Sovjetski Savez
| Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika Союз Советских Социалистических Республик Sovjetski Savez Советский Союз | |||
|---|---|---|---|
| Krilatica: Пролетарии всех стран, соединяйтесь! (srp. „Proleteri svih zemalja, ujedinite se!”) | |||
| Himna Internacionala Internacionala na ruskom, Hor i orkestar Sovjetskog radija (1922—1944) Himna Sovjetskog Saveza (1944—1991) | |||
.svg) Sovjetski Savez posle Drugog svetskog rata, ne uključujući nesvrstane zemlje | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa, Azija | ||
| Glavni grad | Moskva | ||
| Najveći grad | Moskva | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | Ruski jezik (defakto) | ||
| Ostali jezici u upotrebi | još 14 zvaničnih jezika | ||
| Religija | nema (državni ateizam) | ||
| Politika | |||
| Oblik države | Marksističko-lenjinistička jednopartijska država | ||
| — Generalni sekretar | Josif Staljin (1922—1952; prvi) Vladimir Ivaško (1990—1991; poslednji) | ||
| — Predsednik | Mihail Kalinjin (1922—1946; prvi) Mihail Gorbačov (1988—1991; poslednji) | ||
| — Šef vlade | Vladimir Lenjin (1922—1924; prvi) Ivan Silajev (1991; poslednji) | ||
| Zakonodavna vlast | Vrhovni sovjet | ||
| — Gornji dom | Sovjet Saveza | ||
| — Donji dom | Sovjet nacionalnosti | ||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | Međuratni period Drugi svetski rat Hladni rat | ||
| — Osnivanje | 30. decembar 1922. | ||
| — Ukidanje | 26. decembar 1991. (69 god.) | ||
| — Status | bivša država | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Stanovništvo | |||
| — 1991. | 293.047.571 | ||
| — gustina | 13,1/km² | ||
| Valuta | Sovjetska rublja | ||
| — kod valute | SUR
| ||
| Internet domen | .su [н. 1] | ||
| Pozivni broj | +7
| ||
| Zemlje prethodnice i naslednice Sovjetskog Saveza | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
.svg){kind=small}
|
| ||
|
| ||
.svg){kind=small}
|
.svg){kind=small}
| ||
.svg){kind=small}
|
| ||
.svg){kind=small}
| |||
| |||
| |||
| |||
.svg){kind=small}
| |||
| |||
.svg){kind=small}
| |||
.svg){kind=small}
| |||
| |||
| |||
| |||
[n. 1] dodeljen 19. septembra 1990. i postoji do dan-danas
| |||
.svg)
Sovjetski Savez (rus. Сове́тский Сою́з), zvanično Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika (skrać. SSSR; rus. Сою́з Сове́тских Социалисти́ческих Респу́блик), bila je država na velikom delu severa regiona Evroazije koja je postojala od 1922, do raspada, 1991. Formiranje Sovjetskog Saveza je bila kulminacija Oktobarske revolucije. To je bila prva socijalistička država na svetu, sa političkom organizacijom koju je definisala Komunistička partija Sovjetskog Saveza. Teritorija Sovjetskog Saveza je varirala, a u najskorijim vremenima je približno odgovarala teritoriji pozne Ruske Imperije, uz značajne izuzetke Poljske i Finske.
U Ujedinjenim nacijama je SSSR ukupno imao tri mesta, s obzirom da su pored samog Sovjetskog Saveza mesto u UN imali i Beloruska SSR i Ukrajinska SSR. Sve tri države spadaju u zemlje osnivače Ujedinjenih nacija, iako su Ukrajinska i Beloruska SSR bile sastavni deo Sovjetskog Saveza.[1]
Istorija
Sovjetski Savez je došao na mesto Ruske Imperije, čiji je poslednji monarh, imperator Nikolaj II vladao do 1917.
Moderne revolucionarne aktivnosti u Rusiji su započele ustankom dekabrista 1825. godine; mada je kmetstvo ukinuto 1861, to je učinjeno pod uslovima koji su bili nepovoljni za seljake, što je ohrabrilo revolucionare. Nakon revolucije 1905. godine osnovan je parlament, državna duma (1906), ali je car nastavio da se odupire prelasku sa apsolutističke na ustavnu monarhiju. Politički i socijalni nemiri su nastavljeni, a tokom Prvog svetskog rata su pogoršani, usled vojnih poraza i nestašice hrane.
Revolucije i građanski rat
Spontani narodni ustanak u Petrogradu, kao odgovor na ratno raspadanje ruskog blagostanja i morala, kulminirao je obaranjem carske vlade u martu 1917. (vidi Februarska revolucija). Autokratija je zamenjena privremenom vladom, čije vođe su nameravale da uspostave demokratiju u Rusiji i da nastave da učestvuju u savezničkim ratnim naporima. U isto vreme su se u zemlji raširili radnički saveti (sovjeti), kako bi osigurali prava radničke partije. Radikalni Boljševici, pod vođstvom Vladimira Lenjina, zalagali su se za socijalističku revoluciju u sovjetima i na ulicama. Oni su preuzeli vlast u privremenoj vladi novembra 1917. (vidi Oktobarska revolucija). Tek posle dugog i krvavog Ruskog građanskog rata (1918—1921), koji se sastojao i u borbi vladinih snaga i stranih trupa u raznim delovima Rusije, osiguran je novi komunistički režim.
Poljsko-sovjetski rat
Mirom u Rigi, početkom 1921, podeljena je sporna teritorija u Belorusiji i Ukrajini između Poljske i Sovjetske Rusije.
Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika
Sovjetski Savez je osnovan u decembru 1922. kao unija ruske, ukrajinske, beloruske i zakavkaske sovjetske republike, na čijem čelu su bile boljševičke partije.
Od svojih prvih godina, vlada Sovjetskog Saveza je bila bazirana na jednopartijskoj vlasti komunista, kako su Boljševici sebe nazivali od marta 1918. Posle neobične ekonomske politike ratnog komunizma za vreme građanskog rata, kada je sovjetska vlada dozvolila da određena privatna ekonomska aktivnost koegzistira sa nacionalizovanom industrijom tokom 1920-ih i potpuno oduzimanje hrane na selu je zamenjeno porezom u hrani. Debata o budućnosti privrede je pružila podlogu sovjetskim liderima za borbu oko vlasti nakon Lenjinove smrti 1924. Postepenim konsolidovanjem svog uticaja i izolovanjem rivala unutar partije, posebno Lenjinovog očiglednijeg naslednika Lava Trockog, Josif Staljin je postao samostalni vođa Sovjetskog Saveza krajem 1920-ih.
Staljin je 1928. predstavio prvi petogodišnji plan za izgradnju socijalističke privrede. U industriji je država preuzela kontrolu nad svim postojećim preduzećima i započela intenzivan program industrijalizacije; u poljoprivredi je država prisvojila imovinu seljaka da bi uspostavila kolektivne farme (vidi Kolektivizacija u Sovjetskom Savezu). Sovjetski Savez je postao velika industrijska sila; ali je implementacija plana raširila bedu u nekim segmentima stanovništva. Kolektivizacija se suočila sa otporom kulaka, što je rezultovalo ogorčenom borbom mnogih seljaka protiv vlasti, glađu (Sovjetska glad 1930–1933) i možda i milionima žrtava (najviše procene 14,5 miliona), posebno u Ukrajini. Socijalni prevrati su nastavljeni i sredinom 1930-ih, kad je Staljin započeo čistku u partiji (vidi Velike čistke); iz ovog procesa je izrasla kampanja terora koja je dovela do egzekucije (najviše procene 1 milion), zatvaranja i proterivanja (najviše procene 9,5 miliona) ljudi (vidi Gulag). Ipak, uprkos ovim nemirima, Sovjetski Savez se razvio u moćnu industrijsku privredu u godinama pre Drugog svetskog rata.
Drugi svetski rat
Sporazum Ribentrop—Molotov
Mada je Staljin pokušao se udruži sa Nemačkom zaključujući Sporazum Ribentrop—Molotov (1939—1941). Nemačka je izvršila invaziju na Sovjetski Savez.
-
Evropa Drugog svetskog rata (1939) -
Evropa Drugog svetskog rata (1940) -
Evropa Drugog svetskog rata (1941)
Veliki otadžbinski rat
Crvena armija je zaustavila nacističku ofanzivu u Staljingradskoj bici (1943), te krenula u kontraofanzivu kroz istočnu Evropu do Berlina, nateravši Nemačku da se preda 1945. (vidi Istočni front (Drugi svetski rat)). Iako je opustošen u ratu, Sovjetski Savez je iz rata izašao kao priznata velika sila.
-
Invazija Sovjetskog Saveza (1941) -
Evropa Drugog svetskog rata (1941—1942) -
Evropa Drugog svetskog rata (1943—1945)
Dan pobede nad fašizmom je dan kada je nacistička Nemačka potpisala kapitulaciju u Drugom svetskom ratu.
Naime 9. maja 1945. godine sovjetski maršal Žukov ratifikovao je ispred Saveznika sporazum o nemačkoj kapitulaciji, koji je dan ranije u ime Trećeg rajha potpisao nemački feldmaršal Vilhelm Kajtel.
Slavi se 9. maja, iako je Drugi svetski rat konačno završen tek 2. septembra nekoliko meseci kasnije bezuslovnom kapitulacijom carskog Japana posle tragične upotrebe atomske bombe u Hirošimi i Nagasakiju, te Sovjetske operacije Avgustovska oluja, u kampanji protiv Japana pred kraj Drugog svetskog rata.
Anglo-sovjetska invazija na Iran
Iranska kriza 1946. je nastala usled odbijanja Sovjeta da predaju iranske teritorije koje je tokom Drugog svetskog rata okupirala Crvena armija. Saveznici su sumnjali da bi šah Irana, Reza Šah Pahlavi, mogao da se svrsta na stranu sila Osovine, pa su nakon nacističke invazije na SSSR 1941, Ujedinjeno Kraljevstvo i Sovjetski Savez okupirali Iran kako bi sprečili da se ovo eventualno dogodi. Šah je zbačen sa vlasti i poslat u egzil na Mauricijus, a njegov sin, Muhamed Reza Pahlavi je postao novi kralj. Tokom ostatka rata, Ujedinjeno Kraljevstvo i Sjedinjene Države su koristile teritoriju Irana kao važnu liniju preko koje su doturali pomoću Sovjetskom Savezu za borbu protiv nacističke Nemačke.
Iranska kriza predstavlja jednu od prvih epizoda Hladnog rata.
| Ovaj članak je deo serije o istoriji Rusije |
| Istorija Rusije |
|---|
 |
Hladni rat
U kratkom posleratnom periodu, Sovjetski Savez je prvo obnovio, a onda proširio svoju privredu, kontrolisanu isključivo iz Moskve. Sovjetski Savez je konsolidovao svoj uticaj u istočnoj Evropi, pružao pomoć komunistima u Kini i težio da proširi svoj uticaj svuda u svetu. Ovako aktivna spoljna politika je bila jedan od razloga što su ratni saveznici Sovjetskog Saveza (SAD i Ujedinjeno Kraljevstvo) postali njegovi neprijatelji (vidi Hladni rat). Sovjetski Savez 29. avgusta 1949. je testirao svoju prvu atomsku bombu, test je uspeo i SSSR je postao druga svetska nuklearna sila.
U nedostatku prihvatljivog naslednika, Staljinovi najbliži saradnici su izglasali da će vladati Sovjetskim Savezom zajedno, mada se borba za vlast održavala iza fasade kolektivnog vođstva. Nikita Hruščov, koji je pobedio u borbi za vlast do sredine 1950-ih je odbacio Staljinove mere terora i donekle olabavio represivnu kontrolu nad partijom i narodom (vidi Destaljinizacija). Takođe je došlo do promene kursa u spoljnoj politici, uz otopljavanje odnosa sa SFRJ i zapadom. Ipak, Hruščovljeve reforme u poljoprivredi i administraciji su uopšte uzev bile neproduktivne.
Oktobra 1962. američki špijunski avion otkrio je jedan balistički projektil na lansirnom mestu na Kubi. Džon Kenedi je odmah zahtevao da se rakete uklone i naredio pomorsku blokadu Kube. U vreme Kubanske raketne krize američka prednost u strateškom oružju bila je 17:1 i vojske SSSR i SAD bile su u stanju pripravnosti, pa je tako svet tokom dva dana 1962. godine živeo na ivici nuklearnog rata. Potom je Hruščov povukao projektile sa Kube, a zauzvrat dobio obećanje od SAD da će povući svoje projektile iz Turske i da nikada neće napasti Kubu.
Kolege u rukovodstvu Sovjetskog Saveza su smenile Hruščova 1964. Nakon smene Hruščova je usledio još jedan period kolektivnog rukovođenja, koji je trajao dok se Leonid Brežnjev nije ustoličio kao dominantna figura u Sovjetskom Savezu početkom 1970-ih. Brežnjev je predsedavao u periodu „primirja” u Hladnom ratu sa zapadom, dok je u isto vreme gradio sovjetsku vojnu silu; ovo naoružavanje je doprinelo prekidu „primirja” u kasnim 1970-im. Još jedan faktor je bila Sovjetska invazija Avganistana u decembru 1979.
Sovjetsko-avganistanski rat
Sovjetski rat u Avganistanu (27. decembar 1979 — 15. februar 1989) devetogodišnji je rat SSSR protiv antisovjetskih trupa koje su se borile protiv marksističke vlade u Avganistanu. Sovjeti su podržavali vladu dok su ustanici dobijali pomoć od raznih zemalja: SAD, Pakistana i Kine.
Dva razvoja događaja su dominirala u deceniji koja je sledila: sve očigledniji raspad ekonomskih i političkih struktura Sovjetskog Saveza, kao i neuspeli reformski pokušaji zaustavljanja ovih procesa. Nakon brzih izmena na vlasti Jurija Andropova i Konstantina Černenka, ličnosti sa duboko ukorenjenom Brežnjevskom tradicijom, energični Mihail Gorbačov je načinio značajne promene u privredi i rukovodstvu partije.
Glasnost i perestrojka
Glasnost je bila politika Mihaila Gorbačova koja je počela da se uvodi 1985. godine. Gorbačovljev cilj u sprovođenju reforme »glasnost« je bio da izvrši pritisak na konzervativce unutar Partije, koji su se protivili njegovoj politici ekonomske rekonstrukcije, tj. perestrojki.
Njegova politika, perestrojka je pokušala da promeni dosadašnju politiku centralnog upravljanja, ali Gorbačov nije uspeo da ispravi ključne mane sovjetskog sistema; do 1991, kada je zavera tvrdolinijaša u vladi otkrila slabost Gorbačovljeve političke pozicije, kraj Sovjetskog Saveza je bio na vidiku.
Dezintegracija
Raspad
Dana 25. decembra 1991, Gorbačov je dao ostavku na mesto predsednika Sovjetskog Saveza i predao dužnost Borisu Jeljcinu. Narednog dana se Sovjetski Savez zvanično raspao i do kraja godine su sve zvanične sovjetske institucije prestale sa radom.
Sovjetske socijalističke republike
Društvo i kultura
Kultura Sovjetskog Saveza prošla je kroz nekoliko faza tokom 70 godina postojanja države. Tokom prvih jedanaest godina nakon Oktobarske revolucije (1918—1929), postojala je relativna sloboda i umetnici su eksperimentisali sa nekoliko različitih stilova u potrazi za prepoznatljivim stil sovjetske umetnosti. Lenjin je želeo da umetnost bude dostupna ruskom narodu. S druge strane, stotine intelektualaca, pisaca, umetnika bilo je proterano ili su pogubljeni, a njihov rad zabranjen, na primer Nikolaj Gumilev (pogubljen zbog zavere protiv boljševičke vlasti) i Jevgenij Zamjatin (zabranjen mu rad).[2]
Vlada je podsticala različite trendove. U umetnosti i književnosti, brojne škole, neki tradicionalne, a drugi radikalno eksperimentalne, jako su se razvile. Komunistički pisci Maksim Gorki i Vladimir Majakovski su bili aktivni u tom periodu. Film, kao sredstvo za uticaj na uglavnom nepismeno društvo, potican je od države; mnogo najboljih dela režisera Sergeja Ejzenštajna datira iz tog perioda.
Kasnije, za vreme Staljinove vladavine, sovjetsku kulturu je karakterisao uspon i dominacija socijalističkog realizma, nametnutog od strane vlade, a svi ostali trendovi biti su potisnuti, sa retkim izuzecima, na primer radovi Mihaila Bulgakova.
Nakon Hruščovljeve politike otapanja kasnih 1950-ih i ranih 1960-ih, cenzura je smanjena. Tokom ovog vremena, sovjetsku kulturu karakterisao je konformistički javni život i intenzivan fokus na ličnom životu. Veća eksperimentisanja u umetničkim formama ponovo su bila dozvoljena, sa rezultatom razvoja sofisticiranijeg i više kritičkog rada. Vlada je popustila i svoj naglasak na socijalističkom realizmu; tako se na primer mnogi protagonisti romana Jurija Trifonova bave problemima svakodnevnog života, a ne sa izgradnjom socijalizma. Disidentska književnost, poznata kao samizdat, razvila se tokom ovog kasnog perioda. U arhitekturi, u Hruščovljevo doba se uglavnom fokusiralo na funkcionalni dizajn, za razliku od veoma kičastog stila Staljinove epohe.
U drugoj polovini 1980-ih, Gorbačovljeva politika perestrojke i glasnosti značajno su omogućile slobodu izražavanja u medijima i štampi.[3]
Kultura ovog perioda dala je neka od najeminentnijih imena ruske umetnosti i nauke, kao što su:
- pisci: Maksim Gorki, Vladimir Majakovski, Mihail Šolohov i Aleksandar Solženjicin
- muzičari: Viktor Coj
- naučnici: Konstantin Ciolkovski, Sergej Koroljov i Lav Landau
Svemirska trka
-
Sputnjik je bio prvi veštački satelit lansiran u orbitu, 4. oktobra 1957. godine u čast godišnjice Oktobarske revolucije -
Lajka je bio prvi od sovjetskih pasa poslatih u svemir, prvi živi sisar poslat u Zemljinu orbitu i prva orbitalna žrtva
(3. novembar 1957) -
-
Privreda
Nova ekonomska politika
Nova ekonomska politika (akronim: NEP; rus. Новая экономическая политика) bio je jedan period u istoriji Sovjetskog Saveza između 1921. i 1928. godine u kom je nova sovjetska vlast dopustila obnovu nekih elemenata kapitalističke privrede u zemlji s ciljem poboljšanja ekonomskih prilika.
Pravi uzrok prema tom zaokretu bila je politika ratnog komunizma, na snazi od 1918. do 1921, koja je dovela nacionalnu ekonomiju do kolapsa. Sve otvorenije pobune i demonstracije protiv takve politike i okretanje simpatija koje su seljaci ispočetka imali za njih navela je rukovodioce komunističke partije i njihovog vođu Lenjina, o potrebi strateškog odustajanja od daljnjih radikalnih reformi i rekonstrukciju nekih starijih oblika privrede u cilju održavanja na vlasti.
Kolektivizacija
Kolektivizaciji u Sovjetskom Savezu pod Staljinom sprovedena između 1928 i 1940. Cilj ove politike bio je da učvrsti individualnu zemljišta i radne snage u kolektivne farme: uglavnom kolhozi i sovhozi.
Saobraćaj i veze
Aeroflot nacionalna avio-kompanija Sovjetskog Saveza je bila najveća avio-kompanija na svetu.
Tupoljev Tu-144 je bio prvi supersonični putnički avion na svetu.
Lada, ili u Rusiji poznatija pod imenom VAZ (Волшки Аутомобилски Завод), najpoznatija je ruska fabrika automobila i takođe fabrika sa najvećom proizvodnjom automobila u Rusiji.
Energetski sektor
Energetska politika Sovjetskog Saveza je važna karakteristika sovjetskog planiranja od Vladimira Lenjina. SSSR je praktično energetski nezavisna država, razvoj energetskog sektora otpočeli sa Staljinskom autarkiji politikom. Tokom 70 godina postojanja zemlje, primarni način obezbeđivanja ekonomskog rasta bili su zasnovani na velikim ulazima prirodnih resursa. Ali od 1960-ih ovaj metod je manje efikasan. Za razliku od drugih naroda koji su delili isto iskustvo, tehnološke inovacije nisu bile dovoljno jake da zamene energetski sektor na značaju.
Černobiljska katastrofa
Černobiljska katastrofa je nuklearna nesreća koja se dogodila 26. aprila 1986. u nuklearnoj elektrani u blizini grada Černobilj u Ukrajini. Smatra se da je to najveća ekološka katastrofa u istoriji nuklearne energije.
Savet za uzajamnu ekonomsku pomoć
Savet za uzajamnu ekonomsku pomoć (ruski: Sovet эkonomičeskoй vzaimopomoщi, SЭV, srpska skraćenica SEV), 1949—1991, bila je ekonomska organizacija pod vođstvom Sovjetskog Saveza koji čine zemlje iz Istočnog bloka zajedno sa brojnim socijalističkim zemljama u drugim delovima sveta. SEV je odgovor Istočnog bloka na formiranje Organizacije za evropsku ekonomsku saradnju u Zapadnoj Evropi.
Period stagnacije
Posle određenog eksperimentisanja sa ekonomskim reformama sredinom 1960-ih, sovjetsko rukovodstvo se vratilo starim metodama ekonomske politike. Industrija je pokazivala spor, ali stabilan rast tokom 1970-ih, dok je poljoprivredni razvoj nastavio da zaostaje. Kao suprotnost revolucionarnom duhu koji je pratio rađanje Sovjetskog Saveza, preovlađujuće raspoloženje sovjetskog rukovodstva u vreme smrti Brežnjeva, 1982. je bila averzija prema promenama.
Perestrojka
Perestrojku je uveo Mihail Gorbačov i ona je predstavljala reformu koja je trebalo da podigne sovjetsku privredu, koja je već od početka osamdesetih godina počela da stagnira. Plan je bio da se promeni neefikasna komandovana privreda i da se uvede decentralizovana, tržišno orijentisana privreda.
Crvena armija
Crvena armija (rus. Красная Армия) skraćeno je ime za Crvenu armiju radnika i seljaka (rus. Рабоче-Крестьянская Красная Армия), oružanu snagu koju su stvorili boljševici tokom Ruskog građanskog rata 1918. Ova organizacija je postala vojska Sovjetskog Saveza nakon njegovog osnivanja 1922. Crvena boja u imenu se odnosi na boju krvi koju je prolila radnička klasa u svojoj borbi protiv kapitalizma. Iako je Crvena armija 1946. promenila ime u Sovjetska armija, ljudi su i dalje koristili termin „Crvena armija” i kasnije, tokom Hladnog rata.
Trka u naoružanju
.jpg)
Trajala je do početka ’70-ih godina kada je američki predsednik Ričard Nikson započeo politiku detanta (popuštanje u napetosti) u odnosima sa SSSR. Prvi sporazum o ograničenju nuklearnog naoružanja potpisali su Nikson i sovjetski vođa Leonid Brežnjev 26. maja 1972. godine u Moskvi. Drugi sporazum o ograničenju naoružanja predstavljao je završetak druge runde sporazuma i pregovora (1972—1979). Potpisan je u Beču 18. juna 1979. godine od strane Leonida Brežnjeva i predsednika SAD, Džimija Kartera. Šest meseci posle potpisivanja SSSR je napao Avganistan i zato sporazum nikad nije bio prihvaćen od strane američkog Senata. Uslovi sporazuma su bili samo ispoštovani.
Tajne službe
Feliks Đeržinski bio je komunistički revolucionar, učesnik Oktobarske revolucije i prvi direktor sovjetske tajne policije Čeka. Črezvičajnaja komisija ili skraćeno Čeka (rus. Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем), bila je prva sovjetska tajna služba, iz koje su se razvile buduće. Njen primarni zadatak bila je borba protiv sabotaža i kontrarevolucionarnih snaga u novoformiranoj RSFSR. Mada su sovjetski organi bezbednosti često tokom svoje istorije menjali imena, osim Čeke, koja je 1922. godine reorganizovana, najpoznatije su još NKVD (rus. Народный комиссариат внутренних дел) i KGB (rus. Комите́т госуда́рственной безопа́сности CCCP). Narodni komesarijat unutrašnjih poslova, skraćeno NKVD, svoj najproduktivniji period zabeležio je u vreme Staljinove politike poznate kao Velika čistka, pod rukovodstvom Genriha Jagode i Nikolaja Ježova. U vreme nakon Drugog svetskog rata, došlo je do fuzionisanja organa državne bezbednosti i unutrašnjih poslova, da bi 13. marta 1954. godine, svojim osnivanjem, Komitet državne bezbednosti (KGB) preuzeo poslove iz oblasti unutrašnje i spoljne bezbednosti, nasuprot Ministarstvu unutrašnjih poslova (MVD), koje je imalo fokus na unutrašnjoj bezbednosti. Rasformiran je 1991. godine, a nasledila ga je aktuelna služba bezbednosti Ruske Federacije, Federalna služba bezbednosti (FSB).[4]
-
Amblem Čeke -
Amblem NKVD -
Amblem KGB
Nuklearno oružje
Politika
Vlada Sovjetskog Saveza je upravljala privredom i društvom zemlje. Ona je sprovodila odluke koje je donosila vodeća politička institucija u zemlji, Komunistička partija Sovjetskog Saveza (KPSS).
U kasnim 1980-im, vlada je imala mnoge karakteristike slične zapadnim, demokratskim političkim sistemima. Na primer, ustav je uspostavljao sve organe vlade i davao je građanima seriju političkih i građanskih prava. Zakonodavno telo — Kongres Narodnih Predstavnika — i njegova regularna legislatura — Vrhovni sovjet —, predstavljali su načelo narodnog suvereniteta. Vrhovni sovjet, koji je imao izabranog predsedavajućeg koji je bio šef države, nadgledao je savet ministara, koji je delovao kao izvršna grana vlade. Predsedavajući saveta ministara, čiji izbor je odobravala legislativna grana, delovao je kao predsednik vlade. Ustavno bazirana sudska grana vlasti je uključivala sudski sistem, sa vrhovnim sudom na vrhu, koji je bio odgovoran za nadgledanje pridržavanja sovjetskog zakona vladinih tela. Prema Sovjetskom ustavu iz 1977, vlada je imala federalnu strukturu, dopuštajući republikama određeni autoritet nad politikom sprovođenja i ponude učestvovanja nacionalnih manjina u procesu odlučivanja o poslovima od njihovog interesa.
U praksi, ipak, vlada se dosta razlikovala od zapadnjačkih sistema. Tokom kasnih 1980-ih, KPSS je obavljala mnoge funkcije koje su u drugim zemljama obavljale vlade. Na primer, partija je odlučivala o alternativama politike koju će vlada sprovoditi. Vlada je samo ratifikovala odluke partije, da bi ih učinila pravno legitimnim. KPSS je koristila razne mehanizme da osigura da vlada prati njenu politiku. Partija je koristeći svoj autoritet postavljala lojalne ljude na rukovodeće pozicije u vladi, gde su oni pratili norme demokratski centralizam. Partijska tela su budno pratila postupke vladinih ministarstava, agencija i zakonodavnih organa.
Sastav sovjetskog ustava se u mnogim delovima razlikovao od tipičnih zapadnih ustava. Uopšteno je opisivao postojeće političke odnose, koje je određivala KPSS, a nije propisivao idealan set političkih odnosa. Ustav je bio dugačak i detaljan i davao je tehničke specifikacije za pojedinačne organe vlade. U ustav su bile uključene političke izjave, poput spoljnopolitičkih ciljeva, a davao je i teorijsku definiciju država u ideološkom okviru marksizma i lenjinizma. KPSS je mogla da korenito izmeni ustav ili da ga iznova napiše, kao što je činila više puta.
Savet ministara je delovao kao izvršno telo vlade. Njegove najznačajnije dužnosti su bile u upravljanju privredom. Savet je bio pod kontrolom KPSS, a predsedavajući — Premijer Sovjetskog Saveza—je uvek bio član politbiroa. Savet, koji je 1989. brojao preko 100 članova, bio je prevelik i suviše nezgrapan da bi delovao kao jedinstveno izvršno telo. Savet Predsedništva vrhovnog sovjeta, sačinjen od vodećih ekonomskih administratora i rukovođen od strane predsednika, imao je dominantnu ulogu u savetu ministara.
Prema ustavu, po amandmanu iz 1988, najviše zakonodavno telo u Sovjetskom Savezu je bio Kongres Narodnih Predstavnika, koji je sazvan prvi put u maju 1989. Glavni zadaci kongresa su bili izbor Vrhovnog sovjeta i izbor predsedavajućeg Vrhovnog sovjeta, koji je imao funkciju ševa države. Teoretski, Kongres Narodnih Predstavnika i Vrhovni sovjet imali su enormnu zakonodavnu moć. Ipak, u praksi, kongres se sastao samo par puta tokom 1989, da bi odobrio odluke partije, saveta ministara i sopstvenog Vrhovnog sovjeta. Vrhovni sovjet, predsedništvo vrhovnog sovjeta, predsedavajući Vrhovnog sovjeta i savet ministara su imali značajan autoritet u propisivanju zakona, dekreta, rezolucija i akata. Kongres Narodnih Predstavnika je imao autoritet da ratifikuje ove odluke.
Sudstvo nije bilo nezavisno. Vrhovni sud je nadgledao niže sudove i primenjivao zakon, kako piše u ustavu, ili kako ga interpretira Vrhovni sovjet. Ustavni nadzorni komitet je nadgledao ustavnost zakona i akata. Sovjetski Savez nije imao suparničku sudsku proceduru. Po sovjetskom zakonu, koji je proistekao iz rimskog zakona, tužilac je radio zajedno sa sudijom i advokatom odbrane kako bi osigurali da se u građanskim i krivičnim parnicama sazna istina, a nisu postojali advokati za i protiv optuženog.
Sovjetski Savez je bio federalna država, sačinjena od petnaest republika spojenih u teoretski dobrovoljnoj uniji. Serija teritorijalnih jedinica je činila republike. Republike su takođe imale jurisdikcije u svrhu zaštite interesa nacionalnih manjina. Republike su imale svoje ustave, koji su zajedno sa sve-saveznim ustavom, pružali teorijsku podelu moći u Sovjetskom Savezu. Kako god, 1989. godine su KPSS i centralna vlada zadržali sav značajan autoritet, određujući smernice koje su izvršavale republičke, pokrajinske, oblasne i okružne vlade.
Spoljni odnosi
Na početku Sovjetski Savez nije bio diplomatski priznat od strane većine zemalja, ali je do kasnih 1980-ih imao zvanične odnose sa većinom zemalja u svetu. Sovjetski Savez je takođe prešao dugačak put od autsajdera u međunarodnim organizacijama i pregovorima, do jednog od arbitara o sudbini Evrope nakon Drugog svetskog rata. Bio je članica Ujedinjenih nacija od osnivanja (1945) i jedna od pet stalnih članica Savet bezbednosti UN koji je imao pravo da stavi veto na bilo koju rezoluciju SB (vidi Sovjetski Savez i Ujedinjene nacije).
SSSR je postao jedna od dve svetske supersile i na toj poziciji je opstao četiri decenije, održavajući premoć u Istočnoj Evropi (vidi Varšavski pakt), vojnu snagu, pomoć zemljama u razvoju i naučni razvoj, posebno u svemirskoj tehnologiji i naoružanju. Napori Sovjetskog Saveza da proširi svoj uticaj ili kontrolu na mnoge države i narode su rezultovali formiranjem socijalističkih država širom sveta.
Demografija
293.047.571 (procena, 1991)
Reference
- ^ „UN member states on the record”. un.org. Ujedinjene nacije. Arhivirano iz originala 12. septembar 2010. g. Pristupljeno 7. maj 2021.
- ^ 'On the other hand...' See the index of Stalin and His Hangmen by Donald Rayfield, 2004, Random House
- ^ „Gorbachev, Mikhail.” Encyclopædia Britannica. 2007. Encyclopædia Britannica Online. 2 October 2007 <http://www.britannica.com/eb/article-9037405> Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. februar 2024);. "Under his new policy of glasnost („openness”), a major cultural thaw took place: freedoms of expression and of information were significantly expanded; the press and broadcasting were allowed unprecedented candour in their reportage and criticism; and the country's legacy of Stalinist totalitarian rule was eventually completely repudiated by the government."
- ^ Organы gosbezopasnosti SSSR, Pristupljeno 19. jun 2020.
Spoljašnje veze
- Rat i mitovi SSSR-a („Večernje novosti”, feljton, jul-avgust 2019) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. avgust 2019)
- (jezik: ruski) Karta SSSR, granice, republike i teritorija SSSR
Zemlje članice Varšavskog pakta | ||
|---|---|---|
 | ||
| Članstvo |
| | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
