Radoslav Grujić

Radoslav Grujić
Lični podaci
Datum rođenja	(1878-06-29)29. jun 1878.
Mesto rođenja	Zemun, Austrougarska
Datum smrti	25. maj 1955.(1955-05-25) (76 god.)
Mesto smrti	Hvar, FNRJ
Obrazovanje	Univerzitet u Beču, Filozofski fakultet Sveučilišta u Zagrebu
Naučni rad
Polje	teologija, istorija

Radoslav Grujić (Zemun, 29. jun 1878 — Hvar, 25. maj 1955) bio je srpski pravoslavni teolog, istoričar, univerzitetski profesor i akademik.

Biografija

Rođen je u Zemunu u učiteljskoj porodici od oca Miloša i majke Mileve rođene Ilić.

Školovanje

Posle završene gimnazije u Zemunu, bio je učenik bogoslovije u Sremskim Karlovcima (1899). Studirao je prava u Beču 1908. i filozofiju u Zagrebu 1911. Tokom studija radio je kao pomoćnik paroha u Zemunu, a zatim kao profesor-katiheta u gimnaziji u Bjelovaru.

U toku Prvog svetskog rata, austrougarske vlasti su ga uhapšen kao veleizdajnika (1914), zatim ja zatvoren, a potom duže vreme konfiniran. U Zagrebu je odbranio doktorsku disertaciju 1919.

Međuratni period

Godine 1919, — 1920. radio je kao profesor u Beogradu, a zatim je prešao na novoosnovani Filozofski fakultet u Skoplju, gde je predavao nacionalnu istoriju (1920—1937). U periodima 1930 — 1933. i 1935-1937. bio je i dekan tog fakulteta. Pokrenuo je i uređivao Glasnik Skopskog naučnog društva, osnovao je Muzej Južne Srbije i pokrenuo je njegovo glasilo. Angažovanje na ostvarivanju tadašnje državne politike prema Makedoniji nije tendencijom obojilo njegove naučne radove. U ruševinama manastira Svetih arhangela u Prizrenu pronašao je 1927. posmrtne ostatke cara Dušana koji se sada nalaze u crkva Svetog Marka u Beogradu.

Od 1937. godine profesor je istorije Srpske Crkve na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu. Dopisni član Srpske kraljevske akademije je od 1939. godine. Godine 1945. udaljen je sa beogradskog univerziteta i lišen nacionalne časti. Objavio je preko 270 naučnih radova od kojih se mnogi odnose na opštu istoriju hrišćanske Crkve. Poznat je njegov udžbenik, „Stara i savremena hrišćanska Crkva”, Beograd 1920.

Po dolasku u Beograd, pristupio je prikupljanju materijala za muzejsku zbirku i evidentiranju crkveno-umetničkih predmeta u zemlji i inostranstvu. Protojereji Lazar Mirković i Radoslav Grujić obišli su 1937. godine, uz materijalnu pomoć Srpske pravoslavne crkve, Rumuniju i Mađarsku i registrovali najznačajnije srpske spomenike i ostale umetničke vrednosti u tim zemljama. Početkom 1940. godine, nabavljene su vitrine za izlaganje muzejskih eksponata, a otvaranje postavke Muzeja predviđeno je za mesec oktobar 1940. Novonastale predratne prilike omele su ostvarivanje ove zamisli, i juna meseca iste godine sve osoblje Crkvenog muzeja razrešeno je svojih dužnosti. Ovo je kratko trajalo, jer je već 1942. godine Radoslav Grujić ponovo postavljen za upravnika Muzeja i na tom položaju je ostao sve do 1948. godine kada ga je nasledio Svetozar St. Dušanić (upravnik Muzeja od 1948. do 1990).

Drugi svetski rat

Tokom Drugog svetskog rata je radio na zbrinjavanju srpskih izbeglica iz ratnih područja i na prikupljanju materijala i svedočanstava o genocidu nad Srbima.

Aprila 1942. zajedno sa kustosom Muzeja kneza Pavla, Miodragom Grbićem, koristeći se ličnim poznanstvom i blagonaklonošću, ratnog savetnika pri Upravnom štabu za Srbiju, majora Johana Albrehta fon Rajsvica, uspeli su da obezbede prenos moštiju srpskih svetitelja kneza Lazara iz manastira Bešenovo, te oskrnavljene mošti cara Uroša iz manastira Jazak i despota Stefana Štiljanovića iz manastira Šišatovac, u okupirani Beograd. Tom prilikom je konstatovano da su bile opljačkane sve dragocenosti koje su se nalazile sa moštima.

Crkveno blago nestalo tokom rata

Početkom 1946. godine je predložio je najvišim crkvenim vlastima da zatraže od državnih vlasti da se u Beograd prenese sve kulturno-istorijsko blago Srpske crkve koje je u toku Drugog svetskog rata odneseno iz crkava i manastira Srpske pravoslavne crkve sa područja NDH. Ovaj predlog Radoslava Grujića prihvatio je Sveti arhijerejski sinod i ujedno ga umolio da sačini elaborat o načinu registrovanja i vraćanja odnetih crkveno-umetničkih predmeta. Ubrzo je i formirana komisija koju su sačinjavali predstavnici crkvenih i državnih vlasti, a koja je trebalo da identifikuje sve dragocenosti koje su u toku Drugog svetskog rata, u četrdeset vagona, prenete u Zagreb.

Naredbom Ministarstva prosvete, od oktobra meseca 1945. godine, sve to umetničko blago trebalo je da se vrati Srpskoj crkvi. Međutim, u toku rada Komisije izdato je naknadno naređenje od strane Komiteta za kulturu i umetnost pri vladi FNR Jugoslavije „da se Srpskoj pravoslavnoj crkvi imaju predati samo kulturno-istorijski i drugi predmeti Srpske pravoslavne crkve, manastira itd., koji su odneseni sa teritorije NR Srbije i njenih oblasti (Vojvodina), a sada se nalaze pohranjeni u Zagrebu. Predmeti sa teritorije NR Hrvatske i dalje ostaju na istom području“.

Crkvene dragocenosti čije je vraćanje odobreno, dopremljene su aprila meseca 1946. godine, u jedanaest vagona, u Beograd. Celine koje su pripadale pojedinim manastirima i crkvama - kao ikonostasi - vraćene su, gde je to bilo moguće, na svoja prvobitna mesta, a ostali predmeti deponovani su u posebne prostorije Patrijaršije.

Posleratni period

Kažnjen je udaljavanjem s Beogradskog univerziteta, presudom od 3. aprila 1945. U presudi se kao ključni dokaz kolaboracija s okupatorom navodi njegov predlog Nedićevoj vladi da organizuje Odbor za registrovanje i opis uništenih Srpskih nacionalnih dragocenosti za vreme Drugog svetskog rata.

Lišen je 1. septembra 1945. godine srpske nacionalne časti, jer su njegova predavanja na Kolarčevom univerzitetu prenošena na Radio Beogradu, tada u službi nemačkih okupacionih vlasti.

Ministarstvo finansija Srbije je, na zahtev Ministarstva prosvete Srbije, donelo maja 1946. godine, odluku o raskidanju ugovora sa Srpskom pravoslavnom crkvom u vezi korišćenja Konaka kneginje Ljubice, gde je bio smešten Crkveni muzej. Krajem iste godine, izvršena je primopredaja Konaka, a potom i prenos sačuvanih muzejskih predmeta u zgradu Patrijaršije.

Posleratne godine proveo je u velikoj materijalnoj oskudici. Do kraja života se bavio istraživanjem istorije crkve u Muzeju srpske crkve i Patrijaršijskoj biblioteci, ali je malo njegovih radova objavljeno.

Umro je 1955. tokom lečenja na Hvaru.

Sahranjen je na Novom groblju u Beogradu. Opelo mu održao patrijarh srpski Vićentije II, uz prisustvo deset episkopa. Po ličnoj želji, posmrtni ostaci njegovi i njegove supruge su 1992. godine preneti u manastir Grgeteg 1992.

Januara 2013. godine pokrenut je postupak za njegovu rehabilitaciju.

Rehabilitovan je odlukom Višeg suda u Beogradu 14. marta 2014. godine.

Jedna ulica na Vračaru u Beogradu nosi njegovo ime. Podignuta mu je bista u Zemunu 2020. godine.

U Univerzitetskoj biblioteci „Svetozar Marković” u Beogradu 8. juna 2023. je otvorena izložba posvećena životu i delu akademika Grujića.

Odabrana dela

• Grujić, Radoslav (1906). Kako se postupalo sa srpskim molbama na dvoru ćesara avstrijskog poslednje godine života patrijarha Arsenija III. Čarnojevića. Novi Sad: Matica srpska. 
• Grujić, Radoslav (1906). Prilozi istoriji odnošaja naših s Rumunima u XVIII veku. Sremski Karlovci: Srpska manastirska štamparija. 
• Grujić, Radoslav (1906). Prilošci istoriji srp. banatskih manastira u drugoj polovini XVIII-tog veka. Sremski Karlovci: Srpska manastirska štamparija. 
• Grujić, Radoslav (1908). Propast manastira Marče. Zagreb: Srpska štamparija. 
• Grujić, Radoslav (1908). Srpske škole (od 1718-1739 g.): Prilog kulturnoj istoriji srpskoga naroda. Beograd: Zadužbina I. M. Kolarca. 
• Grujić, Radoslav (1909). Apologija srpskoga naroda u Hrvatskoj i Slavoniji i njegovih glavnih obeležja. Novi Sad. 
• Grujić, Radoslav (1910). Prota Ruvarac i crkvena istorija. Zagreb: Srpska štamparija. 
• Grujić, Radoslav (1914). Prilozi za istoriju Srbije u doba austrijske okupacije (1718—1739). Beograd: Državna štamparija Kraljevine Srbije. 
• Grujić, Radoslav (1920). Pravoslavna srpska crkva. Beograd: Izdavačka knjižarnica Gece Kona. 
• Grujić, Radoslav (1930). Spomenica o Srpskom pravoslavnom vladičanstvu pakračkom. Pakrac: Izdanje sveštenstva Vladičanstva pakračkog. 
• Grujić, Radoslav (1931). Pakračka eparhija: Istorisko-statistički pregled. Novi Sad. 
• Grujić, Radoslav (1935). Skopska mitropolija: Istoriski pregled do obnovljenja Srpske patrijaršije 1920 g. Skoplje. 

Radovi iz časopisa i zbornika

• Radoslav Grujić, Građa za istoriju Pakračkog Vladičanstva, Bogoslovski glasnik V / 9, Sremski Karlovci 1906, 233-281.
• Radoslav Grujić, Građa za istoriju Pakračkog Vladičanstva, Bogoslovski glasnik V / 10, Sremski Karlovci 1906, 3-24.
• Radoslav Grujić, Građa za istoriju Pakračkog Vladičanstva, Bogoslovski glasnik VI / 11, Sremski Karlovci 1907, 57-67.
• Grujić, Radoslav (1913). „Tri pisma ćesara Leopolda I carigradskim patrijarsima”. Spomenik SKA. 51: 13—15. 
• Grujić, Radoslav (1913). „Prilozi za istoriju Srba u Austro-Ugarskoj”. Spomenik SKA. 51: 16—42. 
• Grujić, Radoslav (1913). „Sedam pisama pećskog patrijarha Vasilija Brkića”. Spomenik SKA. 51: 79—86. 
• Grujić, Radoslav (1913). „Pisma pećskih patrijaraha iz drugog i trećeg decenija XVIII-tog veka”. Spomenik SKA. 51: 105—134. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Konavli pod raznim gospodarima od XII do XV veka”. Spomenik. 66: 3—122. 
• Grujić, Radoslav (1927). „Prva srpska gimnazija u Novom Sadu 1731—1775”. Letopis Matice srpske. 313: 364—375. 
• Grujić, Radoslav (1928). „O manastiru Krušedolu pod Turcima oko 1670 godine”. Glasnik Istoriskog društva u Novom Sadu. 1: 116—117. 
• Grujić, Radoslav (1929). „Problemi istorije Karlovačke mitropolije”. Glasnik Istoriskog društva u Novom Sadu. 2: 53—65, 194—204, 365—379. 
• Grujić, Radoslav (1929). „Tužbe Srba iz Hrvatske i drugih krajeva sa sabora u Beogradu 1730 na predstavnike austriskih državnih vlasti”. Glasnik Istoriskog društva u Novom Sadu. 2: 408—411. 
• Grujić, Radoslav (1930). „Borbe s Turcima u Banatu 1738 i 1739”. Glasnik Istoriskog društva u Novom Sadu. 3: 106—107. 
• Grujić, Radoslav (1930). „Oko sabora u Karlovcima 1715”. Glasnik Istoriskog društva u Novom Sadu. 3: 463—464. 
• Grujić, Radoslav (1930). „Iz pisama Nikole Dimitrijevića, episkopa temišvarskog, 1737, 1738 i 1739 godine”. Glasnik Istoriskog društva u Novom Sadu. 3: 468—471. 
• Grujić, Radoslav (1931). „Pećki patrijarsi i karlovački mitropoliti u 18 veku”. Glasnik Istoriskog društva u Novom Sadu. 4: 13—34, 224—240. 
• Grujić, Radoslav (1931). „Jedan papski inkvizitor 15 veka u Vojvodini”. Glasnik Istoriskog društva u Novom Sadu. 4: 437—440. 
• Grujić, Radoslav (1933). „Pološko-tetovska eparhija i manastir Lešak” (PDF). Glasnik Skopskog naučnog društva. 12 (1932): 33—77. 
• Radoslav M. Grujić, Kult Svetog Save u Karlovačkoj mitropoliji XVIII i XIX veka, Bogoslovlje, 10 / 2-3, Beograd, 1935, str. 133-170.
• Grujić, Radoslav (1939). „Duhovni život”. Vojvodina. 1. Novi Sad: Istorisko društvo. str. 330—414. 
• Grujić, Radoslav (2008) [1940-1941]. „Duhovni život”. Vojvodina. 2. Novi Sad: Prometej. str. 367—416. 

Članci u Narodnoj enciklopediji SHS (navedeni prema izdanju na ćirilici)

• Grujić, Radoslav (1926). „Antimnis”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 63—64. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Beogradska episkopija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 155—156. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Bečkerečka episkopija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 171. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Bosanska pravoslavna crkva”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 231—233. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Busović Nikodim”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 296. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Vikar”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 363. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Vitković Dimitrije”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 382. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Vretanija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 425. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Vučković Jovan”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 446. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Gornjo-karlovačka eparhija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 500. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Dabarska eparhija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 539. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Dabrobosanska eparhija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 540. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Debarska eparhija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 566. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Zahumska eparhija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 797—798. 
• Grujić, Radoslav (1926). „Zvornička eparhija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 1. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 806. 
• Grujić, Radoslav (1927). „Karlovačka mitropolija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 2. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 249—257. 
• Grujić, Radoslav (1927). „Krušedolska mitropolija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 2. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 477. 
• Grujić, Radoslav (1927). „Marčanska eparhija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 2. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 698—699. 
• Grujić, Radoslav (1927). „Monaštvo i manastiri kod pravoslavnih Srba”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 2. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 869—877. 
• Grujić, Radoslav (1927). „Moravička eparhija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 2. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 882—883. 
• Grujić, Radoslav (1928). „Pakračka eparhija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 3. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 277. 
• Grujić, Radoslav (1928). „Poleanska i vardariotska episkopija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 3. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 447. 
• Grujić, Radoslav (1929). „Sremsko-karlovačka eparhija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 4. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 341. 
• Grujić, Radoslav (1929). „Temišvarsko-velikokikindska eparhija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 4. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 532—533. 
• Grujić, Radoslav (1929). „Hercegovačko-zahumska eparhija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 4. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 792—793. 
• Grujić, Radoslav (1929). „Humska eparhija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 4. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 854. 
• Grujić, Radoslav (1929). „Cetinjska eparhija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 4. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 894—895. 
• Grujić, Radoslav (1929). „Crnogorska mitropolija”. Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka. 4. Zagreb: Bibliografski zavod. str. 923—924. 

Literatura

• Stojanović, Aleksandar (2012). „Radoslav Grujić o prenosu moštiju srpskih svetitelja aprila 1942. godine iz NDH U okupiranu Srbiju” (PDF). Tokovi istorije: Časopis Instituta za noviju istoriju Srbije (1): 69—86. 
• Subašić, B. (22. 9. 2012). „Uzeli čast čuvaru svetinja”. Večernje Novosti onlajn. Beograd: Kompanija Novosti. Arhivirano iz originala 28. 10. 2017. g. Pristupljeno 14. 12. 2016. CS1 održavanje: Datum i godina (veza)
• Ignatije Marković: Prota dr Radoslav Grujić u svom i našem vremenu — povodom rehabilitacije (Bogoslovlje, 2014)

Spoljašnje veze

• Biografija na sajtu SANU
• Istorijska biblioteka: Radoslav Grujić
• Zaboravljeni umovi Srbije: Radoslav Grujić
• Dveri srpske
• Prota koji je spasao dva srpska cara („Politika”, 27. jun 2020)