Ravnodnevica

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Datum i vreme po UT-u
ekvinocija i solsticija na Zemlji[1]
događaj ravnodnevica solsticij ravnodnevica solsticij
mesec mart jun septembar decembar
godina
dan vreme dan vreme dan vreme dan vreme
2010. 20. 17:32 21. 11:28 23. 03:09 21. 23:38
2011. 20. 23:21 21. 17:16 23. 09:04 22. 05:30
2012. 20. 05:14 20. 23:09 22. 14:49 21. 11:12
2013. 20. 11:02 21. 05:04 22. 20:44 21. 17:11
2014. 20. 16:57 21. 10:51 23. 02:29 21. 23:03
2015. 20. 22:45 21. 16:38 23. 08:20 22. 04:48
2016. 20. 04:30 20. 22:34 22. 14:21 21. 10:44
2017. 20. 10:28 21. 04:24 22. 20:02 21. 16:28
2018. 20. 16:15 21. 10:07 23. 01:54 21. 22:23
2019. 20. 21:58 21. 15:54 23. 07:50 22. 04:19
2020. 20. 03:50 20. 21:44 22. 13:31 21. 10:02
2021. 20. 09:37 21. 03:32 22. 19:21 21. 15:59
Prikaz položaja Zemlje i Sunca za 4 godišnja doba.
Nebeski ekvator i ekliptika.

Ravnodnevnica ili ekvinocij (lat. aequinoctium: jednakonoćje) dan je kada noć i obdanica jednako traju.[2][3] Postoje dve ravnodnevice: prolećna i jesenja. Prolećna ravnodnevica je, uglavnom, 20. marta i označava početak proleća na severnoj hemisferi, a jesen na južnoj. Jesenja ravnodnevica je najčešće 22. septembra i označava početak jeseni na severnoj, a proleća na južnoj hemisferi. Datum ravnodnevica može da osciluje jedan dan u zavisnosti od godine. Razlog je što tropska godina traje šest sati duže od neprestupne kalendarske godine. Tačan datum ravnodnevnice je dan kada Sunce bude u gama (prolećna ravnodnevica), odnosno u omega tački (jesenja ravnodnevica), to jest kada preseče nebeski ekvator pri svom kretanju po ekliptici.

Sunce na svom prividnom kretanju po ekliptici prolazi kroz prolećnu tačku u trenutku proljećne ravnodnevice i jesenju tačku u trenutku jesenje ravnodnevice. Tada je dnevni luk jednak noćnom, te obdanica i noć traju po 12 sati. Prolećna i jesenja tačka nemaju stalan položaj među zvezdama, već se godišnje pomiču za 50,25" ususret Suncu (precesija ravnodnevica). Razlog je precesija Zemljine ose. Zbog pomaka, Sunčeva godina (tropska godina) je kraća za 20 minuta od zvezdane (sideričke) godine.[4] Za vreme ravnodnevice smerovi izlaska i zalaska Sunca su najbliži tačnim smerovima istoka i zapada, a u trenutku ravnodnevice Sunčevi zraci obasjavaju Zemljin ekvator pod pravim uglom. Trajanje dana i noći iznosi približno 12 sati, ali zbog delovanja Zemljine atmosfere nije potpuno jednako. Od 2008. do 2101. godine, proletna ravnodnevnica pada 19. ili češće 20. marta.[5]

Proletna tačka je jedno od dva presecišta nebeskog ekvatora i ekliptike, gde Sunce u prividnom godišnjem kretanju prelazi s južne na severnu nebesku hemisferu, što se dogodi oko 21. marta. Tada je astronomski početak proleća. Zbog Zemljine precesije i nutacije, proleća tačka neprestano se pomiče među zvezdama i danas se nalazi u sazvežđu Riba, a nosi znak Ovna, jer je u doba kada je današnji znak standardizovan bila u tom sazvežđu. Za vreme Platonove godine prolećna tačka opiše puni krug po ekliptici.[6]

Jesenja tačka je jedno od dva presecišta ekliptike i nebeskog ekvatora, u kojem Sunce u prividnom godišnjem kretanju sa severne nebeske hemisfere prelazi na južnu, što se dogodi oko 23. septembra. Tada je astronomski početak jeseni. Zbog Zemljine precesije i nutacije, jesenja tačka neprestano se pomiče među zvezdama i danas se nalazi u sazvežđu Devica, a nosi znak Vage, jer je u doba kada je današnji znak standardiziran bila u tom sazvežđu.[7]

Uticaj Zemljine putanje na klimu[uredi | uredi izvor]

Pri obilaženju Sunca, os Zemljine vrtnje zauzima sasvim određen položaj. Ona nije normalna na ravan kretanja, već je od normale otklonjenja za 23,44° (nagib ose). Za jednaki ugao, ugao priklona ili inklinacije, nagnut je i ekvator prema ravni kretanja (ekliptika). Taj nagib ose Zemljine vrtnje dovodi do posledica koje su od velike važnosti za čovečanstvo, do promene godišnjih doba. Smer kojim se Zemlja kreće oko Sunca isti je kao i smer vrtnje. Zemlja obilazi oko Sunca kao što se zakreće desni vijak, koji napreduje na severnu stranu.

Ekliptika[uredi | uredi izvor]

Neposredne astronomske posledice Zemljinog obilaska oko Sunca (revolucije Zemlje) jesu prividno kretanje Sunca (godišnje kretanje Sunca) i godišnja promena noćnog neba. Promatrajući Sunce, projicira se u neko područje neba (nebeska sfera); na primer 23. septembra Sunce se vidi u sazvežđu Device. Spojnica povučena od Zemlje do Sunca prema nebeskoj sferi stalno se zakreće u toku našeg kretanja. Slika Sunca na nebu „neprestano beži”, i to takođe u smislu vrtnje desnog vijka. Kružnica kojom se Sunce prividno kreće među zvezdama zove se ekliptika. Kretanje Sunca odvija se ekliptikom od zapada prema istoku, što je upravo suprotno smeru dnevnog kretanja nebeske sfere. Kretanje Sunca među zvezdama je optička varka, nastala posmatranjem Sunca s pokretne Zemlje. Sazvežđa kroz koja Sunce na taj način „prolazi” zovu se sazvežđima zodijaka ili životinjskog pojasa. Kako puni ugao (360°) ima otprilike isto toliko stupnjeva koliko u godina ima dana, Sunce će ekliptikom u jednom danu prelaziti oko 1°.

Sunce se kreće među zvezdama koje se nalaze na dnevnoj strani nebeske sfere, ali to njegovo relativno pomicanje se ne zapaža direktno. Zato se na noćnoj strani vidi da se zvezde smenjuju iz dana u dan, od meseca do meseca. Menja se vidljivo područje noćnog neba. Budući da se spojnica od Sunca do Zemlje prema nebeskoj sferi zakreće na istok, novo zvezdano područje niče na istočnom obzoru. Zaključuje se da se godišnje kretanje neba odvija od istoka prema zapadu, isto kao i dnevno kretanje neba, a suprotno od godišnjeg kretanja Sunca među zvezdama.[8]

Godišnja doba[uredi | uredi izvor]

S obzirom na položaj Zemljinog ekvatora prema smeru Sunčevih zraka, razlikuju se u toku godine 4 važna trenutka, a to su počeci godišnjih doba. Za datume početaka godišnjih doba uslovno se uzima: proleće 21. marta, leto 21. juna, jesen 23. septembra i zima 21. decembra, jer tom pravilnom izmenom najčešće i započinju godišnja doba. U tim važnim trenucima Sunce je projektovano u 4 glavne tačke ekliptike: prolećnu, letnju, jesenju i zimsku tačku. Ako se posmatraju iz položaja Sunca, zapaziće se da su one razmaknute za pravi ugao.

Odnos Zemlje i Sunca 21. marta i 23. septembra je takav da tih dana smer linije koji spaja centar Zemlje s centrom Sunca prolazi tačno uzduž ravni ekvatora, dok je Zemljina osa vrtnje normalna na tu spojnicu. Sunčevi zraci padaju stoga normalno na sva mesta koja se nalaze na Zemljinom ekvatoru. Drukčije rečeno, na mestima sa zemljopisnom širinom 0°, Sunce će se u gornjoj kulminaciji naći u zenitu. Na Zemljinim polovima, gde je zemljopisna širina +90° ili -90°, Sunce će „ležati” na obzoru. Obasjana su mesta svih zemljopisnih širina. Tih datuma Sunce će preseći nebeski ekvator. Početkom proleća, 21. marta, Sunce će proći prolećnom tačkom ♈ koja se nalazi u sazvežđu Ovna. Početkom jeseni, 23. septembra, Sunce će proći jesenjom tačkom ♎ koja se nalazi u sazvežđu Vage. U oba trenutka dužina dana i noći jednaka je na celoj Zemlji, te se ti dani nazivaju ravnodnevice ili ekvinociji.

Posle početka proleća, Zemlja putuje oko Sunca tako da joj je područje Severnog pola sve više okrenuto Suncu. Dana 21. juna, kada Sunce prolazi kroz letnju tačku ♋' koja se nalazi u sazvežđu Raka, Sunčevi zraci obasjavaju celi severni ledeni pojas i Sunce je tamo iznad obzora. Paralela na severnoj zemljopisnoj širini 66° 33′ 39″ S čitav je dan obasjana Suncem. Ona se naziva severnom polarnicom (polarni krug). Istog trenutka Sunčevi zraci padaju normalno na mesta severne zemljopisne širine 23° 26′ 21″ S, te će u tim mestima Sunce u toku dana proći kroz zenit. Severnije od tih mesta Sunce nikada ne može proći kroz zenit. Paralela na severnoj zemljopisnoj širini 23° 26′ 21″ S zove se severna ili Rakova obratnica. Na svom „putu” prema severu Sunce je „zastalo”, te će posle tog datuma obasjavati vertikalno mesta sa zemljopisnim širinama manjim od 23° 26′ 21″ S. To je razlog zašto se prvi dan leta naziva letnjim suncostajem ili solsticijem. Do tog dana Sunce se nebeskom sferom udaljavalo od ekvatora, a posle tog dana mu se približava.

S dolaskom u jesenju tačku, Sunce će tlo na ekvatoru ponovno obasjavati pod pravim uglom. S daljim putovanjem Zemlje po stazi Sunce prvog dana zime, 21. decembra, prividno stiže u zimsku tačku ♑ koja se nalazi u sazvežđu Jarca. Sada je stanje na Zemljinoj južnoj hemisferi potpuno jednako stanju koje je prvog dana leta vladalo na severnoj. To je zimski suncostaj. Sunce prolazi kroz zenit kroz mesta južne zemljopisne širine 23° 26′ 21″ J, a paralela se naziva južnom ili Jarčevom obratnicom. Na Južnom polu je tada visina Sunca 23,5° iznad obzora. Sva mesta južne zemljopisne širine 66° 33′ 39″ J, jedan su čitav dan obasjana Suncem; tu je južna polarnica. Južnija mesta obasjana su i više od jednog dana. Na samom Južnom polu rasveta traje polovinu godine.

Godišnji ciklus završava s povratkom Sunca u prolećnu tačku. To je ciklus promene godišnjih doba ili sezona, nazvan tropska ili Sunčeva godina. Praćenje perioda izmene godišnjih doba bilo je jednim od najvažnijih praktičkih zadataka astronomije u prošlosti, zbog važnosti koju ta izmena ima u ljudskoj delatnosti. Stoga je već vrlo rano i u pojedinačnim, međusobno odvojenim civilizacijama, postignuta visoka tačnost određivanja trajanja godine. Tropska ili Sunčeva godina je jednaka 365 d 5 h 48 min 46 s ili 365,24219 dana.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Američka mornarička zvjezdarnica (10. lipnja 2010.). "Earth's Seasons: Equinoxes, Solstices, Perihelion, and Aphelion, 2000-2020" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. avgust 2014)
  2. ^ „Equinoxes”. Astronomical Information Center. United States Naval Observatory. 14. 6. 2019. Arhivirano iz originala 25. 5. 2019. g. Pristupljeno 9. 7. 2019. „On the day of an equinox, the geometric center of the Sun's disk crosses the equator, and this point is above the horizon for 12 hours everywhere on the Earth. However, the Sun is not simply a geometric point. Sunrise is defined as the instant when the leading edge of the Sun's disk becomes visible on the horizon, whereas sunset is the instant when the trailing edge of the disk disappears below the horizon. These are the moments of first and last direct sunlight. At these times the center of the disk is below the horizon. Furthermore, atmospheric refraction causes the Sun's disk to appear higher in the sky than it would if the Earth had no atmosphere. Thus, in the morning the upper edge of the disk is visible for several minutes before the geometric edge of the disk reaches the horizon. Similarly, in the evening the upper edge of the disk disappears several minutes after the geometric disk has passed below the horizon. The times of sunrise and sunset in almanacs are calculated for the normal atmospheric refraction of 34 minutes of arc and a semidiameter of 16 minutes of arc for the disk. Therefore, at the tabulated time the geometric center of the Sun is actually 50 minutes of arc below a regular and unobstructed horizon for an observer on the surface of the Earth in a level region” 
  3. ^ „ESRL Global Monitoring Division - Global Radiation Group”. NOAA. www.esrl.noaa.gov (na jeziku: engleski). U.S. Department of Commerce. Pristupljeno 9. 7. 2019. 
  4. ^ Ekvinokcij ili ravnodnevica,[1] "Hrvatska enciklopedija", Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2014.
  5. ^ „Nadnevci proljetne ravnodnevnice”. Arhivirano iz originala 15. 07. 2014. g. Pristupljeno 25. 04. 2021. 
  6. ^ proljetna točka, [2] "Hrvatska enciklopedija", Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2014.
  7. ^ jesenska točka, [3] "Hrvatska enciklopedija", Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2014.
  8. ^ Vladis Vujnović : "Astronomija", Školska knjiga, 1989.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Ravnodnevica na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Равнодневица&oldid=25913631”