Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija

Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija; Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija; Socialistična federativna republika Jugoslavija; Jugoslavija
	Zastava Grb
	Krilatica: Bratstvo i jedinstvo
	Himna; Hej, Sloveni;
	; SFR Jugoslavija 1989. godine
Geografija
Kontinent	Evropa
Regija	Balkan i Panonska nizija
Glavni grad	Beograd
Društvo
Službeni jezik	Službeni nijedan na federalnom nivou; srpskohrvatski; (defakto); ; Regionalni srpskohrvatski; hrvatski; slovenački; makedonski; albanski; mađarski; slovački; rumunski; rusinski;
Religija	pravoslavlje, katolicizam, islam, protestantizam i dr.
Politika
Oblik države	Samoupravna socijalistička jednopartijska savezna republika
— Generalni sekretar	Josip Broz Tito; (1945—1980; prvi); Milan Pančevski; (1989—1990; poslednji)
— Predsednik	Ivan Ribar; (1945—1953; prvi); Branko Kostić; (1991—1992; poslednji)
— Premijer	Josip Broz Tito; (1945—1963; prvi); Ante Marković; (1989—1991; poslednji)
Zakonodavna vlast	Savezna skupština
— Gornji dom	Veće republika i pokrajina
— Donji dom	Savezno veće
Istorija
— Osnivanje	1945.
— Ukidanje	1992. (47 god.)
— Status	Bivša država
Događaji
— Proglašenje Federativne Narodne Republike Jugoslavije	29. novembar 1945.
— Usvajanje ustava	31. januar 1946.
— Potpisivanje Balkanskog pakta	28. februar 1953.
— Smrt Josipa Broza Tita	4. maj. 1980.
— Desetodnevni rat	27. jun — 7. jul 1991.
— Dezintegracija	27. april 1992.
Geografske i druge karakteristike
Površina
— ukupno	255.804 km²
Stanovništvo
— 1989.	23.724.919
— gustina	92,7/km²
Valuta	Jugoslovenski dinar
— kod valute	DIN / YUD
— stoti deo valute	1 пара
Internet domen	.yu
Pozivni broj	+38
Zemlje prethodnice i naslednice; Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije
Prethodnice:	Naslednice:
	^ Puno ime na srpskohrvatskom i makedonskom jeziku, napisano ćiriličnim pismom. ; ^ Puno ime na srpskohrvatskom i makedonskom jeziku, napisano latiničkim pismom (v. odeljak Nazivi države za više informacija). ; ^ Puno ime na slovenačkom jeziku (slovenački koristi samo latiničko pismo). ; ^ Nije bilo proglašenog službenog jezika na federalnom nivou. ; ^ Srpskohrvatski je bio defakto službeni jezik. Njegovi regionalni varijeteti su prepoznati i načinjeni službenim jezicima u svojim odgovarajućim republikama: srpski u SR Srbiji, hrvatski u SR Hrvatskoj i srpskohrvatski u SR Bosni i Hercegovini i SR Crnoj Gori. ; ^ Službeni u SR Srbiji, SR Bosni i Hercegovini i SR Crnoj Gori. ; ^ Službeni u SR Hrvatskoj. ; ^ Službeni u SR Sloveniji. ; ^ Službeni u SR Makedoniji. ; ^ Službeni u SAP Kosovu. ; ^ Službeni u SAP Vojvodini. ; ^ Službeni u SAP Vojvodini. ; ^ Službeni u SAP Vojvodini. ; ^ Službeni u SAP Vojvodini. ;

Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (skraćeno SFR Jugoslavija ili SFRJ), bivša je jugoslovenska država koja je postojala od kraja Drugog svetskog rata, do rata početkom devedesetih godina dvadesetog veka. Ona je bila socijalistička država koja je obuhvatala teritorije današnjih nezavisnih država Srbije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Severne Makedonije, Slovenije i Crne Gore.

Formirana je 10. avgusta 1945. godine kao naslednica Kraljevine Jugoslavije pod imenom Demokratska Federativna Jugoslavija. Dana 29. novembra 1945. godine menja ime u Federativna Narodna Republika Jugoslavija, dok je 1963. godine konačno promenila ime u Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija. Glavni grad SFRJ bio je Beograd. SFRJ se graničila sa Italijom na severozapadu, Austrijom i Mađarskom na severu, Rumunijom na severoistoku, Bugarskom na istoku i Grčkom i Albanijom na jugu. Zapadni deo republike je izlazio na Jadransko more.

Za razliku od ostalih evropskih socijalističkih zemalja, SFRJ nikada nije bila članica Varšavskog ugovora, i održavala je bliske veze sa zapadnim vladama. SFRJ je bila osnivač i jedan od najvažnijih članova Pokreta nesvrstanih. SFRJ je bila zemlja samoupravnog socijalizma, sa jednopartijskim delegatskim sistemom predstavljanja, planskom privredom i specifičnim sistemom radničkog samoupravljanja.

Nazivi države[uredi | uredi izvor]

Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija je nekoliko puta kroz svoju istoriju menjala naziv:

od drugog zasjedanja AVNOJ-a (29. novembar 1943) novoproglašeni naziv države je Demokratska Federativna Jugoslavija (skraćeno DF Jugoslavija ili DFJ)
kada je zvanično ukinuta monarhija i proglašena republika deklaracijom Ustavotvorne skupštine od 29. novembra 1945. novoproglašeni zvanični naziv države je postao Federativna Narodna Republika Jugoslavija (skraćeno FNR Jugoslavija ili FNRJ)
Ustavom od 7. aprila 1963. država je promenila naziv u Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (skraćeno SFR Jugoslavija ili SFRJ)

U doba postojanja komunističke Jugoslavije nazivali su je Nova Jugoslavija, da bi je razlikovali od prethodne, stare tj. Kraljevine Jugoslavije.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Kraljevina Jugoslavija[uredi | uredi izvor]

Kraljevina Jugoslavija je bila država na Balkanu koja je postojala od 1. decembra 1918. do Drugog svetskog rata. Koja je poznata kao „Prva” ili „Versajska” Jugoslavija.

Na čelu kraljevine se nalazila dinastija Karađorđevića.

Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]

Vojni puč 27. marta 1941. je izvela zaverenička grupa visokih oficira Jugoslovenske vojske zbacivši s vlasti tročlano kraljevsko namesništvo i vladu koja je dva dana ranije, 25. marta 1941. potpisala protokol u Beču o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu.

Aprilski rat[uredi | uredi izvor]

Aprilski rat (hrv. Travanjski rat, sloven. Aprilska vojna) ime je za nemačku invaziju (kodnog naziva Direktiva 25) na Kraljevinu Jugoslaviju 6. aprila 1941. Ova operacija označava početak Drugog svetskog rata na teritoriji Jugoslavije.

Napad je izvršen kopnenim putem, iz više pravaca. Nemačke, italijanske i mađarske trupe prodrle su na teritoriju Jugoslavije iz pravca Italije, Austrije (tada već u sastavu Trećeg rajha), Mađarske, Rumunije, Bugarske i Albanije. Teško je bombardovan Beograd. U isto vreme otpočeo je i nemački napad na Grčku pod kodnim nazivom operacija Marita.

Rat je završen 17. aprila 1941. kapitulacijom, okupacijom i podelom Jugoslavije. Kraljevska porodica i pojedini predstavnici vlade otišli su u egzil u Ujedinjeno Kraljevstvo.

Narodnooslobodilačka borba (1941—1945)[uredi | uredi izvor]

Narodnooslobodilačka borba (NOB) ili Narodnooslobodilački rat (NOR) pojam je kojim se označava borba jugoslovenskih naroda, predvođenih Komunističkom partijom Jugoslavije, za oslobođenje od fašističke okupacije tokom Drugog svetskog rata. Obuhvata vremenski period od jula 1941. do maja 1945. godine, na celokupnoj teritoriji Jugoslavije. U istoriografiji bivše SFRJ ova borba se često nazivala Narodnooslobodilački rat i socijalistička revolucija.

Tršćanska kriza[uredi | uredi izvor]

Italija se borila sa silama Osovine u Drugom svetskom ratu. Kada se fašistički režim srušio 1943. i Italija kapitulirala, teritorija je okupirana od strane nemačke vojske, koja je stvorila Operativnu zonu Jadranskog primorja. Trst su 1. maja 1945. godine zauzele 4. Jugoslovenska armija, zajedno sa 9. slovenačkim korpusom JA. Idući dan nemačka vojska se predala novozelandskoj vojsci.

Demokratska Federativna Jugoslavija (1943—1945)[uredi | uredi izvor]

Demokratska Federativna Jugoslavija je rekonstituisana na konferenciji AVNOJ-a u Jajcu, (od 29. novembra do 4. decembra 1943), dok su se pregovori sa Kraljevskom Vladom u izgnanstvu nastavili. 29. novembra 1945.

Odlukama Drugog zasedanja AVNOJ-a od 29. novembra 1943. godine, postavljeni su principi za osnivanje federativne države jugoslovenskih naroda posle Drugog svetskog rata, pod vođstvom Komunističke partije Jugoslavije. Predviđeno je da Jugoslavija bude federacija 6 republika: SR Slovenija, SR Hrvatska, SR Bosna i Hercegovina, SR Srbija, SR Crna Gora i SR Makedonija. Ova država bi pravno zamenila Kraljevinu Jugoslaviju, uz neka teritorijalna proširenja (Istra, Primorska).

Slovenačka delegacija, na čijem je čelu bio dr. Josip Vidmar, predložila je da se Titu dodeli zvanje „Maršal Jugoslavije”. Predsedništvo AVNOJ-a je na svojoj prvoj sednici 30. novembra 1943. godine jednoglasno prihvatilo ovaj predlog (odluka br. 7).

Decembra 1943, Ruzvelt, Čerčil i Staljin su odlučili da podrže partizane.

Dana 25. maja 1944, nemačke padobranske trupe su napale Titov štab u Drvaru, skoro ga zarobivši. Tito je otišao avionom u Italiju i uspostavio novi štab na jadranskom ostrvu Vis. Nakon prebacivanje svoje podrške partizanima, Britanija je radila na zbližavanju Tita i Petra. Na urgiranje Britanije, Petar je odlučio da ostane izvan Jugoslavije i u septembru je pozvao sve Jugoslovene da pređu u partizane.

Demokratska Federativna Jugoslavija (skraćeno DFJ) je država koja je istovremeno predstavljala poslednji period Kraljevine Jugoslavije i prvi period socijalističke Jugoslavije.

Federativna Narodna Republika Jugoslavija (1945—1963)[uredi | uredi izvor]

Dana 29. novembra u Beogradu održano Prvo zasedanje Ustavotvorne skupštine, na kojem je prihvaćena „Deklaracija o proglašenju Federativne Narodne Republike Jugoslavije” (FNRJ). Ovom odlukom Jugoslavija je prestala da bude monarhija i postala federalna republika.

Federativna Narodna Republika Jugoslavija je konstituisana kao socijalistička zemlja tokom prvog zasedanja skupštine u kojoj je Komunistička partija Jugoslavije bila većina, a koju su činili predratni poslanici i članovi AVNOJ-a.

Prvi predsednik posleratne Jugoslavije je bio Ivan Ribar, a predsednik Vlade je bio Josip Broz Tito.

Beogradski proces[uredi | uredi izvor]

Beogradski proces je naziv za suđenje generalu Dragoljubu Mihailoviću i grupi od još dvadeset trojice optuženika iz redova četnika, vlade u izgnanstvu i Nedićevog režima za izdaju i ratne zločine. Zvaničan naziv postupka je bio „Suđenje Dragoljubu-Draži Mihailoviću i ostalim kolaboracionistima za izdaju i ratne zločine počinjene na prostoru Jugoslavije za vreme rata (1941—1945)”. Suđenje je održano u Beogradu, od 10. juna do 15. jula 1946.

Prosovjetski period[uredi | uredi izvor]

Jugoslovenska vlada je u savezu sa Sovjetskim Savezom pod Josifom Staljinom rano u Hladnom ratu oborili dva američka aviona u jugoslovenskom vazdušnom prostoru 9. i 19. avgusta 1946. Ovo su bila prva vazdušna obaranja zapadnih aviona tokom Hladnog rata i izazvala duboko nepoverenje u Tita u SAD, pa čak i poziva na vojnu intervenciju protiv Jugoslavije.

Prvi zvanični sastanak novoosnovanog Informbiroa se održao u Beogradu u decembru 1947. Za ovu svrhu sagrađen je današnji hotel Slavija u centru grada.

Rezolucija Informbiroa[uredi | uredi izvor]

Jugoslavija je 1948. izbačena iz Informbiroa zbog nepristajanja da prihvati sovjetsko vođstvo u socijalističkim državama. Ovo isključenje je, zbog težnji prema teritoriji Jugoslavije, navelo Albaniju da se svrsta uz Sovjetski Savez.

Peti kongres KPJ bio je prvi kongres jugoslovenskih komunista održan posle Drugog svetskog rata i preuzimanja vlasti, kongres je dao političku podršku CK KPJ u „odbrani nezavisnosti” Jugoslavije. Odluka je donesena jednoglasno i time je „potvrđeno” jedinstvo Partije. Na Kongresu je usvojena i Rezolucija o odnosu KPJ prema Informbirou, u kojoj je konstatovano da su odluke Informbiroa netačne i nepravedne, ali je naglašeno da CK KPJ treba da učini sve da se sukob prevaziđe.

Najznačajniji je bio preokret u politici Jugoslavije koja se u trenutku sve većeg pritiska Staljina okreće zapadnim silama za pomoć u naoružanju. Tako je general Koča Popović, koji je tada bio ministar inostranih poslova, sklopio ugovor o vojnoj pomoći sa vladom SAD, Britanijom i Francuskom 14. novembra 1951. u Londonu.

Na Šestom kongresu KPJ održanom od 2. do 7. novembra 1952. došlo je do reformskih promena u partiji. Donet je novi Statut po kom je partiji promenjen je naziv u Savez komunista Jugoslavije (mkd. Сојуз на комунистите на Југославија; sloven. Zveza komunistov Jugoslavije). Ojačana je nezavisnost osnovnih partijskih organizacija i nižih rukovodstava. Između ostalog, na njemu je osuđena blokovska podela sveta, agresivna politika i kolonijalizam. Podvrgnuta je kritici Staljinova revizija komunizma, a pohvaljena Titova revizija, a uvođenje samoupravljanja je okarakterisano kao preloman događaj u razvitku socijalističkih društvenih odnosa.

Ustavni zakon 1953.[uredi | uredi izvor]

Ustavni zakon 13. januara 1953. je donet kao veliki paket izmena Ustava FNR Jugoslavije od 1946. godine, sa ciljem uvođenja pojma samoupravljanja u ustavnu materiju Jugoslavije. Ustav od 1946. godine sa ovim izmenama biće na snazi do Ustava SFR Jugoslavije od 1963. godine.

Godine 1953, Tito je postao predsednik.

Najznačajnija promena u granicama SFRJ se desila 1954, kada je susedna Slobodna Teritorija Trsta ukinuta Osimskim sporazumom. Jugoslovenska Zona B, koja je pokrivala površinu od 515,5 km², je postala deo SFRJ. Zonu B je već prethodno okupirala Jugoslovenska armija.

Pomirenje Moskve i Beograda[uredi | uredi izvor]

Nakon Staljinove smrti 5. marta 1953. dolazi period koji je praćen otopljavanjem odnosa između Informbiroa i Jugoslavije.

Informbiro nije više imao svoju raniju funkciju i postojao je samo fiktivno.

Prvi korak ka pomirenju je napravljen od strane Nikite Sergejeviča Hruščova, prvim sekretarom CK KPSS, koji je zajedno sa Nikolajem Bulganjinom, predsednikom vlade Sovjetskog Saveza i Anastasom Mikojanom, prvim zamenikom Sovjetske vlade doleteo u Beograd 26. maja 1955. Do sastanka između sovjetske i jugoslovenske delegacije je došlo na Topčideru, u Domu Garde.

Kinesko-sovjetski raskol, je navelo Albaniju da se 1961. svrsta uz Narodnu Republiku Kinu. Iste godine Jugoslavija je postala osnivač Pokreta nesvrstanih, i uz zemlje poput Indonezije, je bila jedna od članica koje su se zalagale za politiku nesuprotstavljanja prema SAD. Jugoslavija nije kao ostale države istočne i srednje Evrope izabrala kurs zavisnosti od Sovjetskog Saveza, i nije bila član Varšavskog pakta niti NATOa, što ju je činilo specifičnom u odnosu na druge države. Upravo zbog tog balansa između istoka i zapada, uživala je visoki ugled u svetu.

Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (1963—1992)[uredi | uredi izvor]

Ustav Jugoslavije od 1963. godine je poznat pod nazivom „povelja samoupravljanja” zato što je samoupravni model primenjen u svim sferama i na svim nivoima društvenog života. Promenjeno je ime države u Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija i ona je definisana kao „savezna država dobrovoljno ujedinjenih i ravnopravnih naroda i socijalistička demokratska zajednica zasnovana na vlasti radnog naroda i samoupravljanja”. Teritorija Jugoslavije „jedinstvena je i sačinjavaju je teritorije socijalističkih republika.”

Ustavom od 1963. Autonomna kosovsko-metohijska oblast proglašena je Autonomnom pokrajinom Kosovo i Metohija. U razvoju jugoslovenskog federalizma autonomne jedinice, koje su bile u sastavu Srbije, suštinski gledano imale su isti položaj, ali je među njima postojala određena razlika (naziv, različit broj predstavnika u Veću naroda, AP Vojvodina je imala Vrhovni sud).

Ustavom 1963. umesto dotadašnja dva veća Saveznu skupštinu je sačinjavalo pet veća. Pored Saveznog veća uvedena su i četiri samoupravna veća: Privredno, Prosvetno-kulturno, Socijalno-zdravstveno i Organizaciono-političko.

Brionski plenum (1966)[uredi | uredi izvor]

Brionski plenum je naziv za Četvrtu plenarnu sednicu Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije (CK SKJ), održanu 1. jula 1966. godine u hotelu „Istra” na ostrvu Brionima. Na ovoj sednici sa svih državnih i partijskih funkcija smenjen je Aleksandar Ranković Marko, dotadašnji potpredsednik Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i sekretar Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije — jedan od trojice najvažnijih ljudi u zemlji.

Edvard Kardelj je preuzeo ulogu „drugog čoveka” Jugoslavije i najbližeg saradnika Josipa Broza Tita.

Faktički je otvoren proces menjanja odnosa između savezne države i republika koji je doveo do temeljnog preobražaja federacije. Jugoslavija je izgrađivana kao „federacija ravnoteže”. Monolitni društveni i politički život ustupao je mesto „samoupravnom federalizmu”.

Studentske demonstracije, cestna afera, amandmani 1971, MASPOK i smena liberala[uredi | uredi izvor]

Velike studentske demonstracije u Jugoslavije bile su deo talasa demonstracija koji je 1968. zahvatio veliki broj zemalja. Najpopularnija parola je bila „Dole crvena buržoazija”, „Izvozimo ljude kao smrznutu govedinu!”

Sedmoga dana demonstracija Tito je prelomio i u kasnim večernjim časovima se obratio studentima posredstvom televizije. U svom dosta nervoznom i improvizovanom govoru on je rekao „da je bilo nekih nepravilnosti” i da „niko nije nezamenljiv, pa ni ja!?”.

Dalje u Sloveniji izbija dalekosežna „cestna afera” (1969).

Dana 30. juna 1971. usvojeni su ustavni amandmani XX-XLII. Uvedene su promene u institucijama federacije i pored predsednika republike ustanovljeno je Predsedništvo SFRJ kao kolektivni šef države i nosilac zakonodavne i političke inicijative. Josip Broz Tito bio je predsednik republike i predsednik Predsedništva SFRJ. Znatno su izmenjeni položaj i uloga SIV-a i saveznih organa uprave. Organi federacije obrazovani su na bazi pariteta. Pored Jugoslovenske narodne armije, kao oružana snaga SFRJ uvedena je i teritorijalna odbrana. To će imati dalekosežne posledice prilikom raspada Jugoslavije.

Na vrhuncu sukoba zagovornika i protivnika ustavnih amandmana iz 1971. godine, na temelju procene da su reforme ugrozile ideološki i politički monopol Partije, kao i pod pritiskom iz inostranstva (sovjetske demonstracije vojne sile na granicama prema Mađarskoj i Bugarskoj), stalo se na stranu partijskih konzervativaca i podupro slamanje nacionalno-političkog pokreta u SR Hrvatskoj (Hrvatsko proljeće). Nakon obračuna s hrvatskim rukovodstvom, usledila je smena liberalnih političara u Srbiji, Sloveniji i Makedoniji.

Ustav Jugoslavije od 1974. godine[uredi | uredi izvor]

1974. je usvojen novi savezni ustav koji je dao više autonomije republikama i pokrajinama, tako u osnovi ispunivši zahteve Hrvatskog proljeća. Republike su dobile više prava, smanjene su ovlasti savezne države. Jedna od odredbi ustava isticala je teritorijalni integritet SFRJ.

Godine 1974. 16. maja Tito je proglašen za doživotnog predsednika, a na Desetom kongresu SKJ, od 27. do 30. maja, i doživotnog predsednika Saveza komunista Jugoslavije.

Susret Tita i Džimija Kartera u Beloj kući 1978.

Posle Titove smrti[uredi | uredi izvor]

Posle Titove smrti (1980), tenzije između naroda Jugoslavije su porasle.

Od 1980. do 1991. godine, vlast Jugoslavije je bila kolektivna, svake godine je vođa bio iz različitog predsedništva jedne od šest republika nekadašnje Jugoslavije.

Nemiri u Socijalističkoj Autonomnoj Pokrajini Kosovo 1981. godine podrazumevaju niz masovnih protesta, počev od marta 1981, na kojima su kosmetski Albanci zahtevali da Kosovo postane sedma republika.

Parada 85 je bio naziv za proslavu Dana pobede 9. maja 1985. godine koja je organizovana u čast četrdesetogodišnjice pobede nad fašizmom. Centralna svečanost je organizovana ispred platoa Savezne skupštine SFRJ u Beogradu. Tom prilikom je izvršena smotra oružanih snaga pred najvišim državnim zvaničnicima na čelu sa predsednikom Predsedništva Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije Veselinom Đuranovićem. Ova parada je bila poslednja parada na ulicama Beograda koju je izvela Jugoslovenska narodna armija.

Memorandum SANU je nedovršeni dokument koji je izradila Srpska akademija nauka i umetnosti (SANU) između 1985. i 1986. godine, kao strateški program srpske inteligencije. Nacrt dokumenta je objavljen u javnosti preko dnevnih novina Večernje novosti u dva nastavka 24. i 25. septembra 1986.

Antibirokratska revolucija[uredi | uredi izvor]

Antibirokratska revolucija je period srpske istorije koji je otpočeo 8. sednicom Centralnog komiteta Saveza komunista Srbije 1987. godine, a završio se početkom 1989.

8. avgust 1989. u Beogradu Skupština SFRJ usvojila amandmane na Ustav iz 1974. koji su omogućili uvođenje višepartijskog sistema u SFRJ.

Raspad SFRJ[uredi | uredi izvor]

Tokom 1991. i 1992. došlo je do raspada SFRJ koji je izveden metodom oružane secesije uz podršku i pomoć stranih država. U slučaju Jugoslavije nije poštovano načelo teritorijalne celovitosti i njenih međunarodno priznatih granica. Suprotno međunarodnom pravu, republičke granice, koje nikada nisu pravno utvrđene i obeležene, postale su granice suverenih država. Pravo naroda na samoopredeljenje vezano je za federalne jedinice i one su postale njegovi nosioci.

Odvajanje Slovenije, Hrvatske, Makedonije i Bosne i Hercegovine[uredi | uredi izvor]

U junu 1991. Slovenija i Hrvatska su odlučile da prekinu sve veze sa ostalim republikama SFRJ i postanu nezavisne države, usled čega je došlo do kratkog rata u Sloveniji.^[6] Srbi iz Hrvatske nisu hteli da napuste SFRJ, pa je hrvatska policija i paravojska napala srpske oblasti sa namerom da i njih otcepi od SFRJ, a to je dovelo do rata u Hrvatskoj (1991—1995) i gubitka više od 20.000 života i proterivanja stotina hiljada Srba.^[7]

Republika Makedonija u septembru 1991. održala je referendum o nezavisnosti i počela sa odvajanjem od Jugoslavije, ali odluka o odvajanju od SFRJ u njoj nije dovela do rata, nego se ona osamostalila mirnim putem.^[8]

Konačno i u Bosni i Hercegovini u martu 1992. većina je donela odluku da se odvoji od SFRJ,^[9] ali u Bosni i Hercegovini dogodio se veći rat u kome je ubijeno skoro 100.000 lica, a završen je Dejtonskim mirom (21. novembar 1995).^[10]

Stvaranje Savezne Republike Jugoslavije[uredi | uredi izvor]

U vreme međunarodnog priznavanja nezavisnosti Slovenije, Hrvatske i Bosne i Hercegovine,^[11] Srbija i Crna Gora su odlučile da nastave život u zajedničkoj državi. Predstavnici Srbije i Crne Gore sačinili su Ustav nove Savezne Republike Jugoslavije, a preostali članovi Saveznog veća Skupštine SFRJ usvojili su taj ustav i tako je 27. aprila 1992. proglašena Savezna Republika Jugoslavija.^[12] Država je definisana kao suverena savezna država zasnovana na ravnopravnosti građana i ravnopravnosti republika članica. Saveznu Republiku Jugoslaviju sačinjavale su Republika Srbija i Republika Crna Gora.

Savezna Republika Jugoslavija 2003. reformisana je i preimenovana u Državnu zajednicu Srbija i Crna Gora, a ta država je prestala da postoji juna 2006. godine nakon referenduma o nezavisnosti Crne Gore.^[13]

Geografija[uredi | uredi izvor]

SFRJ se u svom najvećem delu nalazila na Balkanu. Jednim delom, geografski i klimatski se svrstava i u mediteranske zemlje. Ukupna dužina granica sa okolnim zemljama iznosi je oko 2.969 kilometar, a dužina kopnene granice (bez granice na rekama i jezerima) bila je oko 2.173 km. Ukupne dužine granica sa susednim zemljama su iznosile: Rumunija 557 km, Bugarska 536 km, Grčka 262 km, Albanija 465 km, Mađarska 623 km, Austrija 324 km i Italija 202 km.^[14]

Cela istočna jadranska obala, (osim Albanije), u dužini od oko 2092 km je bila jugoslovenska sa velikim brojem ostrva, od kojih su najveća Krk, Cres i Brač.^[14] Najveća reka koja je tekla kroz SFRJ bio je Dunav, koji je kroz SFRJ proticao u dužini od oko 359 km, od njegove ukupne dužine od oko 2.857 km, a najduža reka koja je celom svojom dužinom od oko 945 km proticala kroz SFRJ bila je Sava.^[15]

Severoistočni deo Jugoslavije je bio relativno ravan (danas: Vojvodina), a ostali delovi države su bili uglavnom brdoviti. Najviša planina u SFRJ je bila planina Triglav sa svojim najvišim vrhom od 2864 m (u SR SLO danas Slovenija).^[16]

Socijalističke republike i autonomne pokrajine[uredi | uredi izvor]

SFRJ je bila podeljena na šest socijalističkih republika i na dve socijalističke autonomne pokrajine koje su bile deo SR Srbije. Glavni grad je bio Beograd. SFRJ su sačinjavale sledeće republike i pokrajine:

Ime	Glavni grad	Mapa
Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina	Sarajevo	SR Slovenija SR Hrvatska SR Bosna i Hercegovina SR Crna Gora SR Makedonija SR Srbija SAP Vojvodina SAP Kosovo
Socijalistička Republika Makedonija	Skoplje
Socijalistička Republika Slovenija	Ljubljana
Socijalistička Republika Srbija Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo	Beograd Novi Sad Priština
Socijalistička Republika Hrvatska	Zagreb
Socijalistička Republika Crna Gora	Titograd

Teritorijalna organizacija republika[uredi | uredi izvor]

Pre 1955. godine postojalo je čak 338 srezova (uključeni i gradovi), nakon toga Republičkim je propisima njihov broj smanjen na 107 srezova. Broj im se dalje smanjivao, krajem 1958. bilo ih je 91. Na dan 1. januara 1960. bilo ih je 75. Razlog smanjenju bile su republičke odluke, tako su u NR Crnoj Gori 1957. ukinuti svi srezovi (kotari), zatim u Autonomnoj Kosovsko-metohijskoj oblasti 31. decembra 1959. U Autonomnoj Pokrajini Vojvodini u isto vreme zadržano je samo šest srezova (kotara). Ostatak srezova postepeno je prestao da postoji od 1963. do 1967. godine.

U Makedoniji, Sloveniji i Vojvodini — 1965.
U Hrvatskoj i Srbiji — 1967.

Srezove su ubrzo 1974. zamenile zajednice opština odnosno međuopštinske regionalne zajednice.

Društvo i kultura[uredi | uredi izvor]

Kultura ovog perioda dala je neka od najeminentnijih imena srpske umetnosti i nauke, kao što su:

pisci: Ivo Andrić, Meša Selimović, Branko Ćopić, Desanka Maksimović, Mira Alečković
slikari: Đorđe Andrejević Kun, Petar Lubarda, Olja Ivanjicki
glumci: Mija Aleksić, Miodrag Petrović Čkalja, Pavle Vuisić, Mira Banjac, Zoran Radmilović, Velimir — Bata Živojinović, Ljubiša Samardžić, Branko Milićević, Voja Brajović, Aleksandar Berček
muzičari: Vlastimir Pavlović Carevac, Ljubica Marić, Lola Novaković, Minja Subota, Zdravko Čolić, Lepa Brena
naučnici: Aleksandar Belić, Miomir Vukobratović i Pavle Savić

Film[uredi | uredi izvor]

SFRJ je razvijala kinematografiju počevši od 1950-ih. Najznačajniji filmski studiji bili su Jadran film u Zagrebu i Avala film u Beogradu. Najslavniji glumci bili su Danilo 'Bata' Stojković, Ljuba Tadić, Bekim Fehmiu, Fabijan Šovagović, Mustafa Nadarević, Bata Živojinović, Boris Dvornik, Ljubiša Samardžić, Dragan Nikolić i Rade Šerbedžija, a najslavnije glumice Milena Dravić, Neda Arnerić, Mira Furlan i Ena Begović.

Prvi jugoslavenski film 1959. nominovan za Oskara za najbolji film na stranome jeziku, bio je Cesta duga godinu dana, jedan od samo šest filmova iz SFRJ kojima je to uspjelo (ostali su Deveti krug, Tri, Skupljači perja, Bitka na Neretvi i Otac na službenom putu).

Najpopularniji žanr je neko vrijeme bio partizanski film, kao što su Valter brani Sarajevo, U gori raste zelen bor ili Abeceda straha, među kojima su bili i vrlo skupi filmovi sa međunarodnim glumcima, kao što je Sutjeska u kojoj je Ričard Berton glumio Tita, i Bitka na Neretvi u kojoj su glumili Orson Vels i Jul Briner. Međutim, takav se žanr s vremenom zasitio te su se javljali drugačiji filmovi o Drugom svjetskom ratu, kao što je kontroverzna Okupacija u 26 slika. 1980-ih kinematografija SFRJ je doživela malu renesansu popularnim komedijama Ko to tamo peva, Maratonci trče počasni krug i Balkanski špijun, u sva tri koja je glumio Danilo Stojković, kao i primerom iz naučnofantastičnog žanra — Gosti iz galaksije — i prvim dugometražnim animiranim filmom, Čudesna šuma. Takođe, mladi reditelj Emir Kusturica počeo je snimati zapažene filmove, među kojima su i Sjećaš li se Doli Bel? te Otac na službenom putu, koji je 1985. osvojio Zlatnu palmu.

Spomenici Narodnooslobodilačke borbe[uredi | uredi izvor]

Spomenici posvećeni Narodnooslobodilačkoj borbi naroda Jugoslavije od 1941. do 1945. godine postavljani su širom Jugoslavije u vidu figuralno-umetničkih dela, arhitektonskih objekata, spomen-mauzoleja, skulptura, spomen-bisti, spomen-ploča, spomen-zgrada, spomen-groblja i dr. Prema nepotpunim podacima u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji podignuto je oko 15.000 spomenika posvećenih Narodnooslobodilačkom ratu. Mnogi ovi spomenici srušeni su ili oštećeni tokom raspada SFRJ devedesetih godina.

Omladina i sport[uredi | uredi izvor]

Savez pionira Jugoslavije je bio zvaničan omladinski pokret Jugoslavije.

Štafeta mladosti je palica koja je išla kroz celu SFR Jugoslaviju i svakog 25. maja dodeljivana je tadašnjem jugoslovenskom predsedniku Josipu Brozu Titu.

Sportsko društvo Crvena zvezda je osnovano je 4. marta 1945.

Jugoslovensko sportsko društvo Partizan je osnovano 4. oktobra 1945.

Praznici[uredi | uredi izvor]

U Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji postojala je uobičajena podjela na državne praznike, republičke praznike kao i ostale praznike značajnije datume, kao i religijske praznike svih konfesija u SFRJ. Državni (savezni) praznici su bili:

Popularna kultura[uredi | uredi izvor]

Partizanski film i strip su deo jednog od najbitnijih autohtonih žanrova popularne kulture — partizanskog — u periodu 1945—1990. u SFRJ.

Novokomponovana narodna muzika je naziv za žanr popularne muzike koji je nastao i razvijao se u periodu između šezdesetih i devedesetih godina 20. veka, na temeljima narodnog melosa, u svim republikama bivše SFRJ izuzev Slovenije.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Uprkos zajedničkom početku, privreda socijalističke Jugoslavije je bila mnogo drugačija od privreda Sovjetskog Saveza i drugih istočnoevropskih socijalističkih država, posebno nakon jugoslovensko-sovjetskog razlaza. Preduzeća nisu bila državno, već društveno vlasništvo i njima su upravljali radnici putem samoupravljanja. Tokom Drugog svetskog rata infrastruktura Jugoslavije je bila uništena. Čak su i najrazvijeniji delovi države bili uveliko ruralni, a ono malo industrije u državi je bili uglavnom oštećeno ili uništeno.

Sa izuzetkom recesije polovinom 1960-ih, privreda države je znatno napredovala. Nezaposlenost je bila niska, a obrazovni nivo radničke klase je polako rastao. Zbog neutralnosti Jugoslavije i vodeće uloge u Pokretu nesvrstanih, jugoslovenska preduzeća su izvozila i na zapadna i na istočna tržišta. Jugoslovenske kompanije su vršile građevinske radove u brojnim velikim infrastrukturnim i industrijskim projektima u Africi, Evropi i Aziji.

Činjenica da je Jugoslovenima bilo dopušteno da slobodno emigriraju od šezdesetih je omogućilo mnogima da nađu posao u zapadnoj Evropi, uglavnom u Nemačkoj. Ovo je doprinelo da nezaposlenost bude pod kontrolom i takođe je delovalo kao izvor kapitala i stranih valuta.

Tokom sedamdesetih privreda je reorganizovana prema teoriji Edvarda Kardelja o udruženom radu, u kojoj je pravo na donošenje odluka i raspodeli profita u društvenim preduzećima zasnovano na uloženom radu. Najmanje osnovne organizacije udruženog rada su približno odgovarale malim preduzećima ili odeljenjima u velikim kompanijama. One su bile organizovane u preduzeća koja su se organizovala u kompozitne organizacije udruženog rada, koje su mogle biti velike kompanije ili čak celokupna grana industrije na određenoj teritoriji. Najviše izvršnih odluka je ostavljeno preduzećima, tako da su one moglo nastaviti da se takmiče iako su bile deo iste kompozitne organizacije. Imenovanje direktora i strateška politika kompozitne organizacije su u praksi, u zavisnosti od svoje veličine i važnosti, često bile predmet političkih i ličnih upliva.

U cilju da se svim zaposlenima da isti udeo u donošenju uloga, osnovne organizacije udruženog rada su takođe uvedene u javne servise, kao što su zdravstvo i obrazovanje. Osnovne organizacije su obično bile sastavljene od ne više od nekoliko desetina ljudi i imala su svoje radničke savete, čiji je pristanak bio potreban za strateške odluke i imenovanje direktora preduzeća ili javnih ustanova.

Državnici SFRJ su sa predstavnicima Evropske ekonomske zajednice potpisali dva trgovinska sporazuma: Sporazum o saradnji i Protokol o trgovini kao i dva finansijska protokola, a organizovano je i devet sastanka saveta za saradnju SFRJ i EEZ na ministarskom nivou.^[17]

Jugoslovenski ratovi, naknadni gubitak tržišta, kao i loše upravljanje i/ili netransparentna privatizacija su donele ekonomske probleme svim bivšim jugoslovenskim republikama tokom devedesetih. Samo je ekonomski rast Slovenije polako rastao nakon početnog šoka i krize. Hrvatske je 2003. dostigla svoj bruto-nacionalni dohodak iz 1990.

Valuta SFRJ je bio jugoslovenski dinar.

Oružane snage SFRJ[uredi | uredi izvor]

Prema doktrini Opštenarodne odbrane (ONO) i društvene samozaštite (DSZ) i Ustavu SFRJ oružane snage SFRJ bile su sačinjene od: Jugoslovenske narodne armije, Teritorijalne odbrane, Civilne zaštite i pozadinskog obezbeđenja OS.

Kao i Kraljevina Jugoslavija pre nje, i socijalistička Jugoslavija je zadržala jaku vojnu silu. Jugoslavija je nezvanično bila smatrana silom „drugog reda” u Evropi, što je značilo da je po vojnoj sili bila samo iza tradicionalne Velike trojke (Sovjetski Savez, Francuska i Ujedinjeno Kraljevstvo).

Jugoslovenska narodna armija je bila glavna organizacija vojnih snaga. Sastojala se iz kopnene vojske, mornarice i vazduhoplovstva. Ona je svoje poreklo uglavnom vukla od jugoslovenskih partizana iz Drugog svetskog rata.

Svaka od šest republika je imala svoju teritorijalnu odbranu, koje su uspostavljene u okviru doktrine „opštenarodnog otpora”, kao odgovor na brutalno okončanje Praškog proleća u Čehoslovačkoj od strane Varšavskog pakta.

Tajne službe[uredi | uredi izvor]

Politika[uredi | uredi izvor]

Definišući dokument države je bio Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslaviji koji je menjan 1963. i 1974]].

Komunistička partija Jugoslavije je pobedila na prvim izborima i zadržala je svoju vlast skoro do kraja postojanja države. Kasnije joj je promenjeno ime u Savez komunista Jugoslavije, a bile je sastavljena od individualnih partija iz svake konstitutivne republike.

Glavni politički vođa države je bio Josip Broz Tito, ali je bilo i drugih važnih političara, posebno nakon Titove smrti: videti spisak političara SFRJ. Jugoslavija je bila deo Grupe 9, Pokreta nesvrstanih, Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju, Organizacije ujedinjenih nacija i drugih internacionalnih organizacija.

Kada su individualne republike održale višestranačke izbore početkom devedesetih, komunističke partije nisu uglavnom uspevale da pobede na izborima.

Spoljna politika[uredi | uredi izvor]

SFRJ je bila član osnivač Grupe 15 na 9. konferenciji nesvrstanih u Beogradu.

Demografija[uredi | uredi izvor]

SFRJ je odvojeno priznavala „narode” i „narodnosti”; prve su činili konstitutivni južnoslovenski narodi, a druge ostale slovenske i neslovenske etničke grupe, uključujući Albance i Mađare.

Država se sastojala od šest republika, sa njihovim konstitutivnim narodima:

Slovenija — Slovenci
Hrvatska — Hrvati (i Srbi do 1990.) (u kojoj su Mađari, Muslimani, Italijani i Jevreji bili priznate manjine — kao i Srbi od 1990.)
Bosna i Hercegovina — Srbi, Hrvati, (Muslimani od 1974. i Jugosloveni od 1990.)
Srbija — svi njeni građani
- Vojvodina (lingvističke grupe): Srbo-Hrvati, Mađari, Rumuni, Slovaci, Rusini.
- Kosovo i Metohija: Albanci, Srbo-Hrvati,
Crna Gora — svi njeni građani
Makedonija — Makedonci

Redovni popis stanovništva 1941. godine u Kraljevini Jugoslaviji nije izvršen, a prvi vanredni popis stanovništva u socijalističkoj Jugoslaviji izvršen je 1948. godine. Prema tom popisu u Jugoslaviji je bilo 15.772.098 stanovnika, a dve nacionalne manjine bile su brojnije od naroda Crnogoraca.^[18]

SFRJ 1948. godine.^[18]‍

Srbi	6.547.117	41,5%
Hrvati	3.784.353	24%
Slovenci	1.415.432	9%
Makedonci	810.126	5,1%
Muslimani	808.921	5,1%
Albanci	750.431	4,8%
Mađari	496.492	3,2%
Ostali	1.159.226	7,3%

Godine 1961. tokom popisa stanovništva, građani su imali mogućnost da se izjasne kao Jugosloveni.^[19] Od tada dolazilo je do postepenog povećanja postotka stanovništva koje se izjašnjavalo nacionalno kao Jugosloveni, to jest prividno je rastao procenat pristalica Jugoslavije. Deo tih Jugoslovena verovatno su bili ljudi koji nisu želeli da izraze svoju etničku pripadnost, jer su bili iz mešanih brakova, ili iz drugih razloga. Broj lica koja su se izjasnila da su po nacionalnosti Jugosloveni najveći je bio na popisu 1981. godine, kada su činili oko 5,4% od ukupno popisanih 22.424.711 stanovnika SFRJ.^[18]

SFRJ 1981. godine.^[18]‍

Srbi	8.140.452	36,3%
Hrvati	4.428.005	19,8%
Muslimani	1.999.957	8,9%
Slovenci	1.753.554	7,8%
Albanci	1.730.364	7,7%
Makedonci	1.339.729	6,0%
Jugosloveni	1.219.045	5,4%
Ostali	1.813.605	8,1%

Etnički sastav SFRJ prema popisu iz 1981. godine (prikaz po opštinama)
Etnički sastav SFRJ prema popisu iz 1981. godine (prikaz po mesnim zajednicama)

Podaci sa popisa održanih 1971. i 1981.

Jezici[uredi | uredi izvor]

Zvanični jezici su bili makedonski, srpskohrvatski i slovenački. Srpskohrvatski je bio u službenoj upotrebi u Socijalističkoj Republici Srbiji, Socijalističkoj Republici Hrvatskoj, Socijalističkoj Republici Bosni i Hercegovini i Socijalističkoj Republici Crnoj Gori. U Socijalističkoj Republici Makedoniji, službeni jezik je bio makedonski, a u Socijalističkoj Republici Sloveniji slovenački.

U oružanim snagama SFRJ, službeni jezik je bio srpskohrvatski.

Ustav SFRJ je garantovao nacionalnim manjinama i etničkim grupama pravo na upotrebu jezika i pisma, pa su u mešovitim sredinama u službenoj upotrebi bili i drugi jezici kao na primer: mađarski, slovački, rusinski, rumunski, bugarski, vlaški, albanski, turski, romski, italijanski, grčki, i drugi. U mešovitim sredinama su na državnim institucijama obavezno isticani natpisi na većinskim i manjinskim jezicima.

Religija[uredi | uredi izvor]

Katolička crkva za razliku od drugih komunističkih crkava (Čehoslovačke ili Rumunije) je očuvala aktivnu ulogu u društvu.^[20] Godine 1965. Jugoslavija je potpisala ugovor sa Vatikanom kojim je garantovano autoritet Svete stolice nad verskim pitanjima kao i pravo katoličkih biskupa da održavaju kontakt sa Svetom stolicom.^[21]

Makedonska pravoslavna crkva nastala je nekanonskim odvajanjem od Srpske pravoslavne crkve 17. jula 1967. godine.

Zvanično religijsko delovanje i opredeljivanje nije bilo zabranjeno zakonom o socijalističkom državnom ateizmu kao u susednoj Narodnoj Socijalističkoj Republici Albaniji. Sveštena lica imala su pravo da se politički angažuju kroz članstvo u Socijalističkom savezu radnog naroda Jugoslavije (SSRNJ). Zakonski su verske zajednice tj. udruženja bile u obavezi da se staraju o materijalnom stanju svog sveštenstva i članova svojih udruženja. Najbrojnija verska zajednica bila je pravoslavna, zvanični naziv Srpske pravoslavne crkve u registru verskih udruženja u SR Srbiji i Jugoslaviji bio je Glavni savez udruženog pravoslavnog sveštenstva Jugoslavije.^[22] Pored pravoslavlja bilo je prisutno katolicizam, protestantizam, islam, judaizam i ateizam koji je bio zastupljen kroz državnu politiku samoupravnog socijalizma i dominantnom vladavinom Saveza komunista Jugoslavije.

Republike i pokrajine po površini i broju stanovnika[uredi | uredi izvor]

Podaci sa popisa iz 1991. a površina republika i pokrajina iz Statističkog godišnjaka Jugoslavije 1991.

Rang	Republika/pokrajina	Površina	%	Stanovništvo	%	Gustina naseljenosti
1	Srbija	88.361^[23]	33,2%	9.791.475^[24]	41,6%	110,8
---	Uža Srbija	55.968^[23]	22,4%	5.824.211^[24]	24,7%	104
---	Vojvodina	21.506^[23]	8,6%	2.012.517^[25]	8,6%	93,6
---	Kosovo i Metohija	10.887^[23]	4,3%	1.954.747^[25]	8,4%	179,5
2	Hrvatska	56.538^[23]	22,5%	4.760.344^[26]	20,2%	84,2
3	Bosna i Hercegovina	51.129^[23]	20,4%	4.364.574^[27]	18,6%	85,4
4	Makedonija	25.713^[23]	10,3%	2.033.964^[28]	8,6%	79,1
5	Slovenija	20.251^[23]	8,1%	1.962.606^[29]	8,3%	96,9
6	Crna Gora	13.812^[23]	5,5%	615.267^[26]	2,6%	44,5
	SFR Jugoslavija	255.804^[23]	100%	23.528.230	100%	92

Državni simboli[uredi | uredi izvor]

Hej, Sloveni je bila himna SFRJ od 1945. do 1992. sa verzijama na srpsko-hrvatskom, slovenačkom i makedonskom jeziku.

Grb bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije predstavlja šest baklji okruženih žitom koje gore zajedno. Zajednička vatra šest baklji predstavlja bratstvo i jedinstvo šest republika bivše Jugoslavije: Bosne i Hercegovine, Makedonije, Srbije, Slovenije, Hrvatske i Crne Gore. Datum na grbu je 29. novembar 1943. kada se u Jajcu po drugi put sastao AVNOJ. Taj datum je postao Dan Republike posle Drugog svetskog rata.

Zastava SFRJ bazirana je na trobojci Kraljevine Jugoslavije i njenim panslovenskim bojama, s tim što je grb Kraljevine Jugoslavije zamenjen petokrakom zvezdom, kao simbolom komunizma, i pomeren na centar zastave.

Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

Za Jugoslaviju se govorilo da je zemlja sedam susednih država, šest republika, pet naroda, četiri jezika, tri vere, dva pisma i jedne partije.
Za Jugoslaviju se takođe govorilo da je okružena „brigama”. Ova reč se može sastaviti korišćenjem prvih slova imena susednih država (Bugarska, Rumunija, Italija, Grčka, Albanija, Mađarska i Austrija).
Jugoslavija i Poljska su delile istu melodiju za nacionalnu himnu. Prvi njeni stihovi su napisani 1834. pod imenom „Hej, Slovaci”, a otada je služila kao himna pan-slovenskog pokreta, himna Sokolskog pokreta, kao i himna Slovačke tokom Drugog svetskog rata, Jugoslavije i Srbije i Crne Gore. Takođe se smatra drugom, nezvaničnom himnom Slovaka. Melodija je zasnovana na Mazurki Dobrovskog, koja je takođe himna Poljske od 1926, ali je ovde mnogo sporija i više naglašena.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

^ ^a ^b Hladczuk 1992, str. 454—
^ ^a ^b Altman, Gavro (1978). Yugoslavia: A Multinational Community. Jugoslovenska stvarnost.
^ Tulasiewicz, Jan Bruno (1971). Economic Growth and Development: A Case Study. Morris Print. Company.
^ Lah, Avguštin (1972). The Yugoslav Federation: What is It? : the Position of the Peoples and National Minorities of Yugoslavia in the self-managing Federation. Medunarodna Politika.
^ „Ustav Socijalističke Republike Hrvatske (1974), Član 138” [Constitution of the Socialist Republic of Croatia (1974), Article 138] (PDF) (na jeziku: hrvatskom). Narodne novine. 1974. Pristupljeno 24. 7. 2012.
^ Logos 2019, str. 86, 88-91, 94-97. “Političke vođe Srba nisu bile protiv mirnog odvajanja Slovenije“.
^ Logos 2019, str. 97—100, 243-246, 249. “Srbi u Hrvatskoj nisu pristajali da preglasavanjem budu odvojeni iz zajednice sa Srbijom. Mislili su da je takvo glasanje ozakonjenje genocida izvršenog u NDH”.
^ Logos 2019, str. 165—166 “Srpsko rukovodstvo i oficiri JNA su o nezavisnosti Makedonije imali slično mišljenje kao i o nezavisnosti Slovenije, ali u Makedoniji nisu ni simbolično pokušali da ometaju odvajanje”.
^ Logos 2019, str. 138—139.
^ Logos 2019, str. 139—142, 145-147, 259-261, 265.
^ Logos 2019, str. 338—339 „ ...na području SFRJ međunarodno priznata država je bila samo SFRJ, a UN su tek 22. maj 1992. kao nezavisne države priznale Sloveniju, Hrvatsku i BiH“.
^ Logos 2019, str. 167.
^ Logos 2019, str. 377, 393. „Usvajanjem Ustavne povelje u Saveznoj skupštini 4. februar 2003. prestala je da postoji SR Jugoslavija, a stvorena je državna zajednica pod imenom „Srbija i Crna Gora”.
^ ^a ^b Milovanović 1985, str. 70.
^ Milovanović 1985, str. 73.
^ Milovanović 1985, str. 71.
^ Mr Vladimir Pavićević: „Dvadeset godina od pada Berlinskog zida”, Međunarodna politika ISSN 0543-3657.- God.60, br.1135 (2009), str. 5-19, pp. 3 COBISS.SR 513286743
^ ^a ^b ^v ^g Milovanović 1985, str. 114.
^ „Nacionalni stav” (PDF). pod2.stat.gov.rs. Pristupljeno 29. 3. 2020.
^ Fahlbusch, Erwin; Bromiley, Geoffrey William (14. 2. 2008). The encyclopedia of Christianity, Volume 5 By Erwin Fahlbusch. str. 513. ISBN 9780802824172. Pristupljeno 21. 1. 2013. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ Byrnes 2001, str. 96.
^ „Izvod iz registra: Glavni savez udruženog pravoslavnog sveštenstva Jugoslavije”. Arhivirano iz originala 02. 02. 2017. g. Pristupljeno 27. 01. 2017.
^ ^a ^b ^v ^g ^d ^đ ^e ^ž ^z ⁱ Milovanović 1991, str. 78.
^ ^a ^b „Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti, popis 1991” (PDF). str. 8. Pristupljeno 28. 3. 2020.
^ ^a ^b „Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti, popis 1991” (PDF). str. 10. Pristupljeno 28. 3. 2020.
^ ^a ^b „Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti, popis 1991” (PDF). str. 2. Pristupljeno 28. 3. 2020.
^ „Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti, popis 1991” (PDF). str. 1. Pristupljeno 28. 3. 2020.
^ „Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti, popis 1991” (PDF). str. 5. Pristupljeno 28. 3. 2020.
^ „Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti, popis 1991” (PDF). str. 6. Pristupljeno 28. 3. 2020.

Izvori i literatura[uredi | uredi izvor]

Milovanović, Mihailo; et al. (1985). Stat. god. Jugosl., 32, 1985 (PDF). Beograd: Savremena administracija.
Milovanović, Mihajilo; et al. (1991). Stat. god. Jugosl., 38, 1991 (PDF). Beograd: Savezni zavod za statistiku.
Lah, Avguštin (1972). The Yugoslav Federation: What is It? : the Position of the Peoples and National Minorities of Yugoslavia in the self-managing Federation. Medunarodna Politika.
Petranović, Branko (1980). Istorija Jugoslavije 1918—1978. Beograd: Nolit.
Petranović, Branko (1988). Istorija Jugoslavije 1918—1988. 3. Beograd: Nolit. ISBN 9788619016605.
Tulasiewicz, Jan Bruno (1971). Economic Growth and Development: A Case Study. Morris Print. Company.
Altman, Gavro (1978). Yugoslavia: A Multinational Community. Jugoslovenska stvarnost.
Hladczuk, John (1992). International Handbook of Reading Education. Greenwood Publishing Group. str. 454—. ISBN 978-0-313-26253-1.
Fahlbusch, Erwin; Bromiley, Geoffrey William (14. 2. 2008). The encyclopedia of Christianity, Volume 5 By Erwin Fahlbusch. Wm. B. Eerdmans. ISBN 9780802824172. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU.
Dimić, Ljubodrag (2004). „Ideologija i kultura u Jugoslaviji 1945—1955: Vreme, ljudi, institutcije, politika”. Jugoslavija v Hladni vojni. Ljubljana: Inštitut za novejšo zgodovino. str. 449—486. ISBN 9789616386036.
Dimić, Ljubodrag; Životić, Aleksandar (2012). Napukli monolit: Jugoslavija i svet 1942—1948. Beograd: Arhipelag, Službeni glasnik. ISBN 9788686933904. (Arhipelag, Ljubodrag Dimić)
Bogetić, Dragan; Dimić, Ljubodrag (2013). Beogradska konferencija nesvrstanih zemalja 1-6. septembra 1961.: Prilog istoriji Trećeg sveta. Beograd: Zavod za udžbenike.
Dimić, Ljubodrag (2014). Jugoslavija i Hladni rat: Ogledi o spoljnoj politici Josipa Broza Tita (1944—1974). Beograd: Arhipelag. ISBN 9788652301362.
Byrnes, Timothy A. (2001). Transnational Catholicism in postcommunist Europe. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7425-1179-8.
Andrić, Aleksandar (2015). Istorija Srba od 1918. do 2012. Beograd. ISBN 978-86-6289-051-1.
Djilas, Aleksa (1991). The Contested Country: Yugoslav Unity and Communist Revolution, 1919—1953. Harvard University Press. ISBN 9780674166981.
Radojević, Mira (2004). „O federalizaciji Jugoslavije 1945. godine”. Dijalog povjesničara-istoričara. 8. Zaklada Friedrich Naumann. str. 203—218. ISBN 9789536922062.
Džaja, Srećko M. (2002). Die politische Realität des Jugoslawismus (1918—1991): Mit besonderer Berücksichtigung Bosnien-Herzegowinas. München: R. Oldenbourg Verlag.
Džaja, Srećko M. (2004). Politička realnost jugoslavenstva (1918—1991): S posebnim osvrtom na Bosnu i Hercegovinu. Sarajevo-Zagreb: Svjetlo riječi.
Logos, Aleksandar A. (2019). Istorija Srba 1, Dopuna 4; Istorija Srba 5. Beograd. ISBN 978-86-85117-46-6.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] Puno ime na srpskohrvatskom i makedonskom jeziku, napisano ćiriličnim pismom.

[2] Puno ime na srpskohrvatskom i makedonskom jeziku, napisano latiničkim pismom (v. odeljak Nazivi države za više informacija).

[3] Puno ime na slovenačkom jeziku (slovenački koristi samo latiničko pismo).

[7] Nije bilo proglašenog službenog jezika na federalnom nivou.^[1]^[2]^[3]

[10] Srpskohrvatski je bio defakto službeni jezik. Njegovi regionalni varijeteti su prepoznati i načinjeni službenim jezicima u svojim odgovarajućim republikama:^[1]^[2] srpski u SR Srbiji,^[4] hrvatski u SR Hrvatskoj^[5] i srpskohrvatski u SR Bosni i Hercegovini i SR Crnoj Gori.

[11] Službeni u SR Srbiji, SR Bosni i Hercegovini i SR Crnoj Gori.

[12] Službeni u SR Hrvatskoj.

[13] Službeni u SR Sloveniji.

[14] Službeni u SR Makedoniji.

[15] Službeni u SAP Kosovu.

[16] Službeni u SAP Vojvodini.

[17] Službeni u SAP Vojvodini.

[18] Službeni u SAP Vojvodini.

[19] Službeni u SAP Vojvodini.

[Hladczuk1992-4] Hladczuk 1992, str. 454—

[Altman1978-5] Altman, Gavro (1978). Yugoslavia: A Multinational Community. Jugoslovenska stvarnost.

[Tulasiewicz1971-6] Tulasiewicz, Jan Bruno (1971). Economic Growth and Development: A Case Study. Morris Print. Company.

[8] Lah, Avguštin (1972). The Yugoslav Federation: What is It? : the Position of the Peoples and National Minorities of Yugoslavia in the self-managing Federation. Medunarodna Politika.

[9] „Ustav Socijalističke Republike Hrvatske (1974), Član 138” [Constitution of the Socialist Republic of Croatia (1974), Article 138] (PDF) (na jeziku: hrvatskom). Narodne novine. 1974. Pristupljeno 24. 7. 2012.

[FOOTNOTEЛогос201986,_88-91,_94-97._“Политичке_вође_Срба_нису_биле_против_мирног_одвајања_Словеније“-20] Logos 2019, str. 86, 88-91, 94-97. “Političke vođe Srba nisu bile protiv mirnog odvajanja Slovenije“.

[FOOTNOTEЛогос201997—100,_243-246,_249._“Срби_у_Хрватској_нису_пристајали_да_прегласавањем_буду_одвојени_из_заједнице_са_Србијом._Мислили_су_да_је_такво_гласање_озакоњење_геноцида_извршеног_у_НДХ”-21] Logos 2019, str. 97—100, 243-246, 249. “Srbi u Hrvatskoj nisu pristajali da preglasavanjem budu odvojeni iz zajednice sa Srbijom. Mislili su da je takvo glasanje ozakonjenje genocida izvršenog u NDH”.

[FOOTNOTEЛогос2019165—166_“Српско_руководство_и_официри_ЈНА_су_о_независности_Македоније_имали_слично_мишљење_као_и_о_независности_Словеније,_али_у_Македонији_нису_ни_симболично_покушали_да_ометају_одвајање”-22] Logos 2019, str. 165—166 “Srpsko rukovodstvo i oficiri JNA su o nezavisnosti Makedonije imali slično mišljenje kao i o nezavisnosti Slovenije, ali u Makedoniji nisu ni simbolično pokušali da ometaju odvajanje”.

[FOOTNOTEЛогос2019138—139-23] Logos 2019, str. 138—139.

[FOOTNOTEЛогос2019139—142,_145-147,_259-261,_265-24] Logos 2019, str. 139—142, 145-147, 259-261, 265.

[FOOTNOTEЛогос2019338—339_„_...на_подручју_СФРЈ_међународно_призната_држава_је_била_само_СФРЈ,_а_УН_су_тек_22._мај_1992._као_независне_државе_признале_Словенију,_Хрватску_и_БиХ“-25] Logos 2019, str. 338—339 „ ...na području SFRJ međunarodno priznata država je bila samo SFRJ, a UN su tek 22. maj 1992. kao nezavisne države priznale Sloveniju, Hrvatsku i BiH“.

[FOOTNOTEЛогос2019167-26] Logos 2019, str. 167.

[FOOTNOTEЛогос2019377,_393._„Усвајањем_Уставне_повеље_у_Савезној_скупштини_4._фебруар_2003._престала_је_да_постоји_СР_Југославија,_а_створена_је_државна_заједница_под_именом_„Србија_и_Црна_Гора”-27] Logos 2019, str. 377, 393. „Usvajanjem Ustavne povelje u Saveznoj skupštini 4. februar 2003. prestala je da postoji SR Jugoslavija, a stvorena je državna zajednica pod imenom „Srbija i Crna Gora”.

[FOOTNOTEМиловановић198570-28] Milovanović 1985, str. 70.

[FOOTNOTEМиловановић198573-29] Milovanović 1985, str. 73.

[FOOTNOTEМиловановић198571-30] Milovanović 1985, str. 71.

[31] Mr Vladimir Pavićević: „Dvadeset godina od pada Berlinskog zida”, Međunarodna politika ISSN 0543-3657.- God.60, br.1135 (2009), str. 5-19, pp. 3 COBISS.SR 513286743

[FOOTNOTEМиловановић1985114-32] v ^g Milovanović 1985, str. 114.

[33] „Nacionalni stav” (PDF). pod2.stat.gov.rs. Pristupljeno 29. 3. 2020.

[34] Fahlbusch, Erwin; Bromiley, Geoffrey William (14. 2. 2008). The encyclopedia of Christianity, Volume 5 By Erwin Fahlbusch. str. 513. ISBN 9780802824172. Pristupljeno 21. 1. 2013. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[FOOTNOTEByrnes200196-35] Byrnes 2001, str. 96.

[36] „Izvod iz registra: Glavni savez udruženog pravoslavnog sveštenstva Jugoslavije”. Arhivirano iz originala 02. 02. 2017. g. Pristupljeno 27. 01. 2017.

[FOOTNOTEМиловановић199178-37] v ^g ^d ^đ ^e ^ž ^z ⁱ Milovanović 1991, str. 78.

[#1-38] „Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti, popis 1991” (PDF). str. 8. Pristupljeno 28. 3. 2020.

[#2-39] „Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti, popis 1991” (PDF). str. 10. Pristupljeno 28. 3. 2020.

[#3-40] „Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti, popis 1991” (PDF). str. 2. Pristupljeno 28. 3. 2020.

[41] „Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti, popis 1991” (PDF). str. 1. Pristupljeno 28. 3. 2020.

[42] „Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti, popis 1991” (PDF). str. 5. Pristupljeno 28. 3. 2020.

[43] „Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti, popis 1991” (PDF). str. 6. Pristupljeno 28. 3. 2020.

[n. 1]

[n. 2]

[n. 3]

[n. 4]

[n. 5]

[n. 6]

[n. 7]

[n. 8]

[n. 9]

[n. 10]

[n. 11]

[n. 12]

[n. 13]

[n. 14]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

p r u Socijalističke države
Sadašnje	SR Vijetnam NR Kina DNR Koreja Kuba DNR Laos
Bivše	DR Avganistan (1978—1992) NSR Albanija (1946—1991) NR Angola (1975—1992) NR Benin (1975—1990) NR Bugarska (1946—1990) DR Vijetnam (1945—1976) Grenada (1979—1983) Etiopija (1974—1987) NDR Etiopija (1987—1991) DNR Jemen (1969—1990) FNR/SFR Jugoslavija (1945—1992) Demokratska Kampućija (1975—1979) NR Kampućija (1979—1993) NR Kongo (1970—1991) NR Mađarska (1949—1989) NR Mozambik (1975—1990) NR Mongolija (1924—1992) Nemačka DR (1949—1990) NR Poljska (1945—1989) SR Rumunija (1947—1989) Ruska SFSR (1918—1922) SSSR (1922—1991) DR Somalija (1976—1991) NR Tuva (1921—1944) Čehoslovačka SR (1948—1990)
Kratkotrajne	Autonomna Republika Azerbejdžan (1945—1946) Alzaška Sovjetska Republika (1918) Bavarska Sovjetska Republika (1919) Buharska NSR (1920—1925) Privremena vlada Južnog Vijetnama (1975—1976) Galicijska SSR (1920) Dalekoistočna Republika (1920—1922) Donjeck-Krivojroška Sovjetska Republika (1918) Estonska Radnička Komuna (1918—1919) DR Jemen (1994) DF Jugoslavija (1945) Kineska Sovjetska Republika (1931—1934) NR Koreja (1945—1946) Letonska SSR (1918—1920) Limerički Sovjet (1919) Litvanska SSR (1918—1919) Litvansko-Beloruska SSR (1919) Mađarska Sovjetska Republika (1919) Republika Mahabad (1946—1947) Muganska Sovjetska Republika (1919) Pariska komuna (1871) Persijska SSR (1920—1921) Slovačka Sovjetska Republika (1919) Finska DR (1939—1940) Finska SRR (1918) Horezmanska NSR (1920—1925) Hunanski Sovjet (1927) SR Čile (1932)

p r u Srpske zemlje u 20. i 21. veku
Do 1918.	Knjaževina Crna Gora (1852—1910) Bosna i Hercegovina pod austrougarskom upravom (1878—1918) Kraljevina Srbija (1882—1918) Kraljevina Crna Gora (1910—1918)
1918—1941.	Država Slovenaca, Hrvata i Srba (1918) Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca / Kraljevina Jugoslavija (1918—1941) Banatska republika (1918) Banat, Bačka i Baranja (1918—1919) Srpsko-mađarska republika Baranja-Baja (1921)
1941—1945.	Vojna uprava u Srbiji (1941—1944) (1941—1944) Banat (1941—1944) Crna Gora (1941—1944) Užička republika (1941) Bihaćka republika (1942—1943)
1945—1990.	Demokratska Federativna Jugoslavija (1945) FNR Jugoslavija / SFR Jugoslavija (1945—1992) FD Srbija / NR Srbija / SR Srbija (1945—1990) AP Vojvodina / SAP Vojvodina (1945—1990) Autonomna Kosovsko-Metohijska Oblast (1945—1963) / AP Kosovo i Metohija (1963—1968) / SAP Kosovo (1968—1990) (1945—1990) NR Crna Gora / SR Crna Gora (1945—1991) NR Bosna i Hercegovina / SR Bosna i Hercegovina / R Bosna i Hercegovina (1945—1992) FD Makedonija / NR Makedonija / SR Makedonija (1945—1991) NR Hrvatska / SR Hrvatska (1945—1990)
1990—2006.	Republika Srbija (1990—2006) AP Vojvodina (1990—) AP Kosovo i Metohija (1990—) Republika Crna Gora (1991—2006) Savezna Republika Jugoslavija (1992—2003) Srbija i Crna Gora (2003—2006) Republika Makedonija (1991—) SAO Krajina (1990—1991) Republika Srpska Krajina (1991—1995) SAO Zapadna Slavonija (1991—1992) SO Slavonija, Baranja i Zapadni Srem (1991—1992) Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srem (1995—1998) Autonomna Oblast Krajina (1991) SAO Bosanska Krajina (1991—1992) SAO Severoistočna Bosna (1991—1992) SAO Romanija (1991—1992) SAO Istočna Hercegovina (1991—1992) SAO Sjeverna Bosna (1991—1992) Republika Srpska (prvobitno — Srpska Republika Bosna i Hercegovina) Republika Bosna i Hercegovina (1992—1995) Bosna i Hercegovina (od 1995) Brčko Distrikt
od 2006.	Republika Srbija Vojvodina Kosovo i Metohija Crna Gora Bosna i Hercegovina Republika Srpska Brčko Distrikt Federacija Bosne i Hercegovine Severna Makedonija

Normativna kontrola
Međunarodne	ISNI VIAF WorldCat
Državne	Nemačka Izrael Sjedinjene Države
Ostale	IdRef