečen u gradu u toku čitavog narednog dana vodeći teške borbe. Tom prilikom je pretrpeo izuzetno velike gubitke.
Zetski bataljon i bataljon „Bijeli Pavle“ iz sastava zapadne napadne kolone izvršili su nekoliko uzastopnih juriša na utvrđene objekte Belibegovo brdo, Dolove i Mali Bogiševac, gde su zarobili oko 30 Italijana, ali ove objekte nisu zauzeli. Bataljoni su bili izloženi koncentričnom vatrom iz minobacača i mitraljeza i oko 8:00 časova su bili prisiljeni da se povuku. Italijani su snažnom artiljerijskom vatrom i pokretom manjih delova prešli u gonjenje.[9]
Ni napad Uskočko-drobnjačkog bataljona sa zapadne strane na grad, posebno na električnu centralu i školu u Seratu, nije uspeo iako su ovi objekti privremeno bili zauzeti. Zarobljeno je i oko 30 Italijana. Ni napad na zgradu Sreskog načelstva nije dao očekivane rezultate usled snažnog i organizovanog otpora. Najveći deo ovog bataljona ostao je u gradu i u toku čitavog narednog dana. Preostali delovi povukli su se iz grada tek naredne noći.
U toku noćnog napada 1. decembra italijanska odbrana Pljevalja nije ni načeta i pored toga što su jedinice na nekim pravcima ušle u grad. Sve utvrđene objekte Italijani su zadržali, a neke zauzete povratili. Partizanske jedinice koje su se povlačile iz grada odstupale su u neredu, a mnogi borci su se direktno vraćali kućama.
Napad nije uspeo jer se veći deo snaga povukao iz grada do oko 8:00 časova, a svaka veza između jedinica koje su se povukle i onih delova koji su ostali u gradu bila je prekinuta.
Jedinice koje su ostale u gradu vodile su izolovane borbe bez ikakve pomoći spolja. Njima su jedino pružili pomoć pojedini stanovnici, koji su borce sklanjali u svoje domove i davali im uputstva kako i kuda da se naredne noći izvuku iz grada. Borci su puškama i bombama odbijali napade Italijana sve dok ovi nisu privukli artiljerijska oruđa; mnoge kuće su dignute u vazduh. Čitavog dana vodile su se borbe oko zauzetih objekata u gradu. Tek naredne noći preostali borci su se pod borbom i na juriš probili iz grada u više pravaca, a iznet je i jedan broj ranjenika.
Za vreme napada na Pljevlja, iz Prijepolja je odmah upućena jedna italijanska motorizovana kolona u pomoć pljevaljskom garnizonu. Na Savinom Laktu sačekao ih je u zasedi Bataljon "18. oktobar“ i primorao je da se povuče. Tada je zarobljeno 68 vojnika, 12 kamiona i jedna radio-stanica. I ponovni napad drugog dana nije uspeo pa su se Italijani ponovo morali povući, uz gubitke od 25 mrtvih i više ranjenih. Tek u trećem napadu 4. decembra Italijani su uspeli da odbace partizanske snage sa ovog pravca i da se probiju u Pljevlja.
Prilikom nastupanja prema Pljevljima, italijanske snage streljale su 6. i 7. decembra preko stotinu stanovnika okolnih sela, uglavnom žena, staraca i dece.
Gubici[uredi | uredi izvor]
Neposredni gubici Crnogorskog NOP odreda za operacije u Sandžaku u napadu na Pljevlja bili su izuzetno veliki; svaki sedmi borac je izbačen iz stroja. Ukupno je bilo 237 mrtvih i 270 ranjenih. Među poginulima su bili i narodni heroji:
- Dušan Obradović, komandant Jezero-šaranskog bataljona
- Vuk Knežević, zamenik političkog komesara Jezero-šaranskog bataljona
- Lazar Radojević, pomoćnik političkog komesara bataljona „Peko Pavlović“
- Petar Jovićević, borac-puškomitraljezac Lovćenskog bataljona
Prema izveštaju komandanta italijanske divizije "Pusterija" italijanski gubici su iznosili 389 poginulih i ranjenih boraca (uključujući i okršaje 2-6. decembra). Italijanske snage koje su intervenisale prema Pljevljima imale su 88 poginulih i zarobljenih vojnika.
Uzroci neuspeha[uredi | uredi izvor]
Razlozi neuspeha napada Crnogorskog NOP odreda na Pljevlja bili su višestruki. Glavni razlog je bio napad sa tek formiranim jedinicama bez dovoljno iskustva. Italijani su u Pljevljima bili dobro utvrđeni i višestruko bolje opremljeni i naoružani. Raspolagali su artiljerijom, minobacačima i reflektorima za osvetljenje.[10]
Crnogorski NOP odred za operacije u Sandžaku bio je sastavljen od dobrovoljaca, hrabrih ali na brzinu skupljenih boraca. Bataljoni nisu bili učvršćeni, naoružani i osposobljeni za napad na utvrđeni garnizon. Oni su raspolagali jedino lakim pešadijskim naoružanjem, a štabovi nisu imali dovoljno ratnog iskustva.
Neuspeh u napadu na Pljevlja imao je negativne posledice na dalji razvoj NOP na teritoriji Crne Gore, a posebno u onim krajevima odakle je izginuo veći broj boraca. Četnici su se koristili ovim neuspehom kao konkretnom potvrdom svoje teze o nerealnosti vođenja oružane borbe protiv okupatora i besmislici oružanog ustanka u celini.
Ratni zločini[uredi | uredi izvor]
Tokom bitke za Pljevlja italijanske snage počinile su brojne ratne zločine. Za vreme borbi pripadnici divizije "Pusterija" ubili su 23 građanina nekontrolisanom artiljerijskom vatrom, i porušili 75 kuća. Nakon bitke streljano je 65 civila osumnjičenih za saradnju sa ustanicima. U danima posle bitke, divizija je spalila 5 srpskih sela i ubila 119 meštana. Šteta prouzrokovana pljačkom iznosila je 15.000.000 tadašnjih dinara.[11]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Živković 2019, str. 147.
- ^ Živković 2019, str. 148.
- ^ a b Živković 2019, str. 159.
- ^ a b Živković 2019, str. 144.
- ^ Živković 2019, str. 146.
- ^ Živković 2019, str. 149.
- ^ Živković 2019, str. 150.
- ^ Živković 2019, str. 150-151.
- ^ Živković 2019, str. 155.
- ^ Živković 2019, str. 163.
- ^ Živković 2019, str. 164.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- dr Gojko Miljanić "Velike bitke na jugoslovenskom ratištu 1941-1945", „Narodna knjiga“ Beograd 1989. godina
- Špiro Lagator, Đuro Batrićević: PLjEVALjSKA BITKA, Književne novine, Beograd 1990
- Živković, Milutin (2019). „Bitka za Pljevlja 1. decembra 1941. godine” (PDF). Vojnoistorijski glasnik. Beograd: Institut za strategijska istraživanja. 2.
