Rotkvarija
 | Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Rotkvarija - Žitni Trg | |
|---|---|
 Rotkvarija - Bulevar Kralja Petra I | |
| Administrativni podaci | |
| Grad | Novi Sad |
| Stanovništvo | |
| — 2010. | 17.007 |
| — gustina | 18.274,4/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 15′ 32″ S; 19° 50′ 11″ I / 45.2588° S; 19.8363° I |
| Površina | 0,86 km2 |
  Rotkvarija - Žitni Trg Rotkvarija - Žitni Trg na karti Novog Sada | |
Rotkvarija (Žitni trg, Jovanovski kraj) je jedan od najstarijih delova grada Novog Sada. Nalazi se zapadno od užeg gradskog centra (Starog Grada) i danas se svrstava u širi centar Novog Sada.
Položaj naselja[uredi | uredi izvor]
Zapadnu granicu čini Bulevar oslobođenja; južnu granicu čini Jevrejska ulica; dok istočnu granicu čine ulice: Uspenska, Šafarikova, Jovana Subotića i Kisačka. Severna granica je Bulevar Jaše Tomića.
Susedne gradske četvrti su: Banatić (na severozapadu), Sajmište (na zapadu), Stari grad (na jugoistoku) i Salajka (na severo istoku).
U administrativnom smislu, Rotkvariju čine mesne zajednice Žitni trg i Sava Kovačević.
Ime i istorija naselja[uredi | uredi izvor]
Toponim Svetog Jovana Preteče[uredi | uredi izvor]
Toponim Svetog Jovana preteče se vezuje za deo Novog Sada koji danas nosi naziv Rotkvarija.
Jovanovski kraj[uredi | uredi izvor]
Današnja Rotkvarija se u prošlosti (18. i 19. veku) zvanično zvala Jovanovski kraj (Jovanski ili Sv. Jovanski kraj). Jovanovski kraj bio je deo III kvarta ili frtalja. Granice Jovanskog kraja išle su od Kazandžijske ulice (Jovana Subotića), Kisačkom ulicom do Almaškog groblja, a sa druge strane današnjom Masarikovom (tada Crvenog krsta), Rumenačkom (tada Piroškom), do gradske kapije, pored koje se nalazio đeram. Jovanski kraj je dobio naziv, kako je tada bio običaj, po imenu crkve.
Crkva svetog Jovana Preteče[uredi | uredi izvor]
Do 1921. godine, ovde se nalazila pravoslavna crkva posvećena Svetom Jovanu Preteči, a narod ju je nazvao Jovanska crkva. Po jednom zapisu, crkva je sazidana početkom 1700. god. u barok-stilu, a to je bila verovatno i najstarija crkva u Petrovaradinskom Šancu (Novom Sadu). U buni 1848/49. crkva je izgorela, a obnovljena je 1853. godine. Tokom Prvog svetskog rata, Jovanska crkva je opljačkana i ruinirana, a kako je i groblje bilo preseljeno, doneta je, 1921. godine, odluka da se ona poruši,[1] a na Uspenskom groblju sazida kapela, što je ostvareno tek 1937. Nova kapela je posvećena sv. Jovanu - Ivandanu.[2]
Jovansko groblje[uredi | uredi izvor]
Jovansko groblje se nalazilo na prostoru Ulice Kraljevića Marka (tada Pejićev sokak), Đurđa Brankovića (Zovina), Vojvode Šupljikca (Tri čekića) i Republičkog fonda za penzijsko i zdravstveno osiguranje. Carskim reskriptom iz 1868. godine donosi se zabrana sahranjivanja na grobljima unutar grada, mada se naredba o nesahranjivanju počela sprovoditi tek šest godina kasnije (1874). [3] Na ovom groblju su bile sahranjene mnoge znamenite osobe: brat kneza Miloša Jovan Obrenović, osnivač Matice srpske Jovan Hadžić, slikar i pisac Dimitrije Avramović, pesnik Zaharije Orfelin i drugi. Posmrtni ostaci onih čiji su potomci imali novca preneti su na Almaško i Uspensko groblje, dok su ostali pokopani u zajedničku grobnicu. Da je ekshumacija pokojnika bila nepotpuna, pokazalo se 2015. godine kad je pronađeno više od stotinu grobova na metar dubine od asfalta. Stručnjaci Zavoda za zaštitu spomenika kulture premestili su posmrtne ostatke na Uspensko groblje, u zajedničku grobnicu.[1]
Trg svetog Jovana[uredi | uredi izvor]
Trg svetog Jovana se nalazio na današnjem Žitnom trgu. Novosadski trgovi su nekada bili mesta trgovine na kojima su se nalazile pijace.
Na Svetojovanskom trgu, tamo gde su nazidane velike palate Socijalnog osiguranja, prodavalo se seno, slama, trska i rogoz, a kasnije između dva rata (1. i 2. svetskog rata) ovamo je bila preneta Žitna pijaca,[4] koja je do tada bila na današnjem Trgu Marije Trandafil. Godine 1925. prošireni Gradski Savet rešava da se celi prostor Žitne pijace na Trgu Sv. Jovana izgradi kaldrmom iz bitumen makadama.[5]
Svetojovanska škola[uredi | uredi izvor]
Godine 1809. osnovana je Srpska narodna škola kod Svetojovanske crkve tzv. Svetojovanska škola. Podignuta je od priloga vernika iz Jovanovskog kraja.[6] Bila je filijalna i činila je, sa Glavnom srpskom narodnom školom, jednu celinu. Filijalne škole bile su jednoklasne, imale su jedno odeljenje i jednog učitelja. Prvi učitelji bili su đakoni crkve pri kojoj je škola radila, a kasnije su angažovani pravi učitelji. Prema podacima iz 1840. godine, školu je pohađao 41 učenik, a učitelj je bio đakon Jovan Marković. Crkvena opština podigla je 1850. godine novu zgradu od tvrdog materijala. Škola je podržavljena 1919. godine, ali je i dalje imala samo dva odeljenja, a učenici koji su želeli da nastave školovanje morali su da pređu u neku četvororazrednu školu. Početkom 30-ih godina, uvedeni su treći i četvrti razred. U školi su postojala paralelna odeljenja na slovačkom (od 1922–1955) i na nemačkom jeziku (od 1937. do 1941. godine). Na staroj školskoj zgradi 1937. godine dozidan je prednji deo sa po tri učionice u prizemlju i na spratu.[7]
Godine 1953. naziv škole promenjen je u Osmogodišnja škola „Ivo Lola Ribar", a danas nosi naziv Osnovna škola "Ivo Lola Ribar".
Svetojovanska ulica[uredi | uredi izvor]
Svetojovanska ulica je jedini preostao toponim, karakterističan za ovaj kraj. Od Jovanovskog kraja ostala je samo uspomena u nazivu ove male ulice koja počinje naspram zgrade PIOR.[2] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. jul 2020) Od 1921. godine jedino toponim Svetojovanske ulice podseća na prisustvo verskog središta pravoslavnih Srba iz dela grada Rotkvarije. [3]
Naziv Rokvarija[uredi | uredi izvor]
Podrugljiv naziv „Rotkvarija“ dali su Salajčani i Podbarci, po rotkvi, tada potcenjenom povrću, jer, navodno, stanovnici ovoga kraja nisu gajili ništa drugo do rotkve. Napredne baštovane Jovanovskog kraja susedi su nazvali „rotkvarima“.
U 19. veku, na ovom području su se naseljavali baštovani, ratari i stočari, koji su se delili od svojih porodica na Salajci i Podbari i osamostaljivali se u novopodignutim kućama. Baštovane (bostandžije) su privlačili veliki placevi, koji su im omogućavali da urede prostrane bašte za gajenje povrća.
U celom kraju bilo je dosta podzemnih voda, bara i kanala, kako su ih tada zvali – jendeka. Sve to je najverovatnije zadavalo velike probleme stanovnicima Jovanskog kraja, i sa tim problemima nisu uspeli da se izbore tokom celog 19. veka. O tome govori podatak da se, sredinom 1892. godine, grupa građana ovog kraja obraća Magistratu i gradonačelniku sa molbom da gradska uprava uradi nešto na zatrpavanju jendeka (kanala) koji se prostirao od Žitnog trga duž Kasarinske ulice (danas Vojvode Bojovića). On se u proleće izlivao u okolne bašte, a uvek je postojala i opasnost da se u njemu neko od dece udavi, što, kako su u molbi zapisali, „ovoj slavnoj varoši nikako ne bi služilo na čast i diku”. Zanimljivo je da stanovnici ovog kraja nerado prihvataju uzgajanje novih biljaka. Izbegavalo se gajenje krompira, pa čak i kukuruz dugo nije prihvaćen kao zamena za pšenicu. Tek u drugoj polovini 19. veka, kada su u Habzburškoj monarhiji zbog revolucije i ratova došle gladne godine, počinje uzgoj ovih poljoprivrednih kultura. Mnoge porodice Jovanskog kraja spasle su se baš zahvaljujući kačamaku od kukuruznog brašna. Ipak, Jovanski kraj je bio najviše poznat po bostanu i bostandžijama. Oni su svoje proizvode prodavali na zelenoj pijaci u Novom Sadu, ali i u drugim varošima Bačke i Srema.[8]
Naziv Žitni trg[uredi | uredi izvor]
Jedan od naziva naselja, „Žitni trg“, nastao je od Žitne pijace koja se nalazila na današnjem Žitnom trgu. Nekad su novosadski trgovi imali naziv po onome čime se na tom trgu trgovalo. Ovde su seljaci na kolima donosili svoje poljoprivredne proizvode (pšenicu, kukuruz, ječam, raž i dr.) i tu ih prodavali.[9]
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Prema podacima preduzeća JKP Informatika Novi Sad, na području Rotkvarije živi 17.007 stanovnika (2010. godina), od čega u MZ „Žitni trg“ 11.429 i u MZ „Sava Kovačević“ 5.578.
Karakteristike naselja[uredi | uredi izvor]
Oko Bulevara oslobođenja nalaze se stambene zgrade izgrađene 50-ih, 60-ih i 70-ih godina 20. veka, a u okolini ovih zgrada ima i dosta zelenih površina. U južnom delu naselja (MZ „Žitni trg"), do Jevrejske ulice i Futoške pijace, više su zastupljene prizemne porodične kuće, iako se ovde, od 2000. godine, grade nove višespratne zgrade na placevima nekadašnjih kuća. U ulicama Kraljevića Marka i Pap Pavla se nalaze stare kuće iz 18. veka, koje su pod zaštitom države.
Značajnije ulice[uredi | uredi izvor]
Pored graničnih ulica ovog dela grada, važnije ulice na Rotkvariji su: Vuka Karadžića, Pap Pavla, Slovačka, Kraljevića Marka, Bulevar Kralja Petra I, Save Kovačevića i Žitni trg.
Kultura i obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Obrazovne ustanove[uredi | uredi izvor]
Na Rotkvariji se nalaze dve osnovne škole:
- OŠ „Ivo Lola Ribar” Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. jul 2020)
- OŠ „Kosta Trifković”
Kulturne ustanove[uredi | uredi izvor]
U naselju postoje sledeće ustanove kulture:
- Novosadsko pozorište
- Omladinski centar CK13 (Crna kuća).
Privreda, zdravstvo i javne ustanove[uredi | uredi izvor]
Među privrednim delatnostima, izdvaja se poznata novosadska Futoška pijaca, kao i poslovne zgrade duž Bulevara oslobođenja, uključujući zgradu novinsko-izdavačke kuće "Dnevnik" i zgradu Naftne industrije Srbije. Na Rotkvariji se takođe nalazi sedište Policijske uprave Novi Sad, Centar za socijalni rad, kao i Dom zdravlja „Jovan Jovanović Zmaj“ u ulici Zmaj Ognjena Vuka, koji je jedan od opremljenijih domova zdravlja u gradu.
Verski objekti[uredi | uredi izvor]
U ovom delu grada nalaze se četiri verska objekta: Molitveni dom Nazarenske hrišćanske zajednice (službe se održavaju na srpskom jeziku), Evangelistička metodistička crkva (službe se održavaju na srpskom jeziku), Slovačka Evangelistička crkva (službe se održavaju na slovačkom i povremeno na srpskom jeziku) i Reformatska-Kalvinska crkva (službe se održavaju na mađarskom jeziku).
-
Molitveni dom Nazarenske hrišćanske zajednice -
Evangelistička metodistička crkva -
Slovačka evangelistička crkva
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Bulevar Kralja Petra I -
Ulica Kraljevića Marka -
Žitni trg -
Omladinski centar CK13 (Crna kuća)
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ prof., Goran Jovičić (maj 2011). „Svetojovanska škola”. Godišnjak Istorijskog arhiva grada Novog Sada: 252 str.
- ^ glavni urednik, Dušan Popov (1998). Enciklopedija Novog Sada,. Novi Sad: Novosadski klub : Prometej. str. Sv. 10, Jov—Kat.
- ^ Stojanov, Ivan. Transformacije funkcija arhitektonskog prostora: Jermenska i Jovanovska crkva u Novom Sadu. Novi Sad: FTN Departman za arhitekturu i urbanizam. str. 159.
- ^ Militar, Triva (2000). Novi Sad na raskrsnici minulog i sadanjeg veka. Novi Sad: Gradska biblioteka.
- ^ Tanja Veljkovski, Duško Pantelić. ZAPISNICI proširenog Saveta Grada Novog Sada, 1926. Novi Sad: Istorijski arhiv grada Novog Sada. str. 126.
- ^ Ognjanović, Andrija. Novosadske narodne osnovne škole i njihovi učitelji 1703–1940.
- ^ Duško, Pantelić (mart 2009). „NOVOSADSKE OSNOVNE ŠKOLE U FONDOVIMA”. Godišnjak Istorijskog arhiva Grada Novog Sada: 25—26.
- ^ prof., Goran Jovičić (maj 2011). „Svetojovanska škola u Novom Sadu”. Godišnjak istorijskog arhiva Grada Novog Sada: 253. str.
- ^ Militar, Triva (2000). Novi Sad na raskrsnici minulog i sadanjeg veka. Skupština grada Novog Sada. str. 27.str.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bogdan T. Stanojev, Rotkvarija, Enciklopedija Novog Sada, knjiga 24, Novi Sad, 2004.
- Jovan Mirosavljević, Brevijar ulica Novog Sada 1745-2001, Novi Sad, 2002.
- Jovan Mirosavljević, Novi Sad - atlas ulica, Novi Sad, 1998.
- Milorad Grujić, Vodič kroz Novi Sad i okolinu, Novi Sad, 2004.
- Zoran Rapajić, Novi Sad bez tajni, Beograd, 2002.
